Tíminn - 02.11.1956, Qupperneq 4

4
T í M I N N, föstiidaginn 2. nóvember 1956.
ÉG OG FJÖLSKYLDAN
SVIÐAHAUSINN
Frá sýningu Guðmundar frá Miðdai í vinnustofu hans.
Listvakning okkar þarf að byggjasí
á breiðum, heilbrigðum grandvelli
Segir Gu^mundur Einarsson frá MitSdal í sam-
taíi um fjörutíu ára listamannsferil hans
— Ég grét af gleði þegar mér varð ljóst að listamenn gátu
hef ávallt verið beirrar rkoðunar
að myndlistarmönnum væri bezt
hjálpað með því að "efa þeim
verk að vinna, úl dæmis við rtór-
byggingar og- rkreytingu lorga og
töfrað fram myndir með pensli og í stein. Það var á bernsku- j skemmtigarðá.'' Þettá gferðu Grikk-
árum mínum heima í Miðdal, sem þá var í þjóðbraut, °§ | ilp1.^i"-1nnfi°rnu’ ^etta getum við
þar komu margir góðir gestir, þar á meðal enskir, franskir j genIércinnifr ekkj alls kostar y.g
og ítalskir listamenn. Þeir studdu mig fyrstu sporin á lista- það, sem menn kalla nútímalist.
brautinni, gáfu mér liti og kenndu mér meðferð þeirra og jÉg hef fylgzt með þessu frá byrj-
sáu fyrstu myndirnar mínar, teikningar og móhellumyndir. uninni eftir fyrri heimsstyrjöld og
Listin hefir sem sagt átt hug minn allan síðan á bernskudög-
um, ég er fæddur til að gerast listamaður og hefði ekki
getað orðið neitt annað.
ir mínar eru ví'ða til erlendis. Ég
hef selt 18 myndir á söfn og í opin-
berar byggingar erlendis. Nú ný-
lega átti ég myndir á samsýningu
íslenzkra listamanna í Þýzkalandi
og mér hefir síðan verið boðið að
halda sýningu í Miinchen og fleiri
þýzkum borgum.
— Fast aðsetur hér heima hafði
ég ekki fyrr en 1928. Þá voru hér
um 17 listamenn, flestir nýkomnir
heim. Þá stofnuðum við Bandalag
íslenzkra listamanna og átti ég
sæti í fyrstu stjórn þess, ásamt
Gunnari Gunnarssyni og Jóni
Leifs.Sókn sem þá var hafin í ýms
um listmálum bar ekki árangur
fyrr en síðar og enn er margt ó-
gert. Verst er að við sem listir
iðkum erum álitnir hálfgildings
beiningamenn. Styrkjafyrirkomu-
lagið er bæði óvirðulegt og mann-
skemmandi.
Að öllum ólöstuðum álít ég að
engir hafi vcrið listamönnum holl-
ari en Bjarni frá Vogi cg Jónas
Jónsson. Þeírra forsjá mun alltaf
í heiðri hcfð. Stofnun menntamála
ráðs og byggmg safnhúsa hefir brú
að marga ófæru. Ekki er minna
um vert að margir listamenn hafa bæði heima og erlendis, sem er þýð
fengið ríkisframlög til bygginga á ingarmeiri en einhverjir ofstækis-
vinnustofum. Safnhús Einars Jóns- fullir fordómar.
sonar er þjóðarsómi. En meira er En nú skulum við líta á sýning-
næst að gera fyrir Hstamenn. Ég una sjálfa, ef þér kærið yður um.
Guðmundur Einarsson írá Mið-
dal heldur þessa dagana sýningu
á ýmsum verkum sínum í vinnu-
stofu sinni við Skólavörðustíg.
Fréttamaður hitti Guðmund að
máli um daginn og hér segir hann
frá listferli sínum, frá margvísleg-
um áhugamálum sínum um dagana
og frá skoðunum sínum á listum.
