Tíminn - 19.01.1956, Blaðsíða 3

15. MflB.
TÍMINN, fimmtudaginn 19. janúar 1956.

RITSTJÓRI: ÁSKELL EINARSSON.
Þróun samyinnuskipulagsins frá verzlunarfrels
ti| efnahagslýðræðis fólksins
kaupandann um fcetri afköst og
vandvirkni. Ljóst er af þessuto
l dæiaum, að framleiðslusamVinnan
j hefir haíi3 landnám sitt hér á'
TT' -| * x 1 • -n -« ^ • x landi. Allar iíkur mæla með þ\ú,
r ramleiöslusamvinnan neiur iandnamiö ;* ** ^að bíða
1 að iramieiðslusamvmnan verði
j snar þáttur í efnahagskerfi þjóð-
Samvinnustefnan er orðin rót-
gróin hér á landi og gætir áhrifa
hennar í þjóðfélaginu mjög á
sumum sviðum. Þau svið þjóð-
lífsins, sem samvinnustefnan hefir
mest mótað, eru verzlunin og skyld
ar greinar. Verzlunarsaga siðustu
hundrað ára eða frá upphafi verzl
unarfrelsis á íslandi, 1. apríl 1855,
hefir mjög mótazt af viðhorfum
og úrræðum samvinnuhreyfingar-
innar. Það er ekki of djúpt í ár-
inni tekið, þótt fullyrt sé, að verzl
unarfrelsið hefði ekki orðið þjóð-
inni sú lyftistöng frá sárri fátækt
til bjargálna, sem raun hefir orðið
á, ef brautryðjendastarf samvinnu
bændanna hefði ekki komið til á
örlagastundu í verzlunarsögu lands
manna. Tilskipun um breytta
verzlunarhætti á íslandi var form-
leg breyting, sem í raun og veru
hefði litlu breytt, ef danska sel-
stöðuvaldið átti í krafti auðs að
drottna sem fyrr yfir verzlun lands
manna. Innlend verzlunarstétt í
faglegri merkingu var aðeins til
sem handbendi og þjónar danska
selstöðuvaldsins. Þetta var máske
happ, því að íslenzk alþýða hafði
ékki á aðra að treysta til forustu
í; verzlunarmálum en sjálfa sig. í
mörgum héruðum risu upp verzl-
unarfélög bændanna, sem voru
vísarnir að hinu stórfellda land-
námi samvinnustefnunnar síðar.
Hlutlæg þýðing hugtaksins verzl-
unarfrelsi er tvíþætt. Hin lagalega
þýðing hugtaksins og reyndar sú
merking,. sem flestir leggja í það
hugtak, er að allir hafi rétt til
að yéiá verzlun innan venjulegs
ramrpa. Sú merking,sem þjóðhags-
lega er veigamest er verzlunar-
frelsi tólksins sjálfs.
Méð félagslegum aðgerðum
bændastéttarinnar hefir henni
tekizt að gera sér verzlunarfrelsið
raunverulegt. Sá er grundvöllur
samvinnustarfsins nú.
Fordæmi bændanna.
Viðhorf bóndans gagnvart sam-
vinnustefnunni er hagsmunalega
séð nokkuð á annan veg en kaup-
staðabúans. Kaupfélagiö hefir tví-
þætta þýðingu fyrir hag bóndans.
Það gerir tvennt í senn, tryggir
honum beztu kjör um innkaup og
selur afurðir hans við bezta fáan-
legu verði.
Um kaupstaðarbúann gegnir
öðru máli. Kaupíélagiö tryggir
honum aðeins hagstæð kjör á inn-
kaupum, en hefir ekki áhrif á tekj-
ur hans. Mikill og djúpstæður
munur er á þessum aðstæðum, sem
eiiaust á drjúgan þátt í því, hve
seinlega alþýðu bæjanna gengur
aö fylkja sér um kaupíélögin. All-
ur þorri alþýðu manna í bæjunum
tékur íaun eftir launasamningum
gerðum við samtök atvinnurek-
cnda. Þessu er á annan veg íarið
með bændur. Þeir fá það afurða-
verð, sem fæst á sannvirðisgrund-
velli. Viðhorf alþýðu bæjanna eru
nú álíkust því, að bændur seldu
aíurðir sínar á föstu verði til slát
urhúsa og mjólkurbúa, sem síðan
breyttu þeim í markaðsvöru og
tækju 1 sinn hlut riflegan ágóða.
