Tíminn - 29.09.1953, Qupperneq 4

TÍMINN, þriðjudaginn 29. september 1953.
219. blað.
Páll Ólafsson, yf'Lrverkfræðingur:
Fiskiðnaðurinn og vísindin
Höfundur þessarar grein
ir, Páll Ólafsson, er yfir-
ífnaverkfræðingur Síldar-
ærksmiðja ríkisins og hef-
:ir starfað á vegum þeirra
im tuttugu ára skeið. Hann
befir skrifað allmikið um
fiskiffnaðarmál í tímarit'
Verkfræffingafélagsins og
^íffar. Meðfylgjandi grein J
birtist fyrir nokkru í Sjó-
'nannablaðinu Víkingur, en
er endurprentuff hér með
Jéyfi höfundar.
Fyrir nokkrum mánuðum!
'ar frá því skýrt í blöðum og'
itvarpi, að alvarlegar1
■kemmdir og aðrir gallar!
lefðu komið í ljós í íslenzk-
tm freðfiski á erlendum'
uarkaði. Nokkru síðar var!
mn skýrt frá álíka göllum á1
■'iski, er síðar var fluttur út.1
Það er einkum athyglis-j
'ert í þessu máli, að göllúð|
g skemmd vara fer á er-.
endan markað frá mörgum
ramleiðendum, en ekki ein-|
im eða fáeinum. Ennfremur,
jr það eftirtektarvert, að'
jær misfellur, sem fram
comu, voru ekki allar svip-1
>Ss eðlis, heldur ýmiss kon-
i.r og stöfuðu frá lélegu hrá-,
úni, slæmri meðferð, hroð-1
úrknislegri pökkun, langri;
ig ófullnægjandi geymslu o.
'1. Því miður verður ekki
iregin önnur ályktun í þessu
náli en sú, að framleiðslu
reðfisks sé stórlega ábóta-
'ant og þeirri starfsemi sé
rætta búin vegna gallaðrar
narkaðsvöru. Og er það verst
ið mestmegnis virðis't hér
im sjálfskaparvíti að ræða.
Illt er og til þess að vita,
tð ástandið skuli einnig vera
)ágborið í framleiðslu salt-
::'isks, sem áður fyrr var þó
,alin íslenzk gæðavara. Fátt
íefir komið fram opinber-
ega um misfellur í þeirri
'ramleiðslu, en vitað er þó,
ítð stórfelld mistök hafa átt
tér stað þar.
Það mun almennt talið, aö
■'ramleiðslu saltfisks hafi
irakað stórlega hér á landi
njá því, sem var fyrir 15—20
;trum.
Sú dapurlega staðreynd
jlasir því við, að framleiðslu
tveggja megingreina íslenzks
■'iskiðnaðar hefir hrakað stór
íim aö gæðum síðustu árin
og það svo, að hverjum hugs
:tndi íslendingi hlýtur að
vera það hið mesta áhyggju
efni, hvernig hag okkar er
:iú komið í þeim éfnum. Og
öllum, sem til þekkja, hlýtur
að hafa runnið til rifja að
■ úta af því sinnuleysi, sem
::aun ber vitni. Það má segja
að í þessum málum sem öðr-
am höfumst við og frændur
okkar Norðmenn ólíkt að.
Einhver alvarlegasta mis-
íellan, sem orðið hefir í ís-
ænzkri framleiðslu, er gulan
í saltfisknum. Af þeim sök-
:im hafa íslendingar orðið að
Jpola tjón, sem skiptir milljón
am króna síðustu árin. Telja
veröur, að gulan sé af óvið-
ráðanlegum orsökum. Er því
ekki um sjálfskaparvíti að
‘ræða í þvi máli. En þeim
aiun verra er til þess að vita,
að allt of lítið skuli hafa ver
:ið gert til þess að grafast fyr
ir orsakir slikra misfellna
þar til nú síðustu mánuð-
ina.
Misfellur í framleiðslu
sjávarafurða eru margar, en
óvíða jafn stórkostlegar og út
dráttarsamar og í saltfisk-
framleiðslunni.
Það er orðið áberandi hví-
líkt sinnuleysi rikir hér á
landi um eftirlit með fram-
leiðslunni, og er ástandið í
þeim efnum orðið hörmulegt
eins og komið er á daginn.
Verður þegar að kippa þvi í
iag, ef ekki á að fara verr en
oröið er. Það kostar mikið á-
tak, sem við megum ekki láta
verða okkur ofviða.