Guðmundur heldur áfram:
— Ýmsir hvöttu mig fyrstu ár-
in og kenndu mér. Fyrsti kennari
minn var Stefán Eiríksson tré-
skurðarmeistari og síðan Þórarinn
Þorláksson. Þessi tilsögn nægði
mér til upptöku í danska listahá-
skólann.
Ars longa, vita brevis — lífið
er stutt en listin löng. Þetta spak-
mæli varð mér fyrst Ijóst er á-
kveða skyldi hvað helzt ætti að
læra af öllu því sem fyrir augu bar
úti í álfunni. Verkefnin heima
voru óteljandi og allt skyldi lært
til að vinna það upp sem þjóðin
hafði tapað ó sínum hrakninga-
tímum. Námið tók mig tíu ár og
var víða leitað fanga, en alls stað-
ar mætti mér velvild og var jafn-
an gott að vera íslendingur. Jafn-
vel Tyrkir töldu sjálfsagt að hiálpa
á alla lund, voru höfðingjar heim
að sækja.
SÍÐAN ég fór fyrst að heiman
hef ég eiginlega ávallt verið íil-
búinn í ferðalög. Bakpokinn hefir
jafnan staðið reiðubúinn v;ð höfða
lagið hvort sem fara slcyldi aust-
ur á Vatnajökul, að gosstöðvum
Heklu, til Mundíufjalla, Lapplands
eða Egyptalands. Á þeonan hátt
er maður frjáls og óháður en fátt
festist við hendur. Undanfarin 33
ár hef ég verið 11 ár á ferðalagi
víðs vegar úti um heim, hef þar
að auki ferðc’t um þvert og end’-
langt ísland. Úr bessum innanlands
ferðum á ég mik'l steinasöfn og
söfn dýrmætra jarðefna. Margan
góðan grip má vinna úr þessum
efnum. — Upphaflega átti mynd-
höggvaralistin hug minn allan en
málaralistin freistaði einnig ferða
mannsins og náttúruskoðarans. Úr
ferðum mínum heima og erlendis
á ég marga mynd. Sumt af þvú má
sjá héEró sýáingunni: Ég hef :einm
ig sýnt víða erlendis um dagana,
telst til að það sé í 17 borgum í
mörgum löndum Evrópu og mynd
ég sé ekkert í því nema beina aft-
urför, úrkynjun. Hér á landi er
nú rekinn hávaðasamur áróður
fyrir ýmsum öfgastefnum sem gat-
slitnar eru meðal stórþjóðanna.
Þetta eru einhvers konar útblást-
ursrör gerfimennskunnar, sem
skapast með falstónum, brag-
níðslu, verksmiðjuhávaða og aug-
lýsingagræðgi. Þá er ótalið snobb-
ið fyrir öllu því sem telst nútíma-
list. Menn vilja tolla í tízkunni og
apa því þennan ófögnuð.
Verk okkar þurfa að bj’ggjast á
breiðum grundvelli, útúrboruhátt-
ur og sérvizkukreddur eiga engan
rétt á sér. Stórþjóðir geta leyft
sér að föndra við brjálæðiskennd-
ar tízkustefnur en við ekki. List-
vakning okkar þarf að byggjast á
heilbrigðum grundvelli eins og til
dæmis hjá Norðmönnum og Finn-
um. Brautryðjendurnir gáfu okkur
gott fordæmi en við höfum ekki
fylgt því sem skyldi.
— ÞÉR SPYR.TIÐ hvernig mér
geðjist sú gagnrýni, er ég hefi orð-
ið fyrir hér heima. Ég læt hana
eins og vind um eyrun þjóta. Mað-
ur lætur ekki nafnlaust níð á sig
bíta, sízt þegar maður hefir fengið
ágæta dóma hiá ábyrgari aðilum.
Og ég hefi þlotið viðurkenningu
Guömundur Einarsson frá Miödal hjá Olympíustyttu sinni.
ÞÚ VERÐUR að saga sundur
fyrir mig sviðahausinn á'ður en þú
ferð, góði minn“, kallaði konan
mín á eftir mér, rótt í því að ég
ætla að smeygja mér út úr dyrun-
um á leið í spilaklúbbinn.
„Hvaða sviðahaus?“ spyr ég.
„Sviðahausinn, sem hún mamma
sendi okkur með bílnum í gær. Ég
ætla að hafa hann í matinn á
morgun“.
„Nei, sendi hún okkur sviða-
haus, blessuð gamla konan. En er
ekki nóg að gera þetta í fyrramál-
ið?“ Ég þarf að vera mættur í spil-
in eftir korter“. Ég opna dyrnar
til hálfs og stíg yfir þröskuldinn.
„Nei“, segir konan mín hvöss
í rómi. „Þú verður að gera það
núna. Kjammarnir þurfa að liggja
í bleyti til fyrramáls".
Ég hlýði, eins og góðum eigin-
manni sæmir, snarast inn aftur og
skálma niður í kjallara.
„Hvar er hausinn?“ kalla ég um
öxl. Nú er um að gera að flýta sér.
„í þvottahúsinu‘“, kallar konan á
eftir mér.
Jú, hann er þarna. Þetta er hrúts-
haus með tunguna úti í öðru munn-
vikinu.
Hvar er sögin? Ekki hangir hún
á sínum stað í geymslunni, ekki er
hún á borðinu og ekki í hillunum.
„Hvað hefurðu nú gert við sög-
ina?“ kalla ég.
„Þú tókst hana af krökkunum
um daginn, þegar þeir voru að
saga í píanóið“, kallar konan að
ofan.
JÁ, NÚ MAN ÉG. Ég tók
sögina og faldi hana fyrir krökk-
unum. En hvar? Ég leita í hverju
skúmaskoti, bak við tunnur og
kassa en finn ekki. Ég lít á klukk-
una. Djöfuls ákoina- Hún er að
verða níu.
„I-Ivar í fjandanum faldi ég sög-
ina?“ hrópa ég. „Ég er að verða
of seinn“.
„Þú hlýtur að finna hana kall-
ar konan ofan af skörinni. „Ég
man, að þú fórst me'ð hana niður“.
Ég æði um kjallarann, ríf frarn
kassa og rykki til pokum. Engin
sög. Helvítis kerlingin að vera að
senda þennan sviðahaus. Nú eru
þeir farnir a'ð bíða eftir mér.
Ég gríp kolaöxina. Hún er fjári
svört og lýsist ekkert, þó að ég
reyni að þurrka af henni. Allt í
lagi. Þetta sótthreinsast allt í suð-
unni.
„Ég klýf hann bara með öxinni“
„Gerðu það þá almennilega“,
kallar konan.
Ég legg hausinn á gólfið. Nú verð
ég að reyna að hitta í miðja bana-
kringluna. Ég stend gleiður og
höggið fellur. Hana- Ég hitti ekki
banakringluna, en skammt frá
henni. Öxin fer á kaf. Ég spyrni
j fæti í hausinn og kippi henni upp.
^Næsta högg lendir hinum megin
' við banakringluna. Nú, það verður
þá bara að hafa það. Við þriðja
j högg sporðreistist hausinn, og
vinstri fóturinn á mér sleppur með
naumindum.
Nú reiðist ég við hausinn —
sem von er.
„Helvítis hrússhausinn þinn“,
segi ég og sparka í hann. „Þú skalt
nú sundur samt“.
Ég reisi hann við og læt nú ríða
af hvert höggið af öðru. Það er
kominn á mig berserksgangur, og
nú engur það eitthvað. Þetta er
orðið að hálfgerðum graut efst, og
heilasletturnar ganga um mig allan
áður en lýkur. Loks glymur í, er
eggin nemur við steingólfið. Búinn-
HRÆÐILEGT er að sjá þetta,
maður“, æpir konan mín upp yfir
sig, er hún kemur rétt í þessu.
„Þú ert búinn að eyðileggja haus-
inn. Sjáðu- Snoppan er öll með
öðrum kjammanum“.
Mér blöskrar ósanngirnin og van-
þakklætið.
„Eru þetta nú þakkirnar, sem
ég fæ fyrir að ná sundur bölvuð-
um hausnum fyrir þig? Og nú er
ég orðinn allt of seinn. Ég held, að
það sé hægt að éta snoppuna, þó
að hún sé í heilu lagi“.
„Og sjáðu hvernig þú ert búinn
að gera þig allan“, hrópaði hún.
„Það er ekki mér að kenna“,
hrópa ég og þurrka nokkrar heila-
frumur framan úr mér með vasa-
klútnum. „Þér var nær að reyna
að muna, hvar ég faldi sögina. Þú
manst aldrei neitt“.
Að svo mæltu tek ég kjallara-
stigann í tveim stökkum, ryðst út
og skelli á eftir mér hurðinni,
taugabilaður maður með heilaslett-
ur á fótum og skóm.
ÞETTA SAMA kvöld spila ég
af mér tveim hálfslemmum, og það
er allt bölvuðum sviðahausnum að
kenna.
Dufgus.
Hér eru ýmsar myndir frá ferð-
um mínum, t. d. er hér myndaflokk
ur frá Lapplandi, hann er ætiað-
ur sem myndskreyting í ferðasögu.
Flestar eru þó þessar myndir mál-
aðar hér heima, eiginlega allar
nema Lapplandsmyndirnar. Og þær
eru nýjar, málaðar núna síðustu
árin. Þessi stytta þarna var valin
sem tákn Ólympíuleikjanna í Hel-
sinki 1952, eins og þér sjáið, sýnir
hún unga stúlku með hinn helga
eld. Önnur stytta á sýningunni var
einnig gerð í sambandi við leikina.
Það er þessi af stúlku að gróður-
setja lárviðartré. Og ég hlaut ein-
mitt lárviðarsveig fyrir hina stytt-
una, sem stjórn Óiympíuleikanna
valdi sér. Og þarna er Saga, þá
styttu gaf ég til hins fyrirhugaða
handritahúss.
Hér eru líka ljósmyndir af glugg
um úr steindu gle?i, sem við Finn
ur Jónsson gerðum fyrir Bessa-
staðakirkju. Það er skemmtileg-
asta verkefnið, sem ég hefi liaft
með höndum undanfarin ár. Glugg
arnir, sem eru átta talsins, voru
útfærðir í Englandi í fyrra og
settir í kirkjuna í sumar. Hér eru
líka fyrstu raderingar, sem gerðar
hafa verið á íslandi. Þær eru af
gömlum bæjum hér í Reykjavík,
bæjum, sem nú eru horfnir og lifa
aðeins í minningu fáeinna manna.
Þessar myndir voru gefnar út í sér
stakri möppu, sem nefnist Gamla
Reykjavík. iio
•jcir.töy?.éi..ji 5iv, ibu'ichur,.: I ,|.HI
•GESTIR KOMA ipn, sumir viljæ
tala við Guðmund, kannske ráð-
gera þeir að gera kaup við hann.
Engu að síður gefur hann sér tíma
til að sýna mér myndir sínar og
segja mér af þeim og að síðustu
leiðir hann mig yfir í aðra vinnu-
stofu sína og sýnir mér ýmsa hag-
leiksgripi, sem hann hefir unnið
úr íslenzkum efnum, skartgripi úr
íslenzkum ópölum og sitthvað
fleira. Einnig kjörgripi, sem hann
hefir haft heim með sér úr ferð-
um sínum víða um lönd. Stytta ein
vekur forvitni mína, hún er af
manni í biskupsskrúða og heldur
krossi hátt á loft.
— Þessi mynd er gerð til minn-
ingar um Jón biskup Arason, