Tíminn - 31.12.1954, Síða 3

Yið skulum rœða
um það
í útvarpsumræðum frá Al-
þingi nýlega, talaði ég um
vinstri samvinnu í íslenzkum
stjórnmálum. — Þetta tal
hefir setzt átakanlega fyrir
brjóstið á sumu fólki, — og
harma. égi þ'áð ekki svo mj ög.
En sumir aðrir, sem áhuga ■
hafa fyrir bessu umræðuefni |
hafa saet. að beir vilöu giarn !
;an fá að heyra sitthvað meira !
um möguleika á samstarfi ■
-umbótaaf.ianna. — Ég held i
því, að þessum línum, sem ég |
-rita mi um áramótin, ré af |
■ ýmsum ástáeð'um ekki betur,
varið tíí annars en ræða um
hmnðsvn vinstra samstarfs
fyrir þýóðina og hvaða ráð
eru .til þess að gera bað að
í>eruleika,' enda bá andstæð-
ingum vinstri stjórnar svnd
;_sú kurteisi að svara þeim
nokkru. — Ég mun bví gera
-þetta mál að aðalumræðu-
éfni rrífnú' nú um áramótin.
Geng ég þvf að sinni fram-
hjá ýmsú öðru
5 |)isig£3okkar
Alþingismenn eru nú 52 að
tölu. — Meirihluti þessara
manna, þ. e. 27 menn, eða
fleiri, geta myndað ríkis-
stjórn, jer fer með fram-
kvæmdavaldið, og sami meiri
hluti þingmanna ræður
hvaða lög gilda í landinu.
Skiptingin á þingi er sem
hér segir:
Alþýðuflokksmenn 6 með
15.6% atkvæða þjóðarinnar
að baki sér.
Framsóknarmenn 16 með
21.9% atkv. þjóðarinnar að
bakisér.
Sósíalistar 7 með 16.1% at-
kv. þjóðarinnar að baki sér.
Sjálfstæðismenn 21 með
37.1% atkv. áð baki sér.
Þjóðvarnarmenn 2 með 6%
atkv. að baki sér.
Lýðveidismenn höfðu við
síðustu kosningar 3.3% atkv.
én komu engum að. — Þeir
flokkar, sem nú stjórna land
inu, hafa samanlagt mjög ríf
legan meiri hluta, þ. e. 37
þingmenn og 59% af greidd-
um atkvæðum kjósenda við
síðustu kosningar.
Stjwrmmilaflokk-
arnir og stefmiskrá
Jieirra
Það er ekki ónauðsynlegt
fyrir þjóðina, að gera sér
grein fyrir því, að skipting
þjóðarinnar í stjórnmála-
flokka er með öðrum hætti
hér. á landi en tíðkast með
nálægum þjóðum. Styrkleika
hlutföll flokkanna hér minna
einna mest á Frakkland og
ftalíu. Kommúnistaflokkur-
inn (svokallaðir sósíalistar)
er hér miklu fjölmennari
hlutfalislega, en dæmi eru til
í nokkru nálægu lýðræðis-
landi. Þetta hefir þegar haft
mj ög örlagaríkar afleiðingar
í stjómmálum landsins, m. a.
tryggt íhaldsflokki landsins
völd og geta þau áhrif þó orö
áö víðtækari, ef svo heldur
íram sem horfir. Um þetta
veröar rætt siðar í þessari
grein.
Allt of langt mál yrði það
að rekja hér stefnuskrár og
starfsáðf erðir stj órnmála-
flokkanna. En rifja vil ég
Eftir Hermann Jónasson
upp i stuttu máli þær megin 1
stefnur, sem flokkarnir hafa!
markað.
Alþýðuflokkurinn hefur
stefnu jafnaðarmanna, sem
kunp er hér og í mörgum
þjóðlöndum. — Til þess að
koma í veg fyrir að vinnandi
fólk sé arðrænt, telja jafn-
aðarmenn, að þjóðnýta eigi
flést stórfyrirtæki í fram-
leiðslu og verzlun. Með þe?su
móti trygo;i þjóðfélagið, að
sérhver fái réttlátan skerf.
í þessum floklci eru aðallega
verkamenn, embættismenn,
sfarfsmenn ríkis . og bæja,
umbótasinnað fólk, sem vill
stai'fa á lýðræðisgrundvelli.
Fram',ék?2ai'Tnenn viður-
kenna ekki síður en jafnað-
armenn, að réttlát skintirig
auðs og arðs sé eitt þýðing-
armesta mál hvers þjóðfé-
lags. En þeir vilja ekki þjóð-
nýtingu, nema í ýtfustu naúð
syn. Flolckurinn álítur, að fé
lagsþroski fólksins geti einn
gert bað varanlega frjálst.