Launþegar verða að sætta sig við
milliliður atvinnuveitendur hafi
ágóðahlut umfram eðlilegan kostn
að við að breyta vinnunni í fram-
leiðslu. Við þennan skatt hafa
þændur losað sig með aðgerðum
samvinnufélagsskaparins. Sam-1 anna. Þetta er eina rá'ðið
vinnufélögin hafa skapað bænda-
stéttinni verzlunarfrelsi í þess orðs
fyllstu merkingu. í þessu efni er
kaupstaðaalþýðan eftirbátur, enn
sem komið er.
Ólíkar aSstæður.
þess að skapa heilbrigt andrúms-
ioft í efnahagslífi þjóðarinnar.
; armnar.
Isinn brofinn.
Ósennilegt er, að kaupfélögin 1 manna. Jafn róttækar breytingar,
í bæjunum geti nokkurn tínia ^ sem þessar þurfa nokkra þróun
l*í“” tvíþætta hlutverki j og reynslu. Nokkuð skortir á, að
Aukin samvinnufræosla
verkafýSssns.
Miki.il skortur er á handhægum
Margur hefir lýst vantrausti á því j bókum og fræðslu um gildi samv,-
að fært sé að stoína íramleiðslu- í stefnunnar meðal verkalýðsins.
samvinnuféiög sjómanna og verka- Þeir, sem vel þekkja til í röðum
iðnaoarmanna, telja, að nokkur
gegnt hinu
bændakaupfélaganna, sem er i
vinnunni og sannvirði í vörukaup-
senn að tryggja hæsta verð á
um. Enda þótt að gjaldahlið í bú-
skap einstaklingsins sé jafnan
veigamikil. Þá er það jafnan svo,
að menn leggja meira kapp á tekju
hliðina í búskap sínum, því að
undir tekjuöfluninni er það komið,
hve há útgjöld mega vera. Þess
vegna eru neytendasamvinnufélög-
in ekki bæjaalþýðunni einhlít.
Virkja þarf samvinnuúrræðin í
sambandi við tekjuöflunina.
í bæjum landsins eru stórir hóp
ar manna og fésterkir, sem hafa
auð sinn af því, að selja vinnu
annarra t. d. verktakar og fram-
leiðenduri, sem kaupa vinnuna lög.
föstu verði og taka óskipt í sinn
hlut ágóoann af framlciðslunni,
Þetta er alþýðu bæjanna vel ijóst
og hefir beitt fyrir sig verkfalls-
vopninu, til þess að rétta hlut
sinn. Þessi úrræði hafa jafnan
aðeins gagnað um stundarsakir,
en ekki læknað sjálft meinið.
Þegar atvinnurekandinn hefir átt
á hættu, að hlutur hans skertist,
þá hefir hann annað hvort dregið
úr rekstrinum, sem þýðir atvinnu-
leysi fyrir verkalýðinn, eða velt
nægiiegur félagslegur andi og
þroski ríki í röðum verkalýðsins.
Með hagnýtri fræðslu um sam-
áhugi sé fyrir samvinnumálum,
sem mætti glæða með hagnýtri
samvinnufræðslu. Koma þyrfti á
fót fyririestranámskeiðum, t. d.
sem væru sniðin fyrir iðnaðar-
vinnu og íélagsmál mundi þettajmenn og námskeiðum ætluðum
breytast. Þegar hefir vaknað mik- j verksmiðjufólki. Allt þetta mundi
ill áhugi, einkum meðal iðnaðar- j ýta undir hina nýju þróun.
manna, að hagnýta úrræði sam-j Þegar eru starfandi áhugasam-
v innuskipulagsins. í fáurn at- tök meðal ungra samvinnumanna,
vinnugreinum er arðrnnið augljós j er nefnist F. O. K. U. S. og mundi
ara en í iðnaðinum. Meistararnir eðli málsins samkvæmt falla 1
hafa margir hverjir sópað saman j verkahring þess að ýta undir hið
fé á því, að framselja vinnu sveina nýja landnám. Vonandi sinna sam
sinna. Hvergi væri auðveidara að . tokin þessu verkefni eftir því, sem
koma á íramleiðshisamvinnufélög- j föng eru á
um en á meðal sveina í bygging- j
arionaðinum. Nú er svo komið, j |
að. iðnsveinahópar hafa stofnað; |
me’ð ' sér íramlei'Sslusamvinnufé-1 1
Efnahagslegt SýoræSi.
