Tíminn - 19.01.1956, Blaðsíða 5

15. bláð.
TÍMINN, fimmtudaginn 19. janúar 1956.
5
[ Fimmtud. 19. jan.
33 íbúðir
Morgunblaði'ð þykist nú hafa
fcngið óyggjandi sönnun fyrir því,
að það sé rangt hjá Tímanum að
rýmkun sú, sem var gerð á fjár-
festingáreftirlitinu við stjórnar-
skiptin 1953, hafi átt meginþátt í
ofþenslu þeirri og verðbólgu, sem
nú ógnár efnahagslífi þjóðarinnar.
Þessi sönnun Mbl. er mjög ein-
föld. Það hefir snúið sér til Inn-
fiutningsskrifstofunnar og fengið
upplýst þar, að ekki hafi verið
leyft að byggja á síðast liðnu ári,
nema 33 stóríbúðir eða íbúðir, sem
eru stærri en 520 rúmmetrar, en
það er hámarksstærð þeirra íbúða,
sem byggja má án leyía.
Mbl ályktar svo af þessu: Þarna
sjáið þið, hve fjarstætt það er,
að bygging stóríbúða eða önnur
rýmkun á fjárfestingareftirlitinu,
sem gerð var 1953, valdi ofþensl-
unni. Ekki geta 33 stóríbúðir verið
orsök hennar.
Sjaldan hefir blekkingaiðja Mbl.
verið öllu augljósari en í þeirri
málfærslu þess, sem rakin er hér
að framan
Þeir Reykvíkingar, sem hafa
byggt stóríbúðir síðan 1953, liafa
undantekningarlítið gert það, án
þess að sækja um fjárfestingar-
leyfi. Það hafa ekki nema þeir
strangheiðarlegustu gert, enda
segir Mbl. að meðal þeirra sé að
finná ýmsa andstæðinga Sjálf-
stæðisflókksins. Allir binir
mörgu, sem hafa byggt stóríbúð-
ir, hafa valið þá krókaleið að lát-
ast vera að byggja tvær eða
þrjár hóflegar íbúðir, sem heim-
ilt er að byggja leyfislaust, en
breytt þeim svo í eina íbúð á
eftir. Þannig hafa fjölmargar
stóríbúðir verið byggðar leyfis-
laust á undanförnum árum. Tal-
an 33 segir því ekkert til um tölu
þeirra stóríbúða, sem byggðar
hafa verið á undanförnum árum,
heláur aðeins það eitt, að 33
menn hafa kosið að fara hina lög
legu leið að fá leyfi fyrir bygg-
ingunni. Hinir hafa valið króka-
leiðina.| •
Þessi krókaleið var sköpuð með
þeirri rýmkun á fjárfestingar-
eftirlitinu, sem Sjálfstæðismenn
komu fram 1953. Áður gat enginn
byggt leyfislaust, nema eina íbúð
aí takmarkaðri stærð til eigin
þarfa. Rýmkunin var hins vegar
fólgin í því, að hámarksstærð
þeirra íbúða, sem byggja mátti
leyfislaust, var hækkuð og að hver
og einn mátti byggja eins margar
íbúðir og hann lysti. Þannig var
það gert auðvelt að byggja stór-
íbúðir leyfislaust, eins og lýst er
þér að framan
Það er.u fleiri, sem hafa not-
fært séf framangreinda krókaleið,
en þéir, sem hafa verið að byggja
stóríbúðir. Mikið af skrifstofuhús-
næði hefir verið byggt á þennan
hátt. Meun hafa látizt vera að
byggja íbúðarhús, en öll sólar-
merki benda til þess, að þeim eigi
að breyta í skrifstofur. Gleggsta
dæmið um þetta er smáíbúða-
liverfið, sem nú er verið að byggja
ofan á Morgunblaðshöllina. Það
er alveg vafalaust, að aðstandend-
ur Mbl ætla að breyta þessu hús-
næði í skrifstofur fyrr en varir.