Samvinnan efli þroska ein-
staklinganna, geti komið í
veg fyrir arðrán auðstétt-
anna, veitt einstaklingunum
um leið fullkomnast frelsi til
íramtaks og skapi þá starfs-
löngun og örvun, sem það er
hverjum manni að vita, að
hann fær sannvirði fyrir
vinnu sína.
í flokknum eru umbóta- og
samvinnnmenn úr ýmsum
stéttum við sjó og í sveit, —
og eru bændur þar fjölmenn
astir.
I>jóðvar??a?'flokk?íri7m hef-
ir eins og kunnugt er á
stefnuskrá sinni, að herinn
fari úr landi nú þegar. Aö
öðru levti er stefna flokksins
óljós, en virðist bó helzt líkj-
ast stefnu jafnaðarmanna.
Sósíalistaflokkurí?i?z er,
eins og honum nú eý stjórn-
að, grein á meiði hins alþjóð-
lega kommúnisma og lítur á
Rússland sem föðurland. —
Hann teiur, að taka eigi yf-
irráð þjóðféiagsins meö
valdi og haida þeim með of-
beldi, það sé eina færa leið-
in til þess að hnekkja yfir-
drottnun auðs og arðráns
bæði liér og annars staðar.
Allar aðrar leiðir telja komm
únistar heimskulegt kák —
skaðlegt vegna þess, að það
svæfi verkalýðinn og fresti
því, sem koma skal.
Flokknum fylair allmikill
hluti af verkafólki landsins,
embættismönnum, mennta-
mönnum, fólki úr verzlunar-
stétt o. s. frv.
Sjálfstæðisflokkurirm er
auðvitað, hvaða dulnefni,
sem hann notar, íhaldsflokk
ur landsins. Þar er fyrst og
íremst að leita heildsala og
íniililiða sérhverrar tegund-
ar. Þessar stéttir eru einráð-
ar um stefnu og störf flokks-
ins og. eiga og ráða málgögn
um hans. — Stefnuskrá
flokksins, eins og henni ér
lýst fyrir almenningi, er
frjáls verzlun, samkeppni,
frjálst framtak — auðvitað
að ögléymdu frjálslyndi, víð-
sýni, djörfung, framta.ki o.s.
frv.
Það er eftirtektarvcrt, að
allir aðrir stjór?nnálaflokkar
telja sig fyrst og fremst and
stæðinga Sjálfstæðisflokks-
ins — raunverulegri stefnu
hans og starfi.
Allir undirstrika þessir
flokkar það, að þeir telji meg
i?itilgang sinn, að vinna gegn
arðráni milliliðanna, heild-
sala og okrara, en skapa í
þess stað réttlátt þjóðfélag.
Yndarlegt öfug-
streyini
Þegar við þannig athugum
skiptingu þjóðarinnar í
stjórnmálaflokka, kemur í
ljós, að 60—70% af þjóðinni
er í andstöðu við Sjálfstæð-
isflokkinn. Ennfremur, að
fylgi hans hefir minnkað
jafnt og þétt með þjóðinni
samkvæmt hagskýrslum. Má
það sýnast furðulegt öfug-
streymi, að þrátt fyrir þetta
tekst ílokknum enn að halda
völdum og aðstöðu í landinu.
Ef vinstri menn vilja
hætta að gera það eitt að
faia og lý.sa yfir — og í þess
stað hugsa um íslenzk stjórn
mál, um framtíð þjóðarinn-
ar og líf, af einlægni og al-
vöru. verða menn fyrst og
fremst að gera sér ljóst þetta
skoplega, en þó alvarlega fyr
irbæri --- og orsakir þess. —
Aðdraaanda þess, að svona
cr konið íslenzkum stjórn-
málum, er ekki unnt að
rekia nema að litlu leyti —•
yrði of lanvt mál. Skal þó
lauslega að þvi efni vikið.
Fvs*Ir 191Í3
Framan af þessari öld voru
vissulega ýmsar framfarir
með þjóðinni. Togaraútgerð
hófst, viðskipti og verzlun
blómgaðist. En það ’ er
skemmst af því að segja, að
þjóðin var þá, eins og Þor-
stoinn Erlingsson sagði í fyr
irlestri i verkamannafélag-
inu Dagsbrún, með fáum
undantekningum, svo furðú-
lega óm.enntua-á sviði fjár-
mála, félagsmála og við-
skipta, að auðvelt var að
fara rækilega kringum allan
almenning og arðræna hann
margvíslega. Samvinnufélög
í nokkrum héruðum lands-
ins mörkuða helztu undan-
tekningar. Þetta tímabil var
því hrein paradís fyrir alls
konar milliliði, braskara og
raunar fjárglæframenn. Lög
og réttur náði naumast til
þessara manna, þótt þeir
léku listir sínar. Stjórnmála-
menmrnir gáfu þessum mál-
um lítinn gaum, því að öll
baráttan snerist um það,
hvaða leiðir ætti að fara í
sjálfstæðismálinu. — Væri
óskandi, að einhver fróður og
ráðvanrtur maður vildi skrifa
viðskipta-, fjármála* og fé-
lagsmálasögu þessa tímabils,
svo að þessi þáttur glatist
ekki inr.an um margendur-
teknar frásagnir af sjálfstæð
iabarattur.ni í þrengstu merk
ingu þess orðs. Eftir að sjálf
stæðismálið var leyst 1918,
hefst tímabil nýrrar flokka-
skiptingar, nýrra viðhorfa.
