Tíminn - 24.02.1953, Blaðsíða 4

4.
TÍMINN, þriðjudaginn 24. febrúar 1953,
44. blað,
Karl Kristjánsson.:
Stjórnarskrármáliö
Undirbúin stofnun
lýðveldisins.
Voriö 1942, þegar Alþingi
haföi ákveðið að gera ráð-
stafanir til þess að þjóðin
sliti konungssambandinu við
Dani og endurreisti lýðveldi
á íslandi, var að því tilefni
skipuð, samkv. ályktun þings
ins, fimm manna nefnd til
þess að gera tillögur um
breytingar á stj órnarskrá
þeirri, sem gilt hafði fyrir
konungsrikiö ísland.
Ha\istið 1942 var nefndin
epdurskipuð og bætt í liana
þrem mönnum, svo aö í
henni skyldu eiga sæti tveir
íulltrúar frá hverjum þeim
fjögra stjórnmálaflokka, er
/ulltrúa áttu á Alþingi. Vai’ð
þá mefndin átta manna
nefnd.
Árið 1943 skilaði nefnd
þessi frumvarpi til stjórn-
skipunarlaga fyrir hið vænt
anlega iýðveldi. Frumvarpinu
fylgdi að sjálfsögðu greinar-
gerð. Þetta frumvarp sam-
þykkt: Alþingi 8. marz 1944
og síðan þjóðin með al-
mennri atkvæðagreiðslu.
Á grundvelli þeirrar stjórn
arskrár var lýðveldi stofnað
á íslandi 17. júní 1944.
Bráðabirgða-
stjórnarskrá.
Telja mátti,
stæði sem einn
að vilja slíta
að þjóðin
sem líklegt mátti telja, að
léti athafnir fylgja orðum.
lletur má þó, ef duga skal.
Nú líða stundir fram og
ekkert virðist bera til tíö-
inda í máli þessu, þar til 3.
marz 1945. Þá gerir Alþingi
ráðstafanir til þess að skip-
uö er tólf manna nefnd til
ráðuneytis og aðstoðar átta
manna nefndinni. Hefir þá
þingið sett fram tuttugu
manna sveit, til þess að ljúka
seinni hluta endurskoðunar-
innar. Ennfremur heimilaði
þingið þessum tuttugu mönn
um að ráða sérfræðing í þjón
ustu sína.
Lítt gagnar, þótt fleiri
knmi saman.
Tvö ár líða — og ekkert
fréttist um tillögur frá tutt-
ugu eða tuttugu og einum.
Hinn 24. marz 1947 virðist
sem Alþingi hafi verið orðið
vonlaust um árangur af erf-
iði hinnar fjölmennu sveitar.
Þá tekur það af henni um-
boðið, en hvorki til þess aðj
taka málið í sínar hendur né
gefast upp við skipun nefnda.
Hvernig væri að
reyna töluna sjö?
Samtímis umboðssvipting-
unni 24. marz 1947 felur Al-
þingi ríkisstjórninni að skipa
maður um'sjö manna nefnd „til þess að
sambandinu endurskoða stjórnarskrá lýð-
við Dani og stofna lýðveldi. j veldsins íslands." Tekið er
En til þess að ekki rofnaði j fram, að stjórnmálaflokkarn
sú eining, fanst leiðtogum'ir fjórir skuli tilnefna sinn
nauðsynlegt að fara varlega j manninn hver, en þrír menn
í því að breyta stjórnar- írnir vera skipaðir án tilnefn j
skránni meira að því sinni
heldur en óhjákvæmilegt var
til þess að konungdæmið yrði
formlega lýðveldi. Réttara
að láta það, sem ágreiningi
gat valdið, bíða þar til síðar.
Hin nýju stjórnskipunarlög
voru lögð undir atkvæði með
þeim fyrirvara í ræðum og
ritum, að þau væru bráða-
birgða-stjórnarskrá, sem
yrði haldið áfram að endur-
skoða.
