Tíminn - 01.12.1951, Blaðsíða 5

273. blaS.
TÍMINN, laugardaginn 1. desember 1951.
5.
Luugurd. 1. des.
Klíkubanki?
Eitt helzta deilumálið, sem
hefir legið fyrir Alþingi að
þessu sinni, er frumvarpið
um stofnun Iðnaðarbanka.
Sjálfstæðismenn leggja nú
furðulegt kapp á framgang
þess máls og njóta til þess at-
beina kommúnista, er tóku þó
þátt í því að vísa málinu frá
í fyrra. Alþýðuflokkurinn er
klofinn í málinu, en sá hluti
hans, sem er því andvígur,
heldur sig utan dyra, þegar at
kvæði eru greidd um það.
Framsóknarflokkurinn hef-
ir beitt sér gegn framgangi
þessa máls að sinni af tveim-
ur meginástæðum.
Fyrri ástæðan er sú, að ekk
ert liggur fyrir um það að
stofnun bankans myndi verða
iönaöinum til framgangs eða
UM MÁNAÐAMÓTIN
í dag er 1. desember. Þann! Á þessu þriggja ára tíma-
dag endurheimti íslenzka bili lítur utanríkisverzlunin
þjóðin raunverulega fullveldi þannig út, þegar búið er að
sitt fyrir 32 árum síðan. Þeir umreikna útflutninginn og
atburðir, sem gerðust hér innflutninginn í núverandi
1944, voru raunverulega ekki
annað en formleg staðfesting
á því, er ávannst 1918. Fyrsti
desember verður því jafnan
talin með merkustu dögum í
sjálfstðæissögu þjóðarinnar'.
Það er ekki óeðlilegt, þótt
nokkuð sé staldrað við 1. des
ember og litiö yfir farinn veg.
Hvernig hefir okkur tekist að
gæta sjálfstæðisins? Hvar
erum við nú staddir? Höfum
við verið þeim vanda vaxnir,
sem endurheimt fullveldisins
lagði okkur á herðar?
Þessum spurningum verður
vitanlega ekki svarað í stuttu
máli og það má líka svara
þeim á ýmsa vegu. Það er
hægt að benda bæði á vinn-
ing og tap. Hér á eftir verð-
ur einkum rætt um, hvernig
nú er ástatt með fjárhagslegt
bæta úr lánsfjárskorti hans.
Lagt er til í frumvarpinu, að i siíiii-si'æ'®i þjóðarinnar.
hlutafé bankans verði 6Y2 yitnisburður verzlunar-
miij. kn, þar af 3 millj. frá | skýrslnanna.
Viðskiptin við útlönd eru
ríkinu. Bankanum er ekki séð
fyrir meira fé og segir þetta
vitanlega lítið til að fullnægja
lánaþörf iðnaðarmanna.
Möguleikar hans til að fá
sparifé virðast ekki miklir,
þar sem sparifjáreigendur
hljóta að treysta ríkisbönkun
um betur en einkabanka, en
fremur en flest annað glögg-
ur mælikvarði á það, hvernig
hinu fjárhagslega sjálfstæði
er komið. Einkum gildir þetta
um þj óð eins og fslendinga,
er hefir mjög mikil viðskipti
við önnur lönd og á afkomu
sína að miklu leyti undir
gengi (talið í millj. kr.):
Innfl. Útfl. Halli
1945 736 489 247
1946 883 525 368
1947 992 490 502
fyrra var fyrir fjárgróðamenn
ina, hið síöara fyrir kommún-
istana. Afleiðingin varð hóf-
laus og skipulagslaus eyðsla
meðaia hann
... .... stríðsgróðans
un erlendis mun komxn yfir ,. .
200 millj. kr. j Þetta hefði ekki þurft a$
I* koma að sök, ef umbótaflokk
Haldhtil afsokun \ .
Hinn mxkli vxðskiptahalh þessara öf hefðu borið
undanfannna ara og þo emk- ... . ....
j 1 gæfu til að halda nógu oflug
lega uPPi og heil
arinnar mun verða afsakaður
með þvi af ýmsum, að hann
hafi verið réttmætur, þar
bankinn á að vera einkabanki þejm.
meðan hinir bankamir allirj gf hfjð er ^ verzlunarskýrsl
eru xíkisbankar. Þess er svo Urnar íeiða þær í ljós, að
að gæta, að lán iðnaðarins hj á
bönkunum nú nema um 80
milj. króna, þegar frá eru tal
jn frystihús og fleiri slík fyrir
tæki. Hætt er við, að núver-
andi bankar teldu sér ekki
fram til ársins 1940 hafa
verzlunarviðskipti íslendinga
við útlönd yfirleitt verið hag-
stæð, þegar frá eru talin ár-
in 1916—20. Einstök ár hefir
, . verið halli á.viðskiptunum, en
! næstu ár hafa jafnað hann
og vel það. Meira að segja á
eftir að iðnaðarbanki er kom!
