Tíminn - 24.12.1953, Side 7

JBLASl-AD TjMANS 1953
Séra Ragnar Ófeigsson:

rb | *!* j^|
rf*
Á ævimorgni og aldarmorgni
(1901) um vorið, man ég einn gó‘ð-
an veðurdag. í nefi mínu er ilmur
af fersku útilofti. Ég er ferðtúinn,
fjögra ára kögursveinn og er sett-
ur á bak fyrir aftan Ólaf Erynj-
ólfsson, ungan vinnumann sr.
Ófeigs Vigfússonar, er þá var
prestur i Koltaþingum. Hann er að
flytja búferlum upp á Lann eða
Landmannalirepp, hafði verið kos-
inn þar prestur. Með í förinni til
fjalla er tvíburabróðir minn,
Gretar, er nú nefnir sig Fells. Svo
er auðvitað móðir mín, Ólafía,
dóttir Ólafs gamla í Lækjarkoti.
Degi fyrr liafa farið tvær kerling-
ar — amma mín, Margrét Sigurð-
ardóttir frá Arnarbæli í Grímsnesi,
ofursmá vexti og smáfelld, og Sigga
gamla, stórskorin, líkami hennar
allur letraður þrældómsrúnum,
skókreppt og strýhærð, nornarleg
hið ytra, en átti inni fyrir engil-
blíðu handa börnum. Svo er ung
stúlka, stillileg, Ingigerður, systir
Ólafs. Ekki vissi ég þá og enginn,
að Gerða ætti fyrir höndum 52ja
ára dvöl með foreldrum mínum og
síðan mér einum.
Svo mun verið hafa í förinni til
fjalla gamall spekingur, Steðji, fer-
fættur með tagl og fax, meö und-
arlega hvít augu (glaseygur), þol-
inmóður og stilltur og þó dálítið
glettinn. Öruggt var ekki að hafa
lykilinn i skránni í Guttormshaga-
skemmu, því að Steðji sneri lykl-
inum með kjaftinum og opnaði og
fékk sér fisk eða annan glaðning,
ef svo bar undir. Nærri því alla ævi
hló faöir minn, sr. Ófeigur, er hann
mundi eftir Steðja við eftirfarandi
atvik: Steðji stóð á hlaði og lét höf-
uö síga og lygndi aftur augum.
Virtist alveg horfinn í sjálfan sig
eins og indverskur Yogi i stjarfa.
Köttur reikaði þarna um hlaðið,
grábröndóttur og gersemi mikil og
virtist ekki vera í heimspekilegum
hugleiðingum. Kisa trítlaði að fót-
um Steðja og nam þar staðar.
Allt í einu vaknar Steðji úr dval-
anum, þrífur með kjaftinum (þið
fyrirgefið svona óvirðulegt orð um
munninn á þessum vitra hesti) í
bakið á kisu og hefur hana á loft.
Svo óvænt var þetta tilræði, að
kötturinn áttaði sig ekki í fyrstu,
en á næsta augnabliki vatt köttur-
inn sér við og læsti klónum í
sncppu Steöja, er sleppti þegar.
Þessa kattargersemi þráðum við
bræður að færa Landmönnum á-
samt presti þeirra, en það gat nú
ekki orðið, því að þegar taka skyldi
kisu, hljóp hún eins og kólfi væri
skotiö eitthvað langt suður götur
og er því miöur úr sögunni. Svo var
svarti Klói, gamall garmur, sígelt-
andi og elliær. — Bróðir minn var
að baki föður sínum, en eins og
fyrr segir, sat ég á hesti fyrir aft-
an Ólaf Brynjólfsson. En á baki
honum var bundin gamla klukkan
og þegar hann lét hestinn greikka
sporið, hringdi klukkan og söng í
henni við hvérja hreyfingu. Ég get
því sagt, að klukkan hringdi mig
upp til fjalla inn í hina fögru Land-
sveit á því Herrans ári 1901.
Mig minnir, að við kæmum árla
dags að Fellsmúla. Veður var harla
fagurt, maæíp verveour Ekki man
ég gerla, hvernig fjöDin töluðu við
mig, en bezt fannst mér Búrfell
heil^a mér, eins og það hefði beð-
ið eítir mér frá eilífð; ég fann á
mér, að bað var eldgamait. Mar-
grét, amma mín og Sigriður gamla
fögnuð'u okkur við þröskuld og svo
maður gamall, geysihár vexti, í
hvítum strigafötum. Ég fékk brátt
að vita, að hann hét Helgi Hann-
esson og var fjármaður hins brott
farna prests og átti að taka við því
starfi hjá föð'ur mínum. Iíann var
stórskorinn, með hátt nef og fas-
mikill nokkuð.
Brátt sáum við bræður, áð Helgi
gamli rækti undarlega venju. Ef
honum vár mikið i hug eða varð
hýr af víni, rak hann tunguna milli
vara sér og sleikti út um, ótt og
titt. Var þetta kækur hans. Eitt
sinn varð Helgi gamli hreifur af
víni og sleikti duglega út um.
Gengum við bræður þá beint fram
fyrir hann og lékum eftir honum
kækinn og spurðum: „Af hverju
gerir þú svona, Helgi?“ Helgi svar-
aði: „Ég geri svona greyin mín, ég
geri svona.“ En eigi reiddist hann.
Bróðir Helga var Þorleifur, er þá
var niðursetningur í Stóra-Klofa,
holdsveikur, og getur hans síðar.
Eigi liðu langir tímar þangað til
mjög tók að fjölga kringum mig af
nýju fólki og í endurminningunni
er jólabjarmi yfir þvi ölíu. Þegar ég
rifja upp fyrir mér árdaga aldar-
innar á hljööri stund, opnast hól-
arnir og huldufólkið birtist mér,
flest dáið og ég blessa það. Bók-
staflega voru sumir bæirnir i Land-
mannahreppi um aldamótin 1900
eins og hólar, grafnir innan, og þá
minnist ég einna greinilégast kot-
bæjar, er bar nafn hins forna stór-
býlis, Stóra-Klofa, þar sem Torfi
Jónsson sýsItxiaC:::* r"zli ;e::?*un
og crottnaði yfir Rangár- og Ár-
nessbingum. Það var 'fiann, er tók
rökk á sig og iét crepa Lénharð' fó-
geta. Nú var sandurinn búinn að
herja : lönd Torfa cg bærinn flutt-
ur á útjaðar, á græha. grund hjá
niðandi læk. Þar var undurfagurt.
Þegar hér er konxiö sögu bjó þar
Heljar-Drafi, en þessu nafni nefndi
hann sig, bóndinn í Klofa, Filippus
Sæmundsson frá Fossi á Rangár-
völium. Furðanlega var hann létt-
lyndur, þótt hann væri bæklaður cg
haltur, tröllriðinn af liðagigt og
þrældómi æskuáranna. Varla var
láandi, þótt „Fusi“ fengi sér
stundum hressingu af víni til þess
að liðka hin stirðu liðamót. Hætti
honum þá stundum við að verða
einnig i máli og henti sjálfur gam-
an að, kallaði sig Heijar-Drafa.
Hér segir frá Heljar-Drafa
nokkru gerr. Hann var allhár vexti,
ennismikill og fjöreygur, enda létt-
ur í lunö. Þrekinn xnjög og hönd-
in heit og þylck. Var og tálinn gild-
ur að afli cg á yngri árum harla
knár. Og enn var hann með beztu
sláttumönnum, hvatti ljá sinn vel
og dró ekki af sér. Á mínum fyrstu
jólum í Lantísveit póttist ég eign-
ast mynö.e'ða málvsrk aí Heljar-
Drafa. Það var t;g':"-'óngurinn í
HolmMaðssnUur1''*’'' ^mlú: Nefið
var eins, og andlitið að mestu, en
kóróna og veldissproti á spila-
myndinrJ. var auðvitað of stór-
kostlegt fyrir Heljar-Drafa, sem
rikti að:ins yfir nokkrum sauða-
skepnum og tveimur eða þremur
hestum. Meðal þeirra var góði
Skjóni, er honum þótti vænna unx
en flest annað : þessum heimi.