Fyrir nokkrum árum réð
ríkisstjórnin hingað erlenda
sérfræðinga í framleiðslu
sjávarafurða, og skiluðu þeir
skýrslu um álit sitt og tillög-
ur. Skýrslan vakti athygli og
var mikið rædd manna á
meðal og í blöðum. Þeir
bentu á margt, sem þeim
þótti miöur fara hjá okkur
um meðferð aflans og hag-
nýtingu. Flest af því, sem
þeir sögðu, var réttilega at-
hugað, en fátt eitt bentu
þeir þó á, sem ekki var vitaö
áður. En hver er svo árang-
urinn af komu þessara
manna?
Leiðin til þess að koma í
veg, fyrir að framleitt sé ann
að en gæðavara er þessi:
1) að koma á víðtækari,
strangara og traustara eftir-
iiti en nú er,
2) að auka mjög leiðbein-
ingar við framleiðslu sjávar-
afurða,
3) að efla að miklum mun
vísindalegar rannsóknir á
því sviði.
Vísindalegar rannsókir eru
sú undirstaða, sem byggja
verður á. Okkur íslendingum
gengur þó illa að átta okkur
á þeirri staðreynd og eins
því, að traust eftirlit með
framleiðslunni er óhjá-
kvæmileg nauðsyn þeim,
sem vilja selja sína vöru á
erlendum markaði. Á þetta
einkum við um sölu freð-
fisks, en einna mestar kröf-
ur eru gerðar um gæði
hans. Er því ekki að lcynja,
þótt framleiðslu okkar sé
jafnilla komið og raun er á
orðin. Þegar saman fer, að
virt eru að vettugi undir-
stöðuatriðið í framleiðslu
sjávarafurða og það stjórn-
ng agaleysi, sem einkennir
okkar þjóðfélag, hlýtur út-
koman að verða slæm.
Ef við lítum til frænda okk
ar Norðmanna, sem eru
helztu keppinautar okkar
um markað fiskafurða, verð-
um við þess fljótt varir, að
viö stöndum þeim — eins og
öðrum nágrannaþj óðum —
að baki um vöruvöndun og
vísindalegar rannsóknir.
Þaö dylst ekki, að þeir hafa
miklu betra og öflugra eftir-
lit með sinni framleiðslu en
við. Það mun og vera fátítt,
að slík mistök verði með
framleiðslu matvæla sem
hjá okkur undanfarin ár.
Eitt af því, sem áðurnefnd
ir sérfræðingar lögðu til, var
að eflrl yrði rannsókna- og
tilraunastarfsemi við fisk-
veiðar og fiskiðnað, til þess
m. a. að auka fjölbreytni í
veiöum og hagnýtingu afl-
ans. En aukningu á þeim
sviöum hefir miðað hægt á-
fram. Það mun ekki fjarri
lagi, að jafnfáir vinni að vís
índalegum rannsóknum í
þágu fiskionaðar hér á landi
nú og fyrir 10 árum. Og mik
ið af tíma þeirra fer í vinnu,
sem hver meðalgreindur að-
stoöarmaður á að geta gert
með góðri stjórn og umsjá.
Þannig er ástandiö hjá okk
ur á sama tíma og Nor'ö-
menn auka rannsóknarstarf
semi í fiskiðnaðinum stór-
lega.
Hver er þá hlutur þessarar
starfsemi hjá Norðmönnum?
Þrjár miklar stofnanir
vinna að rannsóknum fyrir
norska fiksiðnaðinn og hafa
þær ekki annað með hönd-
um. Þær eru allar vel úr
garði gerðar og hafa á að
skipa hinum færustu mönn-
um. Þessar stofnanir eru:
Rannsóknarstofnun fiski-
málastjórnarinnar í Bergen,
sem starfað hefir í áratugi,
rannsóknarstofnun síldariðn
aðarins í Bergen, sem stofn-
sett var fyrir nokkrum ár-
um, og rannsóknastofnun
niöursuðuiðnaðarins í Sta-
vanger, og er þar jafnframt
starfræktur skóli fyrir sér-
fræðinga og aðra starfsmenn
í niðursuðUiðnaðinum. Auk
þessu eru nokkrar minni
rannsóknarstofur annars
staðar, sem hafa sérstök verk
efni með höndum, svo sem
rannsóknir á freðfiski og salt
fiski. Þá má geta þess, að
nokkur iðnfyrirtæki hafa sér
rannsóknarstofur. T. d. kost
aði síldarverksmiðjueigandi
nokkur rannsóknir á ýmsu
varðandi síldariðnaðinn ár-
um saman. Auk þess er unn-
ið að rannsóknum á mörgu,
er fiskiðnaði viðvíkur, i
rannsóknarstofum háskól-
anna í Osló og þó einkum í
Þrándheimi. Enn má nefna,
að nokkrar rannsóknarstof-
ur, sem ýmist eru reknar af
einstaklingum eöa því opin-
bera, fást aðallega við efna-
greiningar á lýsi o. fl. vegna
viðskipta.