ínn á legg, þótt hann sé ekki
öllu meira en nafnið. Því gæti
hæglega svo farið, að iðnað-
urinn tapaði meiru við þessa
kreppuárunum 1934—39 var
viðskiptajöfnuðurinn við út-
lönd hagstæður. Á stríðsárun
um 1941—44 verður viðskipta
bankastofnun en því, sem á- j jöfnuSurinn fyrst óhagstæður
ynnist.
! að ráði, én um þverbak keyr-
Onnur astæðan er su, að nu ir þó ekkf fyrr en 1945 MeS
steixdur yfxr hexldarathugun tilkomu nýsköpunarstjórnar-
a. °. !l! ba??Íak,eifi iandsins °g innar svonefndu er alveg brot
virðist eðlilegt að i sambandi ið blað f þessum efnum. siðan
vxð hana verið það brotið til hefjr stöðugt haldist mikill
hveiniS bezt verði og geigvænlegur halli á við-
raðxð fram ur láixamálum kiptunum við Útlönd.
íðnaðanns. i
Þrátt fyrir þessi glöggu og Eyðslutíminn mikli.
mikilvæg rök, sækir Sjálf-| Nýsköpunarstj órnin mótaði
stæðisflokkurinn það- af, innflutningsmálin um raun-
mkilu ofurkappi að koma verulega þriggja ára skeið þ.
þessu máli fram. Viröist þar e. á árunum 1945—47. Að vísu
vissulega liggja meira á bak'fór hún ekki með völd nema
við að þóknast nokkrum á- einn mánuð af árinu 1947, en
hrifamiklum flokksmönnum, | innflutningsleyfi, sem veitt
Samtals hefir hallinn á við!
skiptajöfnuðinum á þessum1
þremur árum numið 1117
millj. króna, miðað við núver-
andi gepgi, eða 373 millj. kr.
á ári. Á þessum þrernur ár-
um hafa því eyðst nær allar
inneignirnar, er safnast
höfðu á stríðsárunum, en þær
námu í’öskum 1200 millj. kr.,
er nýsköpunarstjórnin kom
til valda.
Á einum þremur árum eyðir
þjóðin þannig röskum 1100
millj. kr. meira en hún aflar.
Með þessu er sköpuð slík verð
bólga, sem haldið hefir öllu
efnahagslífinu helsjúku síðan
og skapað velmegun ýmsra
stétta, sem ekki er hægt að
veita þeim á venjulegum tim
um. Vegna þessa eru fjármál
in nú eins óviðráðanleg og
raun ber vitni um.
Verzlunarhallinn
scinustu árin.
Þá er að víkja að því, hvern
ig útanríkisverzluninni hefir
verið háttað siðan að nýsköp
unarstjórnin lét af völdum.
Þær tölur líta þannig út og
er þá einnig miðað við núver-
brigðri stefnu og hefðu ekki
dregist með inn í verðbólgu-
dansinn og lent meira og
meira i þessari óþokkalegu
samábyrgð. Sú harmsaga verð
ur hinsvegar ekki rakin að
sinni.
j háttaðri nýsköpun, er bæti
afkomuskilyrðin í framtið-
inni. Þetta er að mestu leyti
fals. Engar stórfeldar fram- j
kvæmdir áttu sér hér stað á Eru gjafirnar
nyskopunararunum, engxn h tt ,
stór raforkuver eða meirihátt j ® J™ ““f , ' a BOCr. oA ,. .
, i Það ma lika segja, að ekki
ar verksnnðjur voru reistar,1. .A. A____A
__________ _.,j____,___tjái að ræða mikið um það,
sem orðið ei'. Hitt má öllum
vera ljóst, að þjóðin getur
ekki haidið endalaust áfram
þegar nokkr.ar síldarverksmiðj
ur eru undanskildar. Fram-1
kvæmdir í landbúnaðinum1
voru tiltölulega litlar. Togara' ^6^200-300
kaupin, sem mest er gumað
andi gengi (talið í millj kr.)
Innfl. Útfl. Halli
1948 870 707 163
1949 781 511 270
1950 612 467 145
er ætla sér að ráða þessum' höfðu verið fyrirfram í stjórn gjafafé og skuldasöfnun.
Hallinn á verzlunarjöfnuð-
inum á þessum þremur. ár-
um hefir numið 578 millj. kr.
eða nær 200 millj. kr. til jafn
aðar á ári. Það má því segja,
að hér hafi heldur stefnt í
rétta átt, þar sem viðskipta-
hallinn hefir verið um það
bil helmingi minni en á ný-
sköpunarárunum. Samt er
hann alltof mikill.
Erfitt er að segja um, hver
útkoman verður á
þessu ári, en fyrstu 10 mánuði
ársins nam hallinn tæpum
190 millj. króna og má búast
við, að hann aukist verulega
til áramóta.
Viðskiptahallanum á þess
um árum hefir verið mætt
með því að eyða þeim inn-
eignum, sem eftir voru, með
millj. kr.
„ „„ , ,, . meira árlega en hún aflar,
J T7 T ekkl jafnvel þótt einhver hluú
annað en endurnyjun og b f m nvtsamra fram_
voru t. d. miklu minna átak ÞeSS a 1 nytsainra franl
en endurnýj un togaraflotans
eftir fyrra heimsstríðið. „Ný-
sköpun“ á sviði atvinnulífs-
ins í tíð nýsköpunarstjórnar
innar er í raun og sannleika
lítið annað en skrum, því að
eðlilega endurnýjun atvinnu
tækja er ekk, hægt að nefna
slíku nafni. Sannleikurinn er
sá, að meginhluti stríðsgróð-
ans fór til að auka ýmsa per-
sónulega eyðslu og þá aðallega
hjá milliliðastéttunum. Villu
byggingar, luxusbílaninflutn
ingur og hvers konar persónu
legt óhóf voru aðalsmerki
þessara ára. I
Segja má, að á seinustu ár
um hafi frekar miðað í rétta
átt í þessum efnum, einkum
hafa framkvæmdir í landbún
aðinurn aukist og nú er verið
að byggja stór orkuver. En
samt verður að játa það, að
hin mikla eyðsla þjóðarinnar
á undanförnum sex árum um
fram það, sem hún hefir afl-
að, hefir alltaf mikið farið í
persónulega eyðslu. Hin til-
tölulega litla framleiðslu-
aukning, er orðið hefir á þess
um árum, talar þar sínu máli.
Hinar stjórnmálalegu
orsakir.
Þegar tekin er saman hall-
inn á viðskiptunum við út-
lönd seinustu sex árin, nem-
ur hann alls 1685 millj. kr.
Þetta eru þeir fjármunir, sem
þjóðin hefir haft til ráðstöf-
unar á undanförnum árum,
kvæmda. Það er ekki hægt að
byggja fjárhagslegt sjálf-
stæði hennar til frambúðar á
óvæntum höppum, eins og
stríðsgróðanum, og það er
ekki heldur hægt að byggja
það til langframa á erlendu
gjafafé og sníkjum. Sú leið
leiðir fyrr en varir til fjáhags
legs ósjálfstæðis og síðan til
algers ófrelsis. Frumskilyrði
sjálfstæðisins er að vei-a fjár-
hagslega óháður öðrum.
Það má segja, að gjöfunum
hafi enn ekkf fylgt neinar ó-
eðlilegar kvaðir. En er hægt
aö búast við gjöfum enda-
laust, án skilmála? Og hvern
ig fer, þegar þjóðin er búin að
lifa nokkur ár um efni fram
á gjafafé og það verður
skyndilega tekið af henni? Er
slík þjóð þá ekki orðin svo
siðferðilega veik, að hún kýs
heldur að verzla með sjálf-
stæðið en að missa gjafirnar?
Um skuldasöfnunarleiðina
gildir að mestu það sama og
gjafaleiðina. Fyrr eða síðar
kemur að skuldadögunum og
hvernig er þjóðin þá stödd?
Það er engan veginn ósenni
legt, að til séu þau öfl, sem
óski þess, að þjóðin lifi sem
lengst á gjöfum og lánum.
Fjárgróðaöflin geta talið það
skapa sér möguleika til að
skáka hér í skjóli erlends
valds. Kommúnistar sjá, að
fjárhagsleg nýlenduaðstaða
gefur þeim byr í seglin, eins
og t. d. í Iran og Egyptalandi.
nýja banka, en tillit til raun| artíð hennar, mótuðu inn-
verulegra hagsmuna iðnaðar fiutning ársins 1945.
ins.
