Tíminn - 07.04.1955, Blaðsíða 8

3
TÍMINN, fimmtudaginn 7. apríl 1955.
81. blaff.
Séra GLLðmiLndiir Sveinsson, Hvanneyri:
SHAMANISMINN—tiIvera manna og hagsæld er komin
undir vilhylli anda þeirra, sem alheimínn byggja
!/4thyglisverð grein um andasseringar frum I
stæðra þjóða á norðurhjara heims
í Síberíu og Norður-Asíu
l/firleitt búa mongólskir,
tyrkneskir og svonefndir
::innsk-ugrískir þjóðflokkar.
>eir aðhyllast ýmisskonar
orúarbrögð. Eru sumir grísk-
katólskir, aðrir Múhameðs-
trúar og enn aðrir lama-
trúar. En þrátt fyrir þetta eru
órúarhugmyndir þessara
manna æði frumstæðar og
'gamall trúararfur frá heið-
:;nni tíð er varðveittur. Meðal
þjóðflokka þessara á hreyfing
;íú, er „shamanismi" hefur
verið nefndur miklu fylgi og
/insældum að fagna. — Eru
þeir nefndir „shamanir", sem
hafa á hendi helga þjónustu
1 hreyfingu þessari. Heitin
. ,Shamanismi“ og „sham-
anir“ eru síðari tíma. Þau eru
dregin af indverska orðinu
: ,Cramana“ (pali: samana),
;sem þýðir meinlætamaður eða
.."nunkaprestur.
„Shamanisminn“ virðist
vera tengdur heimskauta-
övæðum. Gætir hans einnig
næsta mjög meðal Eskimóa
og Lappa. Meðal Indjána er
nann og tíður, þó einkum
peirra, er búa á norðlægari
ivæðum. Seiðurinn forni, er
nefður var um hönd hér á ís-
landi í heiðni, virðist vera
jvipaðs eðlis.
Meðalgöngumenn anda
ag manna.
Það er inntak „shaman-
ismans, að tilvera mann-
anna og hagsæld sé undir því
komin, að andar þeir, sem al-
i.neimurinn er fullur af, séu
nönnunum hliðholir og líkni
þeim, ef hætta er á ferðum.
„Shamanarnir" hafa það að
otvinnu sinni að vera meðal-
i^angarar milli andaheimsins
og mannannna. Þeirra er leit-
ið, þegar fórnarhátíðir skulu
iialdnar og eins í- daglegu
iífi. „Shamanirnir“ komast í
nrifningarástand og verða af
peim sökum færir um að
nna hlutverk sitt af höndum.
Vakir þrennt fyrir „sham-
anunum“, er þeir leitast við
að' komast í hrifningará-
standið: 1) Þeir vilja verða
i’ærir um að svara ákveðn-
I dim spurningum, sem þeir
: sjálfir eða aðrir hafa áhuga
fyrir að öðlast svör við. 2)
Þeir vilja leita til andanna
og biðja þá um líkn og hjálp
i eigin neyð og annarra. 3)
Þeir vilja leitast við fá vald
yfir öndunum og gera sér
þá undirgefna.
ideita búktali.
Er þeir framkvæma starf
, útt, er tvennt til. Annars
/egar er það talið á valdi
,shamansins“ að losa sál sína
ir viðjum líkamans, svo að
mn getur tekizt ferð á hend-
tr um viðáttur himinsins eða
;m djúp undirheima, og á
jann hátt komizt að leynd-
irdómum andaheimsins. Hins
ægar getur svo „shamaninn“
.ært andaria til sin. Er þá
.tundum haldið, að andinn
aki sér bústað í líkama
.hamansins og tali í gegnum
íann, en oftar er álitið, að
tndinn sé í nærveru hans.
,Shamanirnir“ sjá andana
og heyra, þótt aðrir séu ekki
íærir um slíkt.
En „shamanarnir" viðhafa
búktal, er þeir skýra frá boð-
skap og orðum andanna, ti)
þess að sýna, að þeir tali 1
þeirra umboði — í þeirra stað.
Með hjálp andanna læknar
svo „shamaninn“ sjúka. Sjúk-
dómar eru taldir stafa af því,
að illur andi hefur tekið sér
bústað í líkama sjúklingsins,
eða sál hins sjúka hefur ver-
ið heilluð af anda, og því losn-
að úr eðlilegum tengslum við
líkamann. Þá framkvæmir
„shamaninn" hreinsanir
birtir hið dulda, skýrir frá
áliti og vilja guðdómsins. Er
hann gefur goðsvar, talar
hann í ljóðum, og er mál
hans þá mjög formfast, en
jafnframt myndríkt.
Ólíkra siða og venja gætir
meðal „shamana“ hjá mis-
munandi þjóðflokkum, er
þeir hafa starfa sinn um
hönd. Skal nú leitazt við að
lýsa háttum þeirra á nokkr-
um stöðum og hversu þeir
framkvæma helga þjónustu.
Gefur það einnig bezta hug-
mynd um trúarhreyfingu
þessa.
Lýst nokkrum trúar-
iðkunum.
Tjuktjernar eru forn þjóð-
flokkur, er býr við Bering-
sundið. „Shamanir“ þeirra
hafa iðju sína um hönd í
innri klefa steintjalds við
næturtíð í niðamyrkri. Situr
„shamaninn“ á skinni, er
hann leitar frétta og fullting-
is andanna. Hann hefur enga
sérstaka aðstoðarmenn, en
nokkrir áheyrendanna eru
honum hjálplegir við starf-
Andalæknir Eskimóa. Sham-
anisma gætir mjög í trú
Eskimóa.
ann. Shamaninn hefur upp
söng mikinn og leikur undir á
trumbu. Brátt tekur hann að
mæla, og notar búktal, herm-
ir eftir ýmsum dýrum og
mönnum. Hrifningarástand
kemur yfir hann. Er þá álitið,
að andarnir komi og hann
ræði við þá. En stundum verð-
ur skyndileg breyting á á-
standi „shamansins“. Er þá
talað um „köfun“, niðurstign-
ing. „Shamaninn" fellur í
leiðslu. Sjálfur liggur hann
flötum beinum á skinninu,
en talið er, að sál hans hverfi
til undirheima eða himins-
ins. Stundum verða áheyr-
endurnir heyrnarvottar að
samtali, er „shamaninn“ tel-
ur sig eiga við andana eða
lál, sem endurheimta skal til
sjúks manns.

i . ‘
**3m*.. .... —
!•< " •■ . v '■*& i
..... J," * i
Samojedar, þjóðflokkitr nyrzt í Síberiu i tjalistad. Hjá þeim er shamanismi útbreiddur.
Þröskuldurinn heilagur.
Jukagirar eru nágrannar
Tjukterna og skyldir þeim.
„Shamanir“ þeirra hafa um
sig flokk hjálparmanna.
„Shamanirnir" fást þar fyrst
og fremst við lækningar, Þeir.
taka sér stöðu á þröskuldi'
húss þess, sem hinn sjúki
dvelur í. Þröskuldurinn er
sérstaklega helgur staður.
Svo telja ýmsir frumstæðir
þjóðflokkar. Þar halda andar
fjölskyldunnar sig. Er „sham-
aninn“ hefur komið sér fyrir,
tekur hann að berja trumb-
una, en jafnframt ýmist æpir
hann eða hvíslar, og líkir eft-
ir hljóðum ýmissa dýra. Hann
ber trumbuna ákafar og ákaf-
ar, hefur upp söng og særing-
ar. Vill hann kalla fram
anda dáinna, sem eru vernd-
arandar hans. Hann teygir
höfuðið út um dyrnar og and-
ar að sér djúpt og ákaflega.
Þá fara andarnir inn i hann
— halda menn. Því er það
ekki lengur hann sjálfur, sem
talar, heldur andar, er mæla
gegnum hann. Brátt færist
leiðsla yfir „shamaninn“. Sál
hans er talin fara til dánar-
heima til þess að sækja sál
hins sjúka, sem rænt hefur
verið. — Að góðri stundu lið-
inni skal „shamaninn" vak-
inn. Það er hlutverk hjálpar-
mannanna. Þeir hefja „sham-
anninn“ á loft, sveifla honum
þrjá hringi rangsælis og
rykkja í hann. Hann kemur
þá til sjálfs sín og hrifn-
ingarástandið hverfur.
Á hvítri folaldshúð.