Á annað hundrað manns
vinna að þessum rannsókn-
um í Noregi eða meira en 20
sinnum fleiri en hér á landi.
Þar að auki vinnur fjöldi vís
indalega mentaðra manna að
alls konar eftirlits- og leið-
beiningastarfi í fiskiðnaði
Norðmanna. Hér vinna fáir
slík störf, en þeim fjölgar þó
smám saman.
Þegar nú þess er gætt, að
norskar fiskveiðar og norsk-
ur fiskiðnaður eiga sér mikl-
ar hliðstæður hér á landi um
fisktegundir og hagnýtingu
afla verður ljóst, liversu
miklu minni er hlutur vís-
indalegra rannsókna hér á
landi en í Noregi. Aflamagn
Norðmanna er að vísu þre-
falt meira en aflamagn ís-
lendinga, og gerir síldin mest
af muninum, en hjá íslend-
ingum eru meira en 90% út-
flutningsverðmæta sjávaraf
urðir, en tæplega meira en
30% hjá Norðmönnum. Áð-
urnefndra skakkafalla gætir
því mjög hjá okkur í öflun er
lends gjaldeyris.
Framhaid.
Evrópumet í
kúluvarpi
Tékkinn Skobla hefir enn
bætt Evrópumet sitt í kúlu-
varpi. Á móti í austur-þýzka
bænum Sue varpaði hann 17,
54 m. Fyrra met hans var 17,
35 m.
Konráð Þorsteinsson á Sauðár-
króki hefir kvatt sér hljóðs og mun
ætla að ræöa við Gretar. Fells:
„Heill og: sæll, Starkaður. Ég
sendi þér ofurlítinn samtíning i
baðstofuna. Fyrst vil ég láta í ljósi
ánægju mína yfir baðstofuhjalinu.
Það er áreiðanlegt, að þetta „horn“
í blaðinu hefir aflaö Tímanum
- margra vina. Baðstofuhjalið og
| „Frjá’st orð“ skapa sérstök tengsl
| milli blaðsins og lesendanna.
| Ég vil þá víkja nokki-um orðum
að viðskiptum okkar Gretar Fells.
j Ég segi eins og er, að ég átti von
| á nokkuð öðrum viðbrögðum af
hans hálfu. Ég hafði búizt við, að
hann myndi ræða rnálin efnislega
og af háttvísi. En hvort svo hafi
verið, bera greinar hans gott vitni
um. Ég hafði elnnig reiknað með
þvi, að hann sem þjálfaður guð-
spekingur tnyndi geta tekið smá-
vegis gamni, án þess að umhverf-
ast og komast í það ásigkomulag,
að viðbrögð hans minna helzt á
, íeiðan tarf, sem rótast í flagi og
’ hristir úr klaufum sitt á livað.
j Einna vesaldarlegust virðist mér
; þó tilraun hans til þess að klóra sig
út úr þessu með því að snúa út úr
stökunni, sem hann kallar „illa
gerða kesknisvísu".
| Þetta er líka ómaglegt, þegar
þess er gætt, að þegar persónuleiki
G. F. er gleymdur, þá mun þessi
I staka halda minningu hans á lofti
framar öðru.
Staka þessi er eftir því sem ég
bezt veit þannig til orðin, að hinn
þekkti og orðhagi læknir, Stein-
grímur Eyfjörð, var eitt sinn að
borð'a saltlausan hafragraut. Hon-
um féll það illa, sem vonlegt er,
því að yfirleitt þykir það ekki lyst-
ugur matur, a. m. k. ekki meðan
verið er að venjast honum. Ég
hygg þó að hér hafi legið til grund
j vallar dýpri orsakir sem sé það, að
■ Steingrímur heitinn hafi kennt
I vanheilsu þeirrar, er dró
1 hann til dauða svo sviplega
1 snemma, þurft að vera í eins kon
I ar matarkúr. Það er ekki undar-
' legt, þótt hinn atorkusami læknir
I finni til ömurleika við tilhugsunina
j um að starfsvið hans sé svo skjót-
; lega á enda og við hugsunina um
! þetta verð'ur hann gripinn þeirri
, tilfinníngu, sem hann lýsir svo, að
hann sé „hrelldur á sálinni". En
! vegna þess, að hann orðar það
' þannig, „hér sit ég, á sálinni hrelld
ur“, þá notar G. F. tækifærið til
að reyna að snúa út úr þessu á
. þann hátt, að hér sé verið ð tala
I um að „sitja á sálinni".
j Læt ég lesendum eftir að dæma
um, hversu sú framkoma sé drengi
leg.