Til þess að gefa Mbl. og öðr-
um þeim, sem hér um ræðir,
tækifæri til að sanna, að þeir séu
hafðir fyrir rangri sök, býður
Tíminn hér með Morgunblaðinu
samstarf uiii, að þessi blöð beiti
sér fyrir því, að sett verði í lög,
að því húsnæði, sem byggt hefir
verið að undanförnu sem íbúð-
arhúsnæði, megi ekki breyta í
skrifstofur meðan skortur sé á
íbúðarhúsnæði í bænum. Slík
lagasetning væri vissulega bæði
sanngjörn og eðlileg, og ekki ó-
hagstæð öðrum en þeim, sem
hafa ætlað sér að fara í kringum
rcglur f járfestingarhamlanna
Henry Ford — bílakóngurinn, sem
breytti þjóðlífi Bandaríkjamanna
Mörkuðu launakerfi hans og framieiðsluaðferðir engu minni t(ma>
mót í sögu Bandaríkjanna en októberbyltingin í sögu Sovétríkjanna?
Grein þessi, er fjallar um hið
mjög svo merka starf bílakóngsins
Henry Fords, og áhrif þau, er það
hafði á allt líf og hætti almenn-
ings í Bandaríkjunum, birtist fyrir
nokkru í norska blaðinu Aften-
posten. Greinin var rituð fyrir
blaðið af dr. Gunnar Leistikow.
|
í bók sinni „Inside U. S. A.“!
telur hinn þekkti bandaríski blaða
maður, John Gunther, að ársins
1914 muni minnzt í sögunni aðal-
lega vegna tveggja atburða. Það
ár brauzt fyrri heimstyrjöldin út, |
og á því ári hækkaði Henry Ford
laun verkamanna sinna svo að
segja á hverjum degi. John Gunth 1 ||
er er ekki viss um fyrir hvort!
þessara atriða ársins muni lengur
minnzt.
Þessi umsögn blaðamannsins
kemur náttúrlega dálítið spánskt
fyrir sjónir, en á hinn bóginn er
ekkert vafamál, að umræddar að-
gerðir Fords mörkuðu tímamót í
sögu Bandaríkjanna. Gamli mað-
urinn, sem leigði glæpamenn til
þess að slá niður verkfallsverði,
og stuðlaði með fjárframlögum að
miklum blaðadeilum, myndi vafa
laust snúa sér við í gröf sinni, ef
hann vissi, að hann yrði nokkurn
tíma nefndur byltingamaður. A.
m. k. fór hann eitt sinn í mál við
blaðið Chicago Tribune, fyrir að
það hafði kallað hann stjórnleys-
ingja (hann fékk sex sent í skaða-
bætur). En það breytir ekki því,
að aðgerðir hans í launamálum
voru undirrót þeirrar þróunar, er
haft hefir jafnvel meiri áhrif á
bandarískt þjóðlíf, en októberbylt
ingin á hið rússneska.
En þetta var ekki í fyrsta sinn,
sem Ford hafði stuðlað að mark-
verðum breytingum. Árið 1908
datt honum í hug, að gera bif-
reiðina, sem fram til þess tíma
hafði verið leikfang fyrir auðuga
menn, að farartæki fyrir alþýðu
manna. Hann hóf framleiðslu á
mjög sterkri og einfaldri gerð bif
reiða, T-gerðinni frægu. Jafn-
framt því sem sala þessarar gerð
ar fór vaxandi, lækkaði hann verð
ið — frá 950 dölum árið 1909 nið
ur í 360 dali árið 1924 — til þess
að gera fleirum kleift að kaupa.
Árið 1913 varð hann fyrsti fram-
leiðandi heimsins til að hefja
fjöldaframleiðslu, og tók þá í notk
un færibandið við bifreiðafram-
leiðsluna. Þetta gerði honum kleift
að selja framleiðslu sína mun 6-
dýrari en keppinautar hans gátu
gert.
Nú var Ford kominn með fram-
leiðsluvöru, sem hann gat fram-
leitt í stórum stíl og selt ódýrt.
Næsta vandamálið var þá að afla
markaða fyrir vöruna.
Það var með þetta 1 huga, sem
Ford lýsti þ:ú yfir, að hann myndi
eftirleiðis greiða verkamönnum
sínum 5 doilara fyrir hvern átta
stunda vinnudag, í stað 2,40 dali
fyrir níu stunda dag.
Á þeim tíma gerði Henry Ford
sér ekki grein fyrir, hver áhrif
þessi launahækkun átti eftir að
hafa í bandarísku þjóðlífi. Það
H E N R Y
sem fyrir honum vakti, var að
gera verkamönnum sínum kleift,
að verða sjálfir aðnjótandi fram-
leiðslunnar. Þeir myndu, eins og
annað fólk, hafa mikil not fyrir
farartæki, sem flytvi þá á skömm-
um tíma í vinnu sína, og út um
sveitir á sunnudögum.
Og árangur þessa tiltækis kom
fljótt í ljós. Þegar árið 1915 hafði
hann byggt og selt eina milljón
bifreiða.
Þetta varð keppinautum hans,
sem áður höfðu brosað að uppá-
tækjum hans, ærið umhugsunar-
efni. Það leið skammur tími þar
til þeir voru farnir að notfæra sér
hugmyndir hans, og brátt voru
þær viðurkenndar um allt landið.
Sá bandaríski framleiðandi fyrir-
finnst ekki, sem neitar því, að
kaupgreiðslur eigi stöðugt að fara
hækkandi og haldast í hendur við
hækkun á verðlaginu. Því meiri,
sem framleiðslan verður á ein-
hverri vöru, því ódýrari verður
hver eining hennar, og þvi hærri,
sem launin eru, því meira geta
menn keypt. Hún er óendanleg,
þessi „regla fjöldaframleiðslunn-
ar“, eins og hún hefir verið nefnd,
og henni er hægt að beita til að
auka kaupmáttinn, og þar með
söluna.
Hækkandi laun ger'ðu einnig
það að verkum, að nú borgaði sig
að taka vélarnar æ meir í notk-
un, þar sem það á annað borð
var mögulegt. Framleiðendur
reyna líka stöðugt að endurbæta
skipulag vinnunnar, og stærstu
verksmiðjur hafa í því skyni starf
andi sérfræðinga. Afleiðingin er
sú, að framleiðslugetan fer stöð-
ugt vaxandi. í skýrslu, sem nýlega
var út gefin, voru birtir útreikn-
ingar, sem sýna fram á, að heild-
artala framleiddra vara var 25
sinnum hærri ári'ð 1950 en hún
var árið 1850, enda þótt verka-
mennirnir væru aðeins 8 sinnum
fleiri. Þegar þess er einnig gætt,
að vinnutíminn er einum þriðja
styttri, eða meir, er hægt að ganga
út frá því, að árangur vinnunnar
er sex sinnum meiri en hann var
fyrir 100 árum. Það er vélamenn-
ingunni að þakka, að nú getur
einn maður fullkomnað það á 40
«i«ndum, sem tók 3 menn 70
Tíminn treystir því, að Mbl.
svari þessu samvinnutilboði hans
fljótt og afdráttarlaust, svo að
þessi blöð geti sem fyrst hafið
umrætt samstarf, ef Mbl skorast
ekki undan því.
Það, sem hér hefir verið rakið,
sýnir það vissulega ótvírætt, að
hin mikla ofþensla rekur rætur
sínar fyrst og fremst til rýmkun-
ar þeirrar, sem var gerð á fjár-
festingareftirlitinu 1953. Vegna
þess hefir verið byggt miklu meira
af stóríbúðum og skrifstofuhús-
næði en ella. Án þessarar bygg-
ingarstarfsemi hefði sennilega
stundir að gera á miðri seinustu
öld.
Ford hefir ekki aðeins innleitt
þróun, sem „gert hefir Ameríku
auouga, með því að gera hina fá-
tæku minna fátæka“, eins og
Frederick L. Allan kemst að orði
í bók sinni „The Big Change“.
Með því að gera lúxusfarartækið
að almenningseign í svo víðáttu-
miklu landi sem Bandaríkin eru,
hefir hann bókstaflega haft áhrif
á alla landafræði og uppbyggingu
landsins.
Á nítjándu öld höfðu járnbraut
irnar skapað Bandaríki nútímans,
með því að tengja mörg minni
samfélög saman í volduga þjóð.
En járnbrautirnar voru líka tak-
markaðar. Alla byggð varð að stað
setja rétt hjá járnbrautarteinun-
um, eða þeim stað, sem fyrirhug-
að var að leggja járnbraut. í það
™£uLíf.riæfð„^y=gg.8!;- férðast tTr borganna, “heims’ækja
kunningja, útkljá viðskipti eða
munað, og með útþenslu borg-
anna sköpuðust nýir atvinnumögu-
leikar í hinum nýju íbúðarhverf-
um. Það var einnig hægt að stað-
setja verksmiðjur á öðrum stöð-
um en áður hafði verið hægt.
Þessi þróun átti sér stað langtum
fyrr í Bandaríkjunum en annars
staðar í heiminum, og olli þar
miklu víðtækari breytingum, eink
anlega þegar nýju bílabrautirnar
komu til sögunnar, og tengdu
nýju hverfin í milljónaborgunum
við hin eldri.
Bændurnir höfðu einna mestan
hagnað af þessari breytingu. Bif-
rciðaumferðin gerði það kleift, að
rækta frjósamar lendur, sem áður
voru of afskekktar. Um leið komu
vélarnar til sögunnar í landbún-
aðinum, en hesturinn hvarf svo
að segja úr sögunni. 60 milljónir
ekra, sem áður voru notaðar sem
beitiland, voru þannig teknar til
ræktunar á matvælum. Vegna alls
þessa getur einn bóndi nú
framleitt nóg fyrir sjálfan sig og
fjórtán aðra menn, en fyrir 50 ár
um aðeins fyrir 7 aðra. En um
leið hefir þeim, sem búa í sveit-
unum fækkað úr 71,5% þjóðarinn
ar árið 1870 í aðeins 13% árið
1954.
Með véltækninni lauk líka því
tímabili einangrunar, sem bænd-
urnir höfðu búið við. Nú varð það
engum erfiðleikum bundið, að
bóla frá járnbrautunum ekki vera
meiri en svo, að auðvelt væri fyr-
ir einn mann með hest og vagn
að fara hana.
Þegar farið var að framleiða
bifreiðar í stórum stíl, var þess-
um hömlum úr vegi rutt. Nú gat
byggðin teygt sig yfir allt landið,
plógurinn ruddi upp frjósömum
lendum, sem áður höfðu verið of
afskekktar. Þetta breytti öllum bú
skap í landinu. Á öðrum tug þess
arar aldar var lagt þjóðveganet,
sem tengdi saman byggðir, er áð-
ur höfðu ekki haft nein samskipti
sín á milli, og stuðlaði þetta að
nýjum og víðtækari verzlunarsam
böndum. Nýjar starfsgreinar
ruddu sér til rúms. í bæjum og
utan við þá voru settar upp ben-
zínstöðvar og bifreiðaverkstæði.og
á óbyg'gðum svæðum þutu veit-
ingahúsin og gistihús upp eins og
gorkúlur.
Útlit stórborganna breyttist og
mjög. Nú voru það ekki aðeins
auðmennirnir, sem höfðu ráð á
að búa í útjöðrum borganna, og
ferðast til og frá heimilinu í eig-
in vagni og kerru. Strætisvagn-
axrnir gerðu það að verkum, að
hver sem var gat leyft sér sarna
fara í kvikmyndahús. Síðar kom
útvarpið, og loks sjónvarpið, og
gerðu sitt til að afnema það, sem
eftir var af mismun á venjum og
hugsanagangi fólksins, sem bjó í
sveitunum, og borgarbúanna. —
Reynsla þekkts bandarísks tíma-
rits fyrir nokkrum árum er ein-
kennandi fyrir hina miklu breyt-
ingu, sem átt hefir sér stað í
þessum efnum. Ritstjórar þess
fengu þá hugmynd, að láta taka
saman myndskreyttar greinar um
líf og starf nútíma bændafjöl-
skyldu. En ritstjórarnir urðu að
hætta við þessa hugmynd sína.
Það kom nefnilega í ljós, að mun
urinn á lífsháttum venjulegrar
bændafjölskyldu og miðstéttar
borgarfjölskyldu var allt of lítill,
til þess að hægt væri að byggja
upp greinarílokk um það efni.
Þa'ð er varla of mikið að segja,
að þeir, sem búa í sveilunum séu
varla bændur í hinni gömlu merk-
ingu þess orðs, heldur ósköp venju
legt miðstéttarfólk — og oft tals-
vert efnað. Það er jafnvel freist-
andi að nefna sveitafólkið borg-
arbúa, sem búa úti á landi og
starfa þar.
Af mæliskveðja
verið hægt að komast hjá ofþensl-
unni eða hún ekki orðið eins til-
finnanleg og raun ber vitni um.
Af þessu sýpur nú þjóðin seyðið.
Gróðamennirnir, sem ráða Sjálf-
stæðisflokknum, vildu fá að byggja
stórar íbúðir, skx’ifstofuhúsnæði og
íbúðir til að selja og leigja. Milli-
liðirnir, sem græða á vex-ðbólgu,
voru og síður en svo andstæðir of-
þenslunni. Þess vegna var hún
knúin fram. Kommúnistar gripu
svo fljótt tækifærið, sem hún veitti
þeirn, til verkfalla og kauphækk-
ana. Þess vegna stendur ríkisstjórn
in í dag ráðalítil frammi fyrir
þeim vanda, að vélbátaflotinn er
stöðvaður og fjárlögin óafgreidd.
Gamla konan fékk ábyrgðarbréf
á gamlársdag. Nú, einhver liefir
munað eftir afmælinu mínu á
morgun, hugsaði hún og opnaði
bréfið. — Vonbrigðin voru sár og
mikil. — Afmælisgjöf var það
ekki, heldur eftirfarandi bréf:
„Skrifstofa borgarfógeta
Skattheimta
Nýja Arnarhvoli.
Með því að þér skuldið enn
eftirtalin gjöld, hefir tollstjórinn í
Reykjavík krafizt þess, að gert
verði hið fyrsta lögtak hjá yður
til tryggingar greiðslu gjaldanna
sem eru:
Þinggjald nr. 1969 1955 kr. 23,00
— nr. 1938 1954 kr. 16,00
Dráttarvextir kr. 2,00
Samtals kr. 41,00
auk áfallandi dráttarvaxta og kostn
aðar við lögtakið og eftirfarandi
uppboð, ef til kemur.
Með tilvísun til framanritaðs og
skv. heimild í 7. gr. laga nr. 29,
16. des. 1885, sbr. 2. gr. laga nr.
108, 28. des. 1950, ákveður fógeti
hér með að byrja lögtaksgerðina
til tryggingar fx’amangreindum
gjöldum í ski’ifstofu sinni og stefn
ist yður hérmeð, að viðlagðri á-
byi’gð að lögum, til að mæta á 3.
hæð í Nýja Arnarhvoli, herbergi
nr. 11, sem fyrst og í síðasta lagi
8. nóvember n. k. er gerðin verður
tekin fyrir.
Reykjavk, 1. nóvenxber 1955.
Þar sem kvaðningu þessari hef-
ir ekki verið sinnt, verður við-
komandi sóttur af lögreglunni,
hafi hann ekki mætt fyrir 5.1.’
56 n. k.
Lögreglustjórinn í Rvík,
29.12. ’55.
Sigurjón Sigurðsson."
Hún kom til mín og sagðist ekki
vilja láta lögregluna taka sig —
hún vildi ekki láta setja sig í tukt
húsið. —
Hún sendi strax þessar krónur
til Tollstjóraskrifstofunnar, enda
þótt hún hefði ekki úr miklu aS
spila. — En hún getur ekki skilið,
af hverju hún á að greiða skatta
— hún á engar eignir og tekjur
hefir hún engar, nema ellilifeyri,
sem þó hrekkur ekki til fyrir vist
gjaldi hennar. —
Þeir eru fleiri en þessi hálfní-
ræða kona, sem ekki skilja, hvers
vegna verið er að elta uppi gam-
almenni með hótun um að láta
lögregluna sækja það vegna
greiðslu á nokkrum krónum —
gamalmenni, scm ekkert eiga og
engar tekjur hafa, nema ellilaun-
in. — Ef þetta eignalausa og fá-
tæka fólk á eitthvað að borga —
er þá ekki heppilegra að taka þá
greiðslu af cllilaununum, eða beint
úr bæjarsjóði, heldur en að vera
að hrella þessa vesalinga. — Það
er nóg fyrir það að vera gjörsam-
Iega eignalaust, sjúkt og ellihrumt,
þótt ekki sé verið að stimpla það
tFramlxald á 6. t!6u»)