Þetta sannar meöal ann-
ars afgreiðsla á tillögu,
sem minnihluti iðnað-
Gjafaféð nemur nú yfir
300 millj. kr. og skuidasöín-
samvinnuhreyfingarinnar
eðlileg vegna þess mikla iðn-
arnefndar (Skúli Guðmunds- [ aðar, sem hún hefir á vegum
son og Andrés Eyjólfsson) ; sínum. Samvinnuhreyfingin
fluttu við 3. umræðu um frv. i er nú langstærsti iðnrekand-
í neðri deild. Samkvæmt inn utan Reykjavíkur.
henni var lagt til, að Sam-1 Það átti svo ekki að spilla
bandi ísl. samvinnufélaga t fyrir þessari tillögu, að hún
værf heimilað að gerast hlut ’gerði ráð fyrir auknu hlutafé
hafi í bankanum með 1 y2 j bankans, sem vissulega er
milj. kr. framlagi og yrði þá ekki ofmikið.
hlutafé bankans alls 8 milj.
kr. í frv. er ráðgert, eins og
áður segir, að það verði 6 Yz
milj. kr. og leggi ríkið til 3
milj., samtök iönaðarmanna
3 milj. og aðrir Yi milj. kr.
Tillaga minnihluta iðnað-
arnefndar um hlutafjárfram
lag S. í. S. var byggt á þeim
Þrátt fyrir þetta, fékk þessi
tillaga þá k-yndugu afgreiðslu
að hún var feld af stuðnings
mönnum frumvarpsins. Þeir
kusu ekki aukningu hluta-
fjársins, a. m. ekki með þess
um hætti- -
Helst -verður af þessari
málsferð . ráðið, að þröngur
eðlilegu forsendum, að væri hagsmunahópur, sem að þessu
iðnaðarbanki stofnaður á máli stenftur, hafi talið yfir-
annað borð, væri þátttaka! ráðum sínam yfir væntanleg-
um iðnaðarbanka stefnt í
nokkra hættu, ef umrædd til
laga væri samþykkt. Jafn-
framt vekti það fyrir þeim,
að útiloka iðnfyrirtæki sam-
vinnuhreyfingarinnar frá öll
um viðskiptum við hinn fyrir
hugaða iðnaðarbanka.
Það virðist þannig greini-
legt, að hér sé í uppsiglingu
banki, sem eigi að vera undir
stjórn ákveðinnar klíku, til-
heyrandi vissum stjórnmála-
flokki, og notaður fyrst og
fremst í þágu hennar. Þetta
er vissulega ekki aukin með-
mælf þessari fyrirhuguðu
bankastofnun, sem verður
byggð á allt öðrum grundvelli
en aðrir bankar landsins. Þeir
eru þjóðareign, en hér á að
byggja upp klikufyrirtæki
nokkurra fjáraflamanna.
umfram það, sem hún hefir Nokkuð er Það> að þeir vinna
mjög öfluglega að því
að auka fjármálaöngþveitið
aflað. Ef þetta fé hefði allt
verið vel og réttilega notað,
gæti þjóðin vissulega horft
björtum augum til framtíðar
innar. Þá stæðu atvinnuvegir
hennar traustum fótum.
Vegna þess, að hún hefir hins
vegar fyrst og fremst varið
því í persónulega eyðslu og
einkaþægindi, horfir nú mjög
alvarlega um mál hennar.
Það er ekki aðstaða til þess
hér, að rekja nema stuttlega
þær ástæður, sem valdiö hafa
þessari ömurlegu fjármála-
þróun. Á stjórnmálasviðinu
er meginorsökin sú, að fjár-
gróðaöflum Sj álfstæðisflokks
ins og niðurrifsöflum Komm-
únistaflokksins tókst að ná
höndum saman. Bæði þessi ó-
heillaöfl, er ráða mestu í
flokkum sínum, telja hag sín
um bezt borgið með eyðslu-
stefnunni. Þessi öfl réðu
stefnu nýsköpunarstj órnarinn
ar. Hún mótaðist við það
tvennt að skapa annarsvegar
möguleika til auðsöfnunar og
hinsvegar möguleika til upp
lausnar og glundroða. Það I
og gera þjóðinni þannig ó-
kleift að losa sig við gjafirn-
ar.
I
Andvaraleysið.
Því miður virðist þjóðinni
það enn ekki ljóst, hver hætta
er hér á ferðum. Um það bera
m. a. vott þær samþykktir,
sem hin ýmsu stéttasamtök
eru að gera um þessar mund-
ir. Þar ber mest á allskonar
kröfum um aukin fjárfram-
lög og afnám skatta', án þess
að bent sé á sparnaö á móti.
Fullnæging slíkra tillagna
myndi því ekkj leiða til ann-
ars en að áfram væri haldið
á eyðslu- og verðbólgubraut-
inni. Þetta er þó ekki undar-
legt, því að enn meira skiln-
ingsleysi og andvaraleysi virð
ist drottna meðal fulltrúanna
á þjóðþinginu. Frumvörp og
t’.llögur þar minna helst á
stórkostlegt uppboð. Svo til
allar tillögur þar fela ýmist í
sér aukin útgjöld eða afnám
(Framhald á 6. siðu)