Ein af fyrstu endurminningum
mínum í Landsveit er kirkjuganga
að Skarði og heimsókn í höll
Heljar-Draía konungs án kórónu
og sproía, er réð ríkjum rétt hjá
kirkjunni. Er við bræð.ur, tvíburarn-
ir„ nærii fimm vetra, gerigum í
kirkju, voru báðir feimnir og fannst
okkur ærimx vandi að lifa þarna í
guðs hú:i, þar sem ötal augu hvíldu
á þessr.m litlu mönnunx. Gretar
(Fells) tók það ráð að ganga inn
með lokuö augu. Hugði hann, að
enginn gæti séð hann, er hann sá
ekkert sjálfur, eins og strúturinn,
sem stingur höfðinu i sandinn. Ein-
urð mín var engu meiri, þótt augu
mín væru opin. Bar nú margt fyr-
ir augu. Musterishvelfing mikil,
þar sem daufar stjörnur glitra, en
veggir rauðbleikir, mjög fagrir.
Kristalshjálnxur með ljósbrotum. Á
kórgafli málverk, dýrlegt snilldar-
verk. Kristur með tólf postulum í
litklæðum, sitjandi við kvöldmál-
tíðarborð. (Dr. Jón Helgason segir
löngu seinna í vizitasíugerð unx
þetta málverk: Iila gerð stæling af
málverki Leonardo da Vinci.). Og
söngur og hljóðfærasláttur. Við
orgelið situr ungur maður, íturvax-
inn og sviphreinn, Guðlaugur frá
Króktúr.i, og hjá honunx frændi
hans, Filippus á Hellunx. Hann
heldur á bók í lxendi sér og Guö-
laugur lítur stöðugt á hana og
syrigur um leið og hann spilar. Og
margt fóik er umhverfis þá frænd-
ur, ungt íólk og hamingjusamt. Það
á svo gott, er orðiö stórt og kann
að syngja þessi fögru lög frammi
fyrir öllum lýðnum.
Þessi kjarkur miklast mér og
ekki skil ég, hvernig faðir minn
getur það, sem hann gerir: Farið í
svarta hempu og síðan í hvítan serk
og þar utan yfir í rauða kápu með
gylltum krossi á baki. Ég sárvor-
kenndi honunx að standa frammi
fyrir öllum og siðan að ganga upp
í stólinn og tala einn um eitthvað
ofar mínunx skilningi. Þótt ég sé
einurðarlítill, litast ég samt um
fram fyrir mig og út undan. Ég sé
tóma karlmenn í kór, en veit af
kvenfólki að baki nxér. Ég sit hjá
mömnxu fremst í kvennastólum að
norðanverðu. Við altarishornið að
sunnan lít ég svipmikinn mann,
Eyjólf í Hvammi. Enni hans er und-
arlega hátt, hann er sköllóttur heyri
ég að sagt er. Ég á eftir að sjá hann
æci oft á heimili mínu og brátt fer
mér að þykja vænt um hann, hann
gefur mér og bróður mínum oft
stóran silfurpening, 2 krónur, og
það’ er rneira en lítið fé.