Úr greinargerð 8-manna
nefndarinnar.
Nefndin, sem stjórnarskrár
frumvarpið samdi, segir í
greinargerð sinni, að hún
hafi aðeins lokið fyrri hluta
þess verkefnis, er sér hafi
verið falið, en „mun áfram
vinna að seinni hluta verk-
efnisins, sem sé: að undirbúa
aðrar breytingar á stjórn-
skipulaginu, er þurfa þykir
og gera verður á venjulegan
hátt. Má ætla að það starf
verði öllu víðtækara -----
Þangað til því verki yrði
lokið ætti sú stjórnarskrá,
sem hér er lögð fram að
nægja, enda eru ákvæði henn
ar mestmegnis þau, er nú
gilda í stjórnskipunarlögum
hins íslenzka ríkis að breyttu
hinu æðsta stjórnarformi frá
konungdæmi til lýðveldis —“
Greinargerðin er dagsett
7. apríl 1943. Hana undir-
skrifa allir átta nefndar-
mennirnir: Gísli Sveinsson
iform.), Stefán Jóh. Stefáns
son (ritari), Hermann Jón-
asson, Bjarni Benediktsson,
Jónas Jónsson, Haraldur
Guðmundsson, Einar Olgeirs
son, Áki Jakobsson.
Þannig voru fyrirheitin og
áformin, þegar enngildandi
stjórnarskrá var sett.
í nefndinni var valið lið,
ingar og einn þéirra formað-
ur.
Hinn 14. nóvember sama
ár var sú nefnd sett á laggir
og urðu í henni þrír Sjálf-
stæðismenn, tveir Framsókn
armenn, einn Alþýðuflokks-
maður og einn Sósíalisti.
Þessi nefnd situr enn eftir
meira en fimm ár, án þess
að hafa skilað tillögum til
Alþingis.
Ilvað má af skipun allra
þessara nefnda ráða?
Nefndaskipanirnar sýna að
Alþingi viðurkennir að stjórn
arskránni á að breyta. Alla
tíð síðan lýðveldið var stofn-
að hefir þingið ekki látið nið
ur falla að hafa menn til þess
ráðna að vinna að endur-
skoðun stjórnarskrárinnar,
en að öðru leyti vikið sér
undan aö taka á málinu.
Hvers vegna hafa nefnd-
Irnar engum álitum skilað
til Alþingis?
9. janúar 1952 lagði ég
fram á Alþingi fyrirspurn til
ríkisstjórnarinnar um hvað
liði störfum stjórnarskrár-
nefndarinnar.
16. sama mánaðar svaraði
forsætisráðherrann f.h. rík-
isstjórnarinnar fyrirspurn-
inni ig byggði svörin á upp-
lýsingum frá Bjarna Bene-
diktssyni, dómsmálaráðherra,
sem er formaður nefndarinn
ar.
Aðalatriði svaranna var, að
nefndin hefði ekki getað
starfað, af því stjórnmála-
flokkarnir hefðu sjálfir ekki
markað sér afstöðu í stjórn-
arskrármálinu.
Hins vegar hefði formað-
urinn „í hyggju að kveðja
nefndina saman og freista,
hvort ekki sé einhver grund-
völlur til staðar innan nefnd
arinnar, til að koma fram
með ákveðnar tillögur frá
flokkum þeim, sem nefndar-
menn hafa umboð fyrir, svo
að hægt sé að taka þetta mál
fastari tökum og vita nú,
hvort hægt sé að skila áliti
frá nefndinni.“
Enginn vafi er á því, að
svörin voru sannleikanum
samkvæm.