Jakuternar er enn einn þess
ara þjóðflokka, þar sem
„shamanisminn" er mjög út-
breiddur. ,.Shamaninn“ bvrí-
ar þar starfa sinn með því að
reykja tóbak og gleypir reyk-
inn. Folaldshúð hvít er breidd
út á gólfi tjaldsins og skal
shamaninn taka sér stöðu
þar. Ýmisskonar undirbún-
ingur fer fram og lýkur með
því, að eldurinn í tjaldinu er
slökktur. Áður hefur hross-
hári verið kastað á eldinn og
fórnað þannig. Að því loknu
tekur „shamaninn“ til við
iðju sína. Hann tekur að
stæla hljóð dýra, síðan þrífur
hann til trumbunnar og ber
hana eftir kústarinnar regl-
um. Að síðustu syngur „sham-
aninn“ eins konar helgiljóð.
Vill hann kalla fram þjón-
ustuanda sína, er eiga að
greiða honum för til anda-
heima. Brátt er „shaman-
inn“ allur á valdi andanna.
Verndarandar hans birtast
honum. „Shamaninn“ tekur
þá að dansa. Er dansinn
mjög reglubundinn og takt-
fastur. Síðast syngur hann
lofsöng, mjög hátíðlegan og
leikur undir á trumbuna. —
Um leiðslu er hér ekki að
ræða. Talið er, að „shaman-
inn“ hverfi í hrifningará-
standinu til andaheima og sé
trumban fararskjótinn. í
andaheimum öðlast hann yfir
náttúrlega þekkingu og sækir
þangað hjálp og líkn.
Andamaour. i. umstæos þjuófiokks i Asiu ber bumbu sína.
Birkitré með níu raufum.
Meðal Tataranna í Altai-
fjöllum er „shamanisminn“ í
hávegum hafður. „Shaman-
inn“ er fórnarprestur. Fórn-
arhátíðir fara fram eftir ná-
kvæmri forskrift og er hlut-
verk shamansins að hafa um
hönd ákveðið ritúal. Sam-
ræður hans og andanna eru
í búningi hátíðlegs máls og
má sjá, að löng þróun liggur
að baki. Til guðsþjónustu-
halds er reist sérstakt tjald
(jurta). Þar er komið fyrir í
miðju tjaldi birkitré í blóma.
í stofn bjarkarinnar eru
skornar níu raufar eða tröpp-
ur. Þetta á að tákna hina 9
himna, er „shamaninn" á að
ferðast til í hrifningarástandi
sínu. Hestur er valinn til
fórnfæringar. Á hann að
vera fararskjóti „shamans-
ins“. Sömuleiðis er leiðsögu-
maður valinn. Förinni er
stefnt til Ulgön, herra níunda
himinsins. „Shahaninn“ klæð-
ist sérstökum skrúða. Hann
særir fram anda sér til að-
stoðar og lætur dvelja í
trumbunni. Himnaförin hefst.
„Shamaninn“ tekur að klífa
björkina og er það táknræn
athöfn. — Hann læzt ríða
hesti þeim, sem fórnfært
var. Hesturinn þreytist brátt.
Þá fær hann sér gæs, og er
það gefið til kynna með gaggi
og ýmsum tilburðum. „Sham-
anninn“ lætur áheyrendur
sína fylgjast með förinni og
greinir frá því, sem ber fyrir
augu í hverjum himni. Loks
er hann kominn til níunda
himins og hittir þar Ulgön.
Tekur „shamaninn“ að spyrja
hann. Hann spyr, hversu hon-
um hafi geðjast að fórninni
og öðru fleiru. Kemst hann
■jíðan að margvíslegum fróð-
'eik. Hann fær að vita um
veðráttu. uppskeru og veiði-
skap. Greinir „shamaninn“
•rá öllu þessu i spádóms-
formi.
Níu eldhöf og níu fjall-
garðar.
Hjá Töturunum í Minusink
á ,shamaninn“ að skoðun al-
mennings að ferðast yfir 9
eldhöf og níu hfiminháa
fjallgarða. Þá loks kemur
hann þangað, sem fjalla-
andinn ríkir — Ekki þykir
minna vert um för „sham-
ansins" til herra undirheima,
rierra Eriiks Khans. „Sham-
(Framh. á 12. síðu).