Menn skiptust í flokka eftir
því, hvaða afstöðu þeir höfðu
til innanlandsmálanna, svip
að og er nú í dag. — Með til-
komu Framsóknar- og Al-
þýðuflokksins hefst áhrifa-
ríkt og örlagamikið tímabil.
Stjórnmálabarátta þessara
flokka og barátta samvinnu-
manna var eins konar nýr
stjórnmálaskóli fyrir þjóð-
ina.
;Hýtí íslaisd
Þegar Framsóknarflokkur-
inn vann' sinn stóra kosn-
ingasigur 1927 og myndaði
ríkisstjörn með stuðningi Al-
þýðuflokksins, niá með sanni
segja, að risi nvtt ísland
framtaks, stórhugs og trúar
á landið, sem áður var ó-
þekkt. Þessi gróður köm sem
eðlilegur ávöxtur þess, að
jarðvegurinn hafði verið
undirbúinn, þó mest sein-
ustu árin á undan. — Fram-
farir urðu nú stórfelldari en
menn höfðu þorað að láta
sig dreyma um áður. Þessir
sigrar gerðu þjóðina bjart-
sýnni og urðu aflvaki þess
stórhugs, er síðan hefir ríkt.
Þó er það víst, að þessar
efnislegu framfarir voru
ekki stærsta átakið, heldur
hitt, að vinnandi fólki var
kennt að hugsa af meira
sjálfstæði, dirfsku og reisn
en áður um þjóðfélagsleg
vandamál, um eigin hag ög
rétt. — Menn þorðu að Lngsa
þá liugsun og telja eðiilegt,
að lög og réttur næði til em-
bæctismanna og auðmanna
eins og annars fólks i land-
inu. Menn hættu að telja það
íjarstæðu, að íslenzkur al-
þýðumaður væri ráðher-ra.
Menn þorðu að skilja það, að
samtök bænda og verka-
manna gætu í stað þess að
ráða er.gu, ráðið öllu í lánd-
inu, ef þessi samtök vasru
sameinuð til átaka.
Menn lær-ðu að hugsá svo
tíjarft, að alþýðufólk ætti
rétt til æðri menntunar eins
og embættismanna- og ríkra
ínanna synir. Menn vcguðu
sér að trúa því, að maður
gæti verið mikið skáld, þótt
hann væri ekki menntamað-
ur, heldur t. d. bóndi eða
prentari.
Menn lærðu á marga_,lund
að hugsa með nýjum.hætti
um þjóðfélagsleg vandamál
á þessum tíma, og seinni tím
inn stendur í mikilli þakkar-
skuld við þetta tímabil.
Þessi nýja sóknaralda brotn
aði að nokkru á skerjam. Það
er hún, sem þarf að rísa að
nýju — í nýjum formum, með
nýjum vin?iubrögðum.
llciftþriiiigiit
stjúriuuálabarátta
átti sér stað á þessum tím-
um. Sjálfstæðisflokkurinn,
sem bá neindi sig íhalds-
flokk, áleit sig vera aö missa
tökin með öllu. Mistök komu
í veg fyrir það. íhaldsflokk-
urinn barðist þá gegn öllum
framfaramálum Framsókn-
ar- og Alþýðuflokksins. Hann
barðist opinberlega gegn
tryggingarlöggjöf, móti verka
mannabústöðum, gegn vöku
lögum á togurum, móti
strangari gæzlu landhelginn
ar, móti nýbýlalöggjöf, gegn
stofnun Bygginga- og land-
námssjóðs, móti löggjöfinni
um afurðasölu, móti menhta
skóla á Akureyri og héraðs-
skólunum, móti verkalýðsfé-
lögum, samvinnufélögum o.
s. frv. Þannig mætti telja
tugi stórra umbótamála, sem
þvinguð voru fram á þessu
tímabili gegn opinberri and-
stöðu íhaldsflokksins, auk
leynilegs andófs. — Hvernig
væri íímhorfs í landi hér í
dag, ef barátta fyrir öllum
þessam 7/mbótamálum hefði
aldrei verið háð og ef henni
hefði ckki lokið með sigri um
bótaaflan?za, en ósigri íhalds
flokksins?
Nú' eru andstæ'ðingar þess
ara mála hlaupnir í felur,
vilja aldrei á þettá minnast.
Flokkurinn, sem barðist,.gegh
(Framhald, á 8. siöu.)
296. blað.
TÍMjkN^-fÖstudaginn >31. desembor 1954.