En svo ég snúi aflur að tilorðn-
ingu stckunnar, þá virðist svo, aö
j Steingrímur hafi fljótt varpaö frá
: sér ömurleikanum og snúið öllu
sér út úr vandræðalegri aðstöðu
með útúrsnúningum.
Læt ég svo útrætt um þetta að
sinni, enda hefi ég hvorki tima né
löngun til þess að eiga í tilgangs-
litlum orðaskilmingum, sem ekki
leiða af sér neinn jákvæðan árang
ur í því að skilgreina máleínin.
Fyrst ég tek pennann, vil ég nota
tækifærið til þess að minnast ofur
lítið á útvarpið. Mér þykir vænt
i um útvarpið, því að þótt ég kunni
' hvorki að meta sinfóníur né heldur
að mér falli jassglamrið, þá er þægi
legt að losna við það með því að
skrúfa fyrir.
Það er nú svo með útvarpið eins
og fleira, að menn forðast yfirleitt
að láta í ljósi ánægju sina yfir því,
sem þeim líkar vel, en eru hins
vegar fljótir til a. m. k. stundum
að finna að.
j Það gladdi marga, þegar tekið
' var upp á því að byrja morgunút-
varpið með því að lesa kafla úr
ritningunni. Og sé það vel gert, er
unaður að því að hlýða á það. Sér-
staklega fannst mér til um að
hlusta á sr. Sigurbjörn Einarsson.
Hann lagði auðfinnanlega alúð og
umhyggju í þetta starf, og það var
nautn að því, hversu hann valdi
saman það, sem við átti úr fleiri
Stöðum.
i Nýlega heyrði ég aftur á móti
kafla lesinn af öðrum manni. Auð-
heyrt virtist, að hér var kastaö til
I höndunum og þessu flaustrað af
og er þá spurning, hver andlegur
' ávinningur er að því.
j Ég vilði gera að minni tillögu, að
byrjað væri með sálmalagi, sem er
þekkt og elskað, t. d. „Ó, þá náð
aö eiga Jesum“. Síðan væru Iesnir
samvaldir kaflar, sem tækju 5—10
: mínútur og á eftir leikinn annar
sálmur, t. d. „Hellubjarg og borgin
min“. Með þessu móti yrði þetta
virðuleg og velmetin byrjun á morg
' undagskránni.
i En þess verður að krefjast, að
þeir, sem lesa, lesi af tilfinningu og
alúð, en ekki aðeins til þess að lesa
eitthvað.
| Þegar passíusálmarnir voru lesn
i ir s. 1. vetur, féll mér og fleirum
I
. upp i gáska og um leið notaö tæki
færið til þess að láta í ljósi álit
' sitt á boðskap Gretars Fells og
1 svo líður honum stakan af munni:
!
' Hér sit ég, — á sálinni hrelldur
i yfir saltlausum graut haframéls.
En það vil ég þó helmingi heldur,
j en hlusta á þig, Gretar Ó. Fells.
! Ef Gretari Fells fellur illa þessi
! upprif jun, má hann sjálfum sér
um kenna að hafa ætlað að fleyta
miður, að ekki skyldi vera sagt
! amen að loknum lestri hvert sinn.
| Þetta geta virzt smámunir, en bæði
biblían og passíusálmarnir eru dýr-
í mætir helgidómar, sem eiga rík
ítök í því dýpsta og bezta hjá mörg
um og því eru menn næmari fyrir
allri meðhöndlun á þessum perl-
um heldur en fyrir flestu öðru.
Eitt er enn, sem mér finnst, að
þyrfti að lagfæra. Það er vanalegt,
að þegar hlé er á milli dagskrár-
liða, þá er leikin hljómplata til upp
fyllingar. Þá vill það oft brenna við,
að skellt er inn í einhverju há-
væru glamri, sem skefur innan
hlustirnar, því þegar viðtækið er
stillt hæfilega fyrir talað orð, þá
verður það of lrávært, ef leikin er
hávaðasöm plata. Og það er leiðin
legt að þurfa að rjúka til og breyta
stillingu tækisins fyrir 2—3 mínút
ur.
Mér fyndist því betra, þegar svo
stendur á, annað hvort að hafa
hlé eða leika plötur, sem ekki eru
það háværar, að það sé til óþæg-
inda“.
Konráð Þorsteinsson hefir lokið
máli sinu.
Starkaður.
| Greiðið blaðgjaldið;;
| Mnnið nð blaðgjald |>essa árs
er fallið í gjalddaga.
í
■nnheimta Tímans