Tíminn - 02.03.1955, Blaðsíða 5

R. blaff.
TÍMINN, miffvikudaginn 2. marz 1955.
I
í MiðviUtid. 2. tnarz
Afkoma ríkissjóðs
á síðastliðnu ári
Samkvæmt yfirliti því, sem
Eysteinn Jónsson fjármála-
ráðherra flutti á Alþingi í
fyrradag um afkomu ríkisins
á árinu 1954, hefir tekjuaf-
gangurinn á rekstrarreikn-
ingi orðið 89 milj. kr., en raun
verulegur greiðsluafgangur 35
inílj'. kr. Munurinn á rekstr-
arafganginum og greiðsluaf-
ganginum stafar af því, að
ýmsar stórar greiðslur eru
ekki færðar á rekstrarreikn-
ing. Að sjálfsögðu er það
greiðsluafgangurinn, en ekki
rekstrarafgangurinn, er segir
til um hina raunverulegu ai-
komu ríkisins.
Það má segja, að þessi af-
koma ríkisins á árinu 1954 sé
sæmileg, en sérstaklega góð
verður hún ekki talin. Það
hjálpaði mjög til þess að ná
þessari niðurstöðu, að umfram
tekjur (þ. e. umfram áætlun
fjárlaga) urðu miklar eða 97
milj. kr., en umframgreiðslur
mjög litlar.
Umframgreiðslur á rekstrar
reikningi urðu alls 42 milj. kr.,
en 14,5 milj. kr. af þeirri upp-
hæð voru greiddar samkvæmt
sérstökum fyrirmælum Al-
þingis (launabætur o. f 1.).
Ráunverulega hafa því um-
framgreiðslur ekki orðið
nemá 27,5;mílj. kr. eða tæp-
legá '1$' áf útgjaldaáætlun
fjárlaganna. Eru það tiltölu-
lega lægstu umframgreiðslur,
sem örSið hafa síðustu 30 ár-
in, að árinu 1950 undanskildu.
Hæstu umframgreiðslurnar
urðu til niðurborgana á vöru-
verði 5,4 milj. kr. og til vega-
viðhalds 4 milj. kr.
Hinar lágu umframgreiðsl
ur eru augljós vitnisburffur
um þá festu og árvekni í f jár
málastjórnmni, sem hefir
veriff ríkjandi undir hand-
leiffslu Eysteins Jónssonar.
Eins og gefur að skilja, er
sótt fastar eftir umfram-
greiðslum, þegar fjárráð-
in eru rífleg, og þarf því
mikla festu til aff halda þeim
lágum undir slíkum krzng-
umstæðum.
Auk umframgreiðslanna á
rekstrarreikningi (42 milj.
kr.) hafa verið greiddar um
20 milj. kr. vegna ríkis-
ábyrgða, ýmsra heimildará-
kvæða í 22. gr. fjárl. og aukins
rekstrarfjár ríkisstofnanna.
Það, sem er þá eftir og er hinn
raur.vetulegi greiðsluafgang-
ur, nemur því um 35 milj. kr.
Ríkisstjórnin hefir nú þeg-
ar ráðstafað í samræmi við
þingmeirihlutann um 16 milj.
kr. af greiðsluafganginum.
.Verður því skipt þannig milli
undirst'öðuatvinnuvega þjóð-
arinnar, landbúnaðar og sjáv-
arútvegs, að 8 milj. kr. verða
lagðar í Ræktunarsjóð og 8
milj. kr. i Fiskveiðasjóð. Báð-
ir þessir sjóðir eru fjárvana
og koma þessi framlög þeim
því að góðum notum. Því, sem
þá er eftir af greiðsluafgang-
inum, 19 milj. kr., verður síð-
ar ráðstafað samkvæmt fyrir
mælum Alþingis. Verður sú
ráðstöfun ekkert auðveld, því
að fjárbeiðnir liggja fyrir úr
öllum áttum, t. d. vegna íbúða
bygginga í kaupstöðum, veð-
deildar Búnaðarbankans, raf-
crkuframkvæmda o. s. frv. Ef
fullnægja ætti þessum ósk-
BókmenrLtir — listir
Þáttur þeldökkra í amerísk-
um nútímabókmenntum
Árið 1853 kcm út í London bók, >
sem bar titi’inn „Clotel, eða dóttir
forsetans". Bókin var skrifuð í hin-
um viðkvæma stíl þeirra tíma og
vakti enga sérstaka athygli sem lista
verk. Rithöfundurinn hét William
WeUs Brown. Samt var þessi bók
þýðingarmikil fyrir miljónir manna,
því að rithöfundurinn var blökku-
maður, og þetta var í fyrsta skipti,
sem maður með þeim litarhætti
hafði fengið útgefna eítir sig skáld-
sögu.
Andstæðintar negraþrælkunar-
innar fögnuðu útkomu bókarinnar.
Hún var sönnun þess að negrar
stóðu hvítum mönnum ekki að baki
Samt var þaö einungis lítill hluti
kynbræðra Browns, sem liöfðu getu
til að lesa bókina, þegar hún var
gefin út í Ameríku árið 18§4, því
að á þeim tíma voru flestir negrar
ólæsir, en það hefir verið eitt af
sterkustu vopnum negraandstæð-
inga fram á þennan dag. Við rann-
sóknir, sem nýlega fóru fram, kom
það í ljós að rúmlega 8% negra
yfir 65 ára voru ólæsir, en um 4%
yngri kynslóðarinnar. Þessar tölur j
skýra það, hvers vegna það hefir
tekið svo langari tíma fyrir negra
að halda innreið sína inn í hinn
ameríska bókmenntaheim. En nú
hafa þeir hafið þá innreið.
Á árunum 1853 til 1940 munu hafa
veriö gefnar út um það bil 75 skáld-
sögur, ritaðar af negrum, en á
næstu tíu árum eftir þann tíma
komu út 44 bækur, skrifaðar af 27
höfundum. í hópi þessara höfunda
er að finna nöfn eins og Richard
Wright, Willard Motley, Ann
Petry, Chester Himes og William
Gardner Smith, en nöín þessara
rithöfunda eru í heiðri höfð af
þeirri kynslóð, sem lifað heíir gull-
aldartímabil amerískra bókmennta.
En jafnvel bók Richards Wright,
„Native Son“, sem vakti heimsat-
hygli, er ekki nema lítill fyrirboði
þeirrar andagiftar hinna þeldökku,
sem enn sefur Þyrnirósusvefni. Tón
list og skáldskapur negranna hafa
opnað nýjan heim sérstæðrar feg-
urðar í listunum. En í skáldsagna-
ritun virðast þeir ennþá háðir hefð-
um hvita mannsins og bundnir af
hinum óhugnanlegu kynþáttaofsókn
um.
Fjárhagsleg aðstaða þeldökkra í
Bandaríkjunum hefir stórbatnað á
síðastliðnum 10 til 15 árurn. Allt
bendir til að seinna meir muni
verða litið á árin 1940—1950 sem
hið raunverulega frelsistímabil
bandarískra negra. Yfiriit yfir skáid
sagnagerð negra fram að þessu hef-
ir því sérstaka þýðingu einmitt nú,
því aö ef til viil gæti hún mark-
að þá þróunarstefnu, er ríkjandi
verður í þessu efni á seinni helm-
ingi aldarinnar. Bók Charles T®fc-
on Hughes, „Negro Novelists" er
spor í þessa átt. Hún er að v:su
varfærnisleg tilraun, en boöar þó
einnig hvað komið getur í fram-
tíðinni.
Nú eru um hundrað ár síðan
gefin var út í fyrsta sinn skáld-
saga, rituð af negra. Amerískur
bókmenntafræðingur, Carl Milt-
on Hughes, hefir nú ekki alls
fyrir löngu látið far? frá sér
bók, er hann nefnir „The Negro
Novelists" (Negra-rithöfundar),
en í henni gerir hann all-ýtar-
lcga grein fyrir þeim skerfi, sem
hinir lituðu rithöfundar hafa
Ia_ t til bókmcnntanna á þcssu
hundrað ára tímabili. Grcin
þcssi fjaliar um bók Hughes, en
hún er rituð af Knut W. Nor-
da! og birtist hún fyrir skömmu
í norska blaðinu Arbeiderbladet.
Rithöfundurinn er ungur bók-
menntafræðingur, sem hlaut dokt-
orsnafnbót fyrir þetta verk sitt
Efnið er þjappað saman og niður-
röðun lík þeirri, sem gerist í vís-
indaritum. Hún hefst á hinu venju-
lega yfirliti efnisins og skýringum
höfundar. Allt er þetta gott og
blessað, en svo ströng niðurröðun
ætti ekki að þurfa að vera óhjá-
kvæmileg og eitthvað hlýtur hinn
ungi vísindamaður að hafa fundið
sig bundinn af hinni skýrt afmörk-
uðu niðurröðun sinni.
Ranglætið í sarnbúð kynþáttanna
hefir hingað til verið meginþáttur-
inn í bókmenntum negranna í
Bandaríkjunum. Á tímabilinu írá
1940—50 er þennan þátt að finna í
hverri einustu bók, ritaðri af negr-
urn, ræddan beint eða óbeint og
með mismunandi sjónarmiöum.
Richard Wright lýsir sálarástandi
ungs Suðurríkjanegra, sem hafnar
í hópi róttækra rnanna í Chicago
Ótti og öryggisleysi hafa orsakað
andlega veiklun hjá unga mann-
inum, og hann fremur tilgangslaust
morð áður en yfirvöldin ná að færa
hann undir lás og slá. Norskir dóm
stólar myndu vafalaust kveða upp
dómimv „Mjjög áberandi andleg
veiklun, sem getur haft í för með
sér endurtekningu afbrota" og
fel!a síðan skilorðsbundinn dóm.
Stöku gagnrýnendur di-ógu fram af-
brotahneigöina og skortinn á rök-
réttri hugsun hjá söguhetjunni, og
fannst hún fremur sérkenniieg en
vel mótuð. En ákæran á samfélagið,
sem gat skapað svo mikið og hættu
legt afl í söguhetjunni, haföi rnikil
áhrif. Margir gagnrýnendanna
settu bókina á bekk með „Þrúgum
reiðinnar" eftir Steinbeck.
Meðan Richard Wright tók hina
sálfræðilegu hlið til athugunar í
þessu rnáli, athuguðu sumir þel-
dökkir starfsbræður hans aðrar
hliðar. Þannig ritaði William Atta-
way í bókinni „Blood on the Forge“
um misréttið í vinnumálum. Þrír
atvinnulausir landbúnaðarveriva-
menn koma til stórborgarinnar í
vinnuleit. Þeir fá vinnu í stálverk-
smiðju, og er tekið með fjandskap
af hinum hvítu vinnufélögum. Þar
sem þeir eru ókunnugir lögurn
stéttarfélaganna, kemur til átaka
á því sviði, sem seinna verða að
barátíu milli kynþáttanna. Hiun
elzti félaganna þriggja er felldur
í baráttu, en bræðurnir eru blind-
aðir og limlestir.
William Attaway gengur hreinna
til verks með ákæru sína en Wright
og sennilega á ákæra Attaways sér
margar stoðir í raunveruleikanum
Að baki ákærunnar liggur svo einn-
ig sá ótti hvíta mannsins, að at-
vinnuveitendur muni notfæra sér
vinnuafl negranna til að lækka
kaupið.
En þrátt fyrir allt fá negrar oft
verksmiðjuvinnu, en ávallt mæta
þeir andúð í einhverri mynd. Rit-
höfundurinn Chester Himes hefir
skýrt þetfca í skáldsögu sinni, „If
The Hollers Let Him Go“. Aðal
söguhetjan, Bob Jones, er blökku-
maður. En hann hefir náð að
mennta sig það mikið, að hann er
orðinn verkstjóri í hergagnavei'k-
srniðju. En hvíta verkafólkið, sem
hann stjórnar, neitar að hlýða skip-
unum hans og gerir honum allt til
miska. Bókin er ekkert meistara-
verk, en gefur góða skýringu á eðli
þessa þáttar í amerísku atvinnu-
lífi.