Við lýðveldisstofnunina
sneiddu stjórnmálaflokkarn-
ir hjá því að taka upp nokk-
uð það, er ágreiningi gæti
valdið — þeirra á milli og
teuflað þjóðareininguna. —
Gerðu á stjórnarskránni
þær breytingar einar, sem
þurfa þóttu, til þess að breyta
„hinu æðsta stjórnarformi
frá konungdæmi til lýðveld-
is.“
Alla stund síðan hafa flokk
arnir á Alþingi hikað við að
takast á um breytingar á
stjórnarksránni. Allir eru
þeir minnihlutaflokkar, svo
að enginn einn þeirra hefir
málið á valdi sínu. Þeir hafa
horfst gæfcilega í augu og
komið sér saman um að
skipa nefndir.
í nefndunum hafa gilt
sömu lögmálin.
Nefndarmennirnir hikuðu
sem flokksmenn minnihluta-
flokka, vörðust opinskárra
sagna, en biðu fyrirsagna frá
flokkum sínum.
Stj órnarskrármálið hefir
þannig verið í nokkurs kon-
ar sjálfheldu hjá löggjöfun-
um.
Stjórnarskrárnefndin heldur
fundi og tillögur koma fram
innan nefndarinnar.
Eins og gert var ráð fyrir í
svörum ríkisstjórnarinnar við
fyrirspurn minni, kvaddi for
maður nefndarinnar hana til
funda á árinu sem leið og
einn fundur hefir verið hald-
inn í nefndinni á þessu ári.
Seint á s.l. ári lögðu Sjálf-
stæðismennirnir (þeir eru
þrír) í nefndinni fram tillög-
ur „sem umræöugrundvöll“
innan nefndarinnar.
Hefir Bjarni Benediktsson,
dómsmálaráðherra, sem er
— eins og áður er sagt — for
maöur nefndarinnar, gert
grein fyrir þessum tillögum
í ýtarlegri ræðu, sem birt var
í Morgunblaðinu 24. fyrra
mánaðar.
í tillögum þessum er ým-
islegt aðgengilegt frá mínu
sjónarmiði. En málið er samt
að mínu áliti, litlu nær af-
greiðslu, þrátt fyrir tillögurn
ar, og þess vegna fer ég ekki
út í að ræða einstök atriði
þeirra hér.
Það, sem því veldur, að ég
tcl málinu lítið hafa þokað á-
fram, þótt þessar tillögur
hafi fram komið, er að mér
virðist augljóst af sögu stjórn
arskrármálsins, sem ég hefi
í fáum dráttum lýst hér að
framan, að Alþingi eins og
það er nú flokkum skipað,
hefir ekki skilyrði til þess
að leysa stjórnarskrármálið,
svo sem vera ber.
Táknrænt er einnig, að
Sjálfstæðisþingmennirnir 3
innán stjórnarskrárnefndar-
innar eru ekki einu sinni allir
sammála um sum meginat-
riði tillagnanna.
Samningar milli stj órn-
málaflokkanna á Alþingi —
heilla eða í brotum — mundu
leiða til of mikillar hentisemi
(Franahald á 5. 6íðu.)
Hér er kominn Þórarinn á Skúfi
og gef ég honum orSið:
,,SælI og blcssaður, Starkaður!
Hér er ég með minn vísnabelg. Það
var haft eftir einni mektarpersónu,
að seint fylltist sálin prestanna. Já,
það var nú allt annar belgur, en
sæmilega rann nú úr honum, ekki
siður en minum belg.
Hér eru þá sjómannavisur. Skritið
frá landkrabba! En það er stutt til
sjómannsins í íslendingnum, og það
þó að í afdal búi. Vísurnar eru
ekki nýjar og heita eiginlega And-
ófsmenn:
Svo þung var ýting
í bráða bíting
á bleikan mar.
með vonir allar
svo undur hallar
og opið far.
Og bliku kólgu
og undir ólgu,
er utar dró.
í rökkur bólgu
þeir reru þó.
Og blint í sjóinn,
svo bylgju gróinn,
þeir brugðu vað.
Á gömlum miðum,
með sömu siðum,
þeir sátu að.
Hve félli gifta
um fallaskiptin
var freistað enn,
og uppi kipptu
þeir andófsmenn.
Og tæp var lending
og treyst á hending
og tekið lag,
er bylgjur hægðu
og boðar lægðu
sinn banaslag.