í stólnum hjá mömmu situr Guð-
rún Kolbeins, tengdamóðir Eyjólfs,
gömul koua fríð sýnum. Hún kall-
ar okkur bræður frændur og gefur
okkur oft silfurpening, blessuð
gamla konan. í kór út frá Eyjólfi,
sitja nokkrir fremur smávaxnir
menn. Ég veit, að befr eru a""'tax-
frá Heklufjöllum. Ófeigur gamli og
Ófeigur yngri frá Næfurholti. Enn
fremur Jón Ófeigsson og svo frænd-
ur þeirra, Árni í Helli og Jón bróð-
ir hans.
Ég sé að Næfurholts'oræður lit-
ast mjög um i kirkjunni, augu
þeirra reika og horfa upp og niður,
til hægri og vinstri. En gamli Ófeig-
ur horfir fast og virðist lítils leita.
Og svo blasir við nxér á lausurn bekk
býsna gildur drengur. Augu hans
hlæja við mér. Ég fæ seinna að
vita, að þetta er Heljar-Drafi. Ég
endist ekki til að benda lesandan-
unx á fleiri fornnxenn frá aldar
morgni og læt huldufólkið mitt
hverfa. Eigi löngu eftir þessa
kirkjuferð færir manxma okkur í
sparifötin og fer meö okkur í
heimsókn til Heljar-Drafa. Mig
minnir, aö veöur hafi verið vormilt
og fuglasöngur í lofti. Leið okkar lá
hjá Skarði. Þar voru börn á stétt-
um, sum eldri en ég, litil, ljóshærð
telpa yngri.
Síðan höldum við austur fyrir
kirkjuna og ein fyrsta torfæra ævi
minnar verður á leið. Steinstíflur á
Klofalæk. Þá kemur Heljar-Drafi
haltur mjög og skakkur og leiðir
okkur við hönd og ég finn, að ó-
þarft er að vera hræddur með þess-
um manni og því siður feiminn við
hann. Síðan göngum viö fram fyr-
ir grasi gróinn hól. Þar eru dyr til
inngöngu og til hliðar afar þykk
gluggatóft. Nú fer móðir min fyrir
og við bræður komum á eftir. Dyr
opnast inn í baðstofu. Þar er ekk-
ert hallargólf, það er moldargólf og
gegnt dyrum sé ég mann, er ég get
aldrei gleymt síðan. Hann er geysi
stór og hrikalegur og hálfrís upp
af fletinu, er hann sér gestina
koma inn. Mér sýnist hann allur
skjálfa. Augnahvarmarnir eru allir
mjög rauðir og undarlega dregið úr
andlitinu.
Mamma réttir honum hlýlega
höndina. Mér sýnast fingur hans
undarlega stuttir og suma vantar.
Hann ætlar að rétta okkur bræðr-
um þessa handarhryggðarmynd, en
þetta þorum við ekki, að snerta
þessa ófreskju. Hann lætur hönd-
ina síga án svipbrigða, andlitið er
svo undarlega tómlegt. Við hröðum
okkur fram hjá honum og sjáum 2
konur, systur. Önnur er Sesselja,
bústýra eða kona Heljar-Drafa, hin
er Hildur systir hennar. Sesselja er
ljúf í bragði, með mildan svip, fríS
sýnum. Hildur er öll hrikalégri.
Báðar komnar á efri ár. Þrifalegt er
inni í bænum, skarsúð og þiljaður
gafl. Lítið borð við gluggann. Eigi
man ég, hvaða orð fóru á milli, en
góður beini var veittur og sólskin
var í bænum, en ömurlegur skuggi
yfir fletinu gegnt dyrum.
Þar situr eða hvílir holdsveiki
maðurinn, Þorleifur Hannesson,
niðursetningur hjá Heljar-Drafa.
Aldrei myndi Heljar-Drafi hafa
dæmt bróður sínum svona harðan
dóm, aö rotna lifandi. En það hef-
ur Drottinn gert eða örlögin — en
hversvegna? Móðir mín talar hlý-
lega við þennan auma mann og
þegar hún fer, skilur hún einhverja
gjöf eftir á rúmi hans.