í upphafi þessarar greinar vai?
minnzt á verzlunarfrélsið og hvem
ig bændastéttin hágnýtti sér þaíi
og skóp sér um leið efnahagslegíi
lýðræði. Sú þróun, sem hafin vai.v
í sveitum landsins fyrir hálfri ölél
eða meira, þarf að ná til kaup-
staðaalþýðunnar einnig. Allt þjóð'
félagið er sjúkt og ormsmogið aí'
gróðaöflum. Þau bera ábýígðinn
á, hvernig nú er umhorfs. Alþýð'
an getur ekki horft aðgerðarlauí)
á þessar aðgerðir. Það er sífellí;
krafizt ábyrgðar af alþýðunni. Svi
eina ábyrgð, sem alþýðan á avi
taka á sínar herðar, er að mótii
eínahagskerfið sjálf. Fólkið í lancl
inu verður að læra að standa sam. ■
an um brýnustu hagsmunamál sír;.
Rekstur atvinnutækj anna er þaíi
þýðingarmikill, að hið vinnandí.
íólk á ekki að þola það að þavi
séu mjólkurkýr gróðaafianna u
margvíslegan hátt,. Þessu verður
ekki breytt fyrr en alþýðan hefii;
lvagnýtt sér úrræði samvinnviskipvn
iagsir.s jafnt í framleiðslu og yerzl
un. ísinn er brotinn. Samvinnu-
skipuiagið er nú að hefja innreiíí
sína i framleiðsluna. Sókn fólksinj;
til fjárhagslegs lýðræðis verðut1
ckki stöðvuð.

Þjónustan við glæpinn j
Glæpurinn hýstur
Á alþjóðadegi verkalýðsins, 1.! |
maí 1955, stofnuðu nokkrir raf- j |
virkjar, sem voru vinnuféiagar j j
hjá Áburðarverksmiðjunni, Sam-, |
vinnuíélag' rafvirkj a, a'ð íorgöngu |
Óskars M. Hallgfímssonar. Félagið j |
hefir að vísu enn starfað aðeins j j
í fáa mánuði, en þ.ó hefir það j |
komið sér upp sjálfstæðu verk- |
stæðishúsi í Skipholti 9. Félags- j =
menn eru sammála um, að hið ! ur st5r{: °9 stefnu rramsólcnar' (
nýja skipuiag hafi staðizt alla byrj 1 j flokksins, sem hann segir, að sé j unum og hefir sennilega haft .
unarerfiðleika meS urvðL Þeir I « Þiénusfu viS glaep I ísíenzk-; huga „púlltiska v.gamennsku .
Nýlega birtist í Frjálsri þióS siónir segir maSurinn, sem skip-
óvenjulega iiikviítin grein, er | aS hefir sér í raíir flokks, sem á
nefnist Giaepur á hrakhóium, j engar hugsiónir, sfefnuskráin er
eftir ungan mann að nafni Krist þar að auki staeld og stolin.
ián Ingóifsson. KöfuSmarkmið
greinarhöfundar er að niða nið-
Nú vi!l svo v.el iil, að Kristján
Ingóifsson var svo íítillátur að
þiggia starf hjá samvinnufélög-
í
byrðinni yfir á hann á annan veg,
t. d. í formi verðhækkana. Allir
sjá, að þetta er óheilbrigt og að
þessir hagsmunaárekstrar leiða til
ófarnaðar. Mikið er rætt um jafn-
vægi og hófsemi. Iðulega er því
slegið fram, að ekki eigi að gera
meiri kröfur til framleiðslunnar
en hún þoli og þá er jafnan máii
beint til verkalýðsins. Þeir, sem
vilja skoða þetta vandamál með
sannsýni hljóta að sjá, að hlut
milliliðanná í framleiðslunni á
fyrst að skerða, áður en gengið
er í að lækka hlut vinnunnar.
Mikið skortir á, að nægur skiln
ingur sé á þessu atriði og því er
nú komið sem raun er á. Ólíkar
aðslæður bæjaralþýðunnar krefj-
ast þess, að hún verður að beita
samvinnustefnunni á annan veg
í hagsmunabaráttunni en bænd-
urnir.
Eina lausnin.
Mikið skortir á að verkalýður-
inn njóti jafn hagkvæms efnahags
skipulags eins og sveitaalþýðan. í
mörgum bæjum og kauptúnum er
kaupfélagsskapurinn veikur og
þar að auki ríkir ekki vottur af
sannvirðisskipulagi í framleiðsl-
unni.
Hins vegar blómstrar alls konar
miililiðastarfsemi braskarastélt-
anna. Þessa öfugþróun verður að
stöðva, ef ekki á að leiða til ó-
farnaðar. Fordæmi bændanna hef-
ir sannað, að samvinnustefnan er
líklegust til þess að duga bezt í
framleiðslu og verzlun. Verkalýð-
urinn verður að taka sjálfur á sig
ábyrgðina við rekstur atvinnutækj-
unarerfiðleika með prýði.. Þeir
segja og, að þeir verði þess varir
meðal stéttarbræðra sinna, að á-
hugi sé vaknaður fyrir að fylgja
fordæmi þeirra. Svo að vænta má
fleiri sams konar félaga meðal
rafvirkja. Einnig mun hópur íré-
smiða, er störfuðu á vegum Bygg-
ingasamvinnufélags Kópavogs hafa
myndað samvinnufélag. Rafvirkj-
arnir hafa það vinnuskipulag, að
hver og einn félagsmaður ber á-
byrgð á því verki, er hann vinnur.