En ólög reistust
og ylgjur geystust
á eftir skut,
þó margir leystust
með heilan hlut.
Og boðar drynja
og hrannir hrynja,
en hækka sog.
Og bátinn færir,
er storma stærir,
við straumsins tog.
Og bárur stíga
og bárur hniga
að byrðing enn;
á árar síga
þeir andófsmenn.
Hér eru vísur, sem eiga heitið
Skammdegisgaldur:
Veltur veraldar hnykill
vindur æðir um ból.
Gróflega er gaddurinn mikill.
getur hér hvergi skjól.
Mér er gaddur í geði,
gaddur er mér í sál.
í huganum hörsl áfreði,
hríðar og veðra bál.
Sólin er sumarsins lykill,
sumarið gróðurinn ber.
Gróflega er gaddurinn mikill.
Guð veit hvenær hann fer.
Þá koma bragstaulavísur:
Pyrir baul og bráðinn leir,
brags í staula þvögu
verð ég auli eins og þeir,
ef ég raula bögu.
Fjarri sköllum tiðar táls,
títt, sem öllum; spilla,
upp á fjöllum er ég frjáls,
ei mig tröllin viUa.
Þá er búskussavísa:
Ekkert reynir anda manns,
undir sig að kúga,
eins og þetta andskotahs
amstur við að búa.
Þessi vísa hefir fyrirsögnina: í
óvissu:
Kirkjunnar er kenning sum
klerka táli slegin.
svo að verð ég vokins um
vistina hinum megin.
Af því hve þetta er þunnt, verð
ég að auka við glundrið. Er þá
næsta vísa ein nafnlaus,- Hún er
svona:
Orðin verða oft sem ský
elt af vindablaki,
en það er stundum ylur í
einu handartaki.
Vísa um þokunótt;
Hleypir nóttin hélugrá
hesti móalóttum.
Himinn blínir hauður á
holum augnatóftum.
Xísa um góða tíð:
Gæfan fanna grípur á,
gaddinn straumar vaka.
Léttir drauma, leysir snjá,
losna saumar klaka.
Vísa um ótíð:
Gæfan nauma gengur frá,
glatast strauma prýðin.
Þyngir drauma þeytir snjá.
Þetta er auma tíðin.
Vísa um einlífi:
Þeir, sem, hræðast hjúskapinn,
holdsins hvötum slá frá,
verða eins og skorpin skinn;
skelfing er að sjá þá.
Að síðustu er þessi:
Illt er að kljást við örlögin,
óláns fast við tilbrigðin.
Vonir mast að veröldin
verði skárst í endirinn.
Hér læí ég nú staðar numið, þó
að minn vísnaglundurspoki sé enn
þá ekki tómur. Það var heldur
aldrei ætlunin að hella öllu úr hon
um, svona á baðstofugólfið hjá
ókunnugu fólki. Vertu sæll, Starkað
ur, og fyrirgefðu uppákomuna."
Þórarinn á Skúfi hefir lokið kveð-
skapnum.
Starkaður.
Jarðarför mannsins míns
STURLU JÓNSSONAR
fer fram frá heimili okkar Fljótshólum, fimmtudag-
inn, 26. þ. m. kl. 1 e. h.
Jarðað veröur í Gaulverjabæ.
Blíferð úr Reykjavík frá Ferðaskrifstofu ríkisins
kl. 9. f. h.
Sigríður Einarsdóttir
Sendum gegn póstkröfu
Hafið þér athugað, að þótt þér búið úti á landi, getið '1
þér fengið: Ljósakrónur-, vegglampa, borðlampa, hrað-
suðupott, pönnur o. fl., o. fl. á verksmiðjuverði. Látið
því vini yðar í Reykjavík velja fyrir yður eða sendið
línu. Þá munum vér senda yður vöruna um hæl í póst-
lcröfu. — Málmiðjan h.f., Bankastræti 7. Sími 7777.