Bækurnar „Living is Easy“, eftir
Dorothy West, og „The Policy King“
eftir Lewis Caldwell, fara ekki eins
langt inn á þessi svið kynþátta-
vandamálsins, enda þótt það skipi
hinn æðsta sess í báðum. Bækurn-
ar lýsa lífi blökkumannanna innan
múra kynþáttaofstækisins. En í
hvorugri bókinni er ráðizt á múr-
ana.
Willard Savoy og John Lee rita
um enn einn þátt kynþáttavanda-
málsins — hina slæmu og jafnvel
sorglegu aðstöðu kynblendinganna.
Múlattarnir, sem hvorki heyra til
hvítra eða svartra, hafna í „einskis
manns iandi“ kynþáttabaráttunn-
ar. Hinir ljósustu þeirra leita til
herbúða hvítu mannanna, og lifa
í eilífum ótta við að vera reknir
burtu, því að eftir það er þýðini
arlaust að snúa sér til negranna.
um aö ráöi, þyrfti greiðslu-
afgangurinn vissulega aö yera
mörgum sinnum meiri.
Þegar á þetta allt cr litið,
veröur vissulega lítiö úr þeim
fullyrðingum stj órnarandstœð
inga, að álögur ríkisins séu
ofháar, þar sem þeir benda
ekki heldur á neinar leiöir til
að draga úr útgjöldunum,
heldur myndu þau verða stór
um hærri, ef farið væri eftir
tillögum þeirra. Hjá þeim
gætti líka í umræðunum, sem
fóru fram eftir að ráðherr-
ann hafði flutt erindi útt,
þess broslega tvísöngs, að þeir
töldu ýmist að álögurnar væru
of háar eða greiðsluafgangur-
inn of lítill!
Þótt afkoman hafi orðið
sæmileg á síðastl. ári, hvetur
hún ekki til bjartsýni á þessu
ári. Bersýnilegt er að innflutn
ingur ýmsra tollhárra vara
mun dragast saman, bar sem
eftirspurninni hefir þegar
verið fullnægt. Það þarf áreið
anlega að halda fast á málum,
ef nást á hagstæður árangur
hjá fjárstjórn rikisins á þessu
ári.
í yfirliti sinu bendir Hughes á
þann flokk bóka, er hann álítur að
standi í fremstu röð þeirra, er um
þessi málefni íjalla, en í þeim bók-
um eru vandamálin rædd frá al-
þjóða sjónarmiði, en ekki með
neinni sérafstöðu til negra í Banda
ríkjunum. Meðal þessara bóka nefn
ir Hughes „The Foxes of Harow“
(Foxættin í Harrow), „The Vix-
ens“ og „Pride’s Castle", allt mjög
vinsælar bækur eftir Frank Yerby,
en Hughes virðist yfirleitt velvilj-
aður þeim höfundi, enda þótt marg
ir aðrir gagnrýnendur stimpli verk
hans sem sölubókmenntir. En ein
er sú bók innan umrædds flokks,
sem virðist verðskulda sérstaka at-
hygli, en það er „Kneck on Any
Door“ („Lifið er dýrt“), eftir Will-
ard Motley. Bókin lýsir aídrifa-
'ríkum örlögum ungs manns, sem
gerist lögbrjótur, og verður sínám
saman að forhertum, hættulegum
afbrotamanni. Carl Hughes gefur
bók þessari slík meðmæli, að rnenn
freistast til að athuga verkið nán-
ar.
Þáttur negranna í ameriskri skáld
sagnagerð, er — samkvæmt því,
sem Hughes segir í bók sinni
gæddur þeirn uppreisnaranda, sem
kynþáttaofsóknir hafa blásið hin-
urn dökku ibúum Bandaríkjanna í
brjóst. Það er spurning hvort hinir
lituðu rithöfundar Bandaríkjanna
munu á komandi árum snúa sér að
vandamálum manxxkynsins í heild
án tillits til litarháttar. En slíkt
(Framhald á 7. síðu.)
Takmörkun
leigubifreiða
Á Alþingi, er nú situr, er
flutt frumvarp um heimild
til þess, að samgöngumála-
ráðherra skuli setja reglur
í samráði við Bifreiðastjóra-
félagið Hreyfil um takmörk-
un leigubifreiða í Reykjavík.
Frumvarp þetta er flutt af
samgöngumálanefnd neðri
deildar Alþingis, eftir beiðni
Bifreiðastjórafélagsins Hreyf
ils.
Mér þykir rétt á þessu stigi
málsins að skýra þetta mál
nokkuð, og þá ekki sízt vegna
þess, að sum dagblöð bæjar
ins hafa látið þetta mál mjög
til sín taka og birt greinar,
bæði eftir vissa menn og líka
undir dulnefni.
Allar eiga þessar ritsmíðar
það sammerkt, að þær túlka
einvörðungu sjónarmið hark-
aranna svonefndu, enda hvgg
ég að hjá þeim eigi þær til-
kall til faðernis. Harkara
köllum við þá menn, sem
stunda leigubílaakstur sem
aukavinnu, eða þegar þeim
sjálfum aðeins hentar bezt.
Þessir menn vinna margii hjá
ríki og bæ og í ýmsum öðr-
um föstum störfum hjá einka
fyrirtækjum. Þeir fara út að
loknum störfum í bílum, sem
óvíst er um marga hverja,
að fullnægi settum skilyrð-
um til mannflutninga, og
aka síðan eftir götunum í
von um að einhver veifi þeim.
Þá taka þeir sér og stöðu við
samkomuhúsin og mýmörg
dæmi eru til þess, að við, sem
höfum þetta að aðalatvinnu
komumst hvergi nálægt og
um síðir verðum frá að hverfa
en fólkið fer í bíl með hark-
ara, sem kannske hefir sagt
því, að hann væri sá, sem
sendur var. Svona er haldið
áfram langt fram á nótt eða
fram undir morgun, þar til
skyldustarfið kallar,
Vaknar nú ekki sú spurn-
ing: Verða þessir menn full
komnir í störfum sínum, sem
þeir eiga að inna af hendi
og taka full laun fyrir, marg-
ir af opinberu fé, þegar þeir
mæta svefnlitlir eða svefn-
lausir til vinnu?
Tökurn tvc dæmi: Lögreglu
þj ónsstaðan útheimtir ör-
yggi, athygli og góða og ná-
kvæma yfirvegun. Er heppi-
legt að lögregluþjónninn
mæti þreýttur og syfjaður
til starfa? Strætisvagnsstjór
inn, sem ekur stórum og
þungum vagni með 30—60
manns í, er margfalt örugg-
ari vel sofinn og hvíldur,
heldur en þreyttur og svefn-
laus og við sem lengi höf-
um stundað akstur, vitum að
ekkert er hættulegra, en að
vera slæmur á taugum við
akstur, en slíkt vill oft gera
vart við sig eftir langan
vinnudag og svefnleysi.
Þessi tvö dæmi læt ég
nægja og vænti þess að fólk
sjái almennt að hverju stefn
ir, ef ekki er að gert, því eng
um ætti að dyljast það, að
án leigubíla er ekki hægt að
vera fyrir stórt bæjarfélag.
Viff atvinnubílstj órar, sem
viljum gera þetta að sjálf-
stæðri atvinnugrein, lítum
svo á, að vel hugsuðu máli,
að það sé ekki aðeins bezt
fyrir okkur sjálfa heldur og
fyrir almenning, eða hvert
ætlar þú borgari góður að
snúa þér ef allir hættu að
stunda leigubílaakstur sem
atvinnugrein, en í þess stað
sem aukavinnu um kvöld og
nætur, sem ég þegar hefi lýst
(Frambald á 6. síðu).