Þetta er og trygging fyrir vinnu-
ÞftÞ'PfftíRÍÁÞ
Ungir Framsóknar-
menn í Reykjavík
um stiói nmálum. Kristján iítur ; Hitt veit Kristján, ef hann hefir
svo á, a5 samstarí vinsfri flokka snefil af heilbrigðri dómgreind,
víð íhaidíð sé glaepur. Eðliiega i að Framsóknarflokkurinn hefir
hfýtur Krisfján að sjá, að önnur j efif samvinnuhreyfinguna að
eins álykfun og þessi ber vott ■ mœtti og verið hennar sverð og
um barnalegt trúarcfstæki eða I skjöldur. Líttu þér nær maour
fáheyrðan fávifahátt. Hefir sá j og kynnfu þér sfarf þess sam-
vígreifi „vinstri maður" Krist- | vinnufélags, er þú starfar við,
ján hugleitt, hví Framsóknar- Samvinnufrygginga. Ertu máske
flokkurinn hefir neyðst til þess ; svo fákænn eftir nokkra mán-
að vinna með Siáífstasðisflokkn- j aða starf þar, að vita ekki, að
um og hví samstarf vinstri íiokk j Samvinnutryggingar hafa endur-
anna hefir ekki verið m.ögulegt.
Hvað hefir Kristján gert til þess
aö efia sarr.sfarf vinstri afianna?
Fátt fer fyrir því. Hins vegar
hefir hann lagt vifsmuni sína og
líkamsburði fram íil þess, að

Félagsmerki fæst á skrif-
stofu FramsóknaJ flokksins
og í verzluninni Raftæki
h.f. SkólavcrSust-íg 6.
® greitt álmenningi á undaníörn-
um 10 árum svo að skiptir mili-
ónum? Eru þetta svik við hug-
siónir Kristján? Hiufdrægni í
stöðuveitingum, segir Krisf'íán,
eftir póíitískum iitarhætti, þar
effa flokk til áhrifa í þjóðlífinu ? sem Framsóknarmenn ráða. Um
sem ííklegastur er til að sundra þetta afriði getur Kristián spurt
ertn meir vinsfri öflunum en
áður var.
Sé um glæp að ræða í sfiórn-
rnálabaráttunni, þá er hann sá,
aö sundra vinsfri öflunum með
klofningsfiokkum á borð við Þjóð
varnarfiokkinn. Þiónusta Krist-
jáns við Þjóðvarnarfíokkinn er
því þjónusta við hinn póiitiska
giæp. Vígamennska þeirra fé-
iaga K,ristjáns er ekki sú, að
feiia íhaldsframbjóðendur frá
kjöri, heldur þvert á móti að
vinna að kjöri þeirra, með þvi
að dreifa vinstri kjósendum á
fleiri fSokka. Fagurt skal mæta,
en flátf hyggja er jafnan ein-
kenni þeirra, er ganga fremst í
þiónustu við glæpinn. Þetta er
híutverk póiitískra auðnuleys-
ingja á borð við Kristján ingóífs-
son, en óþarft er honum að miki
ast af hlutverkinu. Svik við hug-
sjáifan sig i einrúmi og reynt
það síðan á sjálfum sér, hvort
hann fer með rétt mál. Það er
réft hjá Kristjánl, að ekki er
hægt að blekkja vinstrisinnaða
kjósendur með góðu flokks-
nafni einu.
Allir vinstri sinnaðir kjósendr
yr munu fyrr eða síðar sjá, að
st'tórnmáiabarátta manna eins og
Kristjáns Ingóifssonar er aðehts
til þess að efia óvininn, íhaiois-
öflin. Hin pólitísku ragnarök
mun Þjóðvarnarflokkurinn ekki
geta umflúið. Þjónusta Þjóðvarn-
arflokksins við íhaidsöfiin er
glæpurinn i íslenzkum stiórn-
málum. Má vera að Kristján upp
skeri virðingu íhaldsins að laun-
um, sem hann álítur mikilsvirði.
Glæpurinn er ekki á hrakhólum
meðan menn eins og Kristján
Irtgóífsscn hýsa hann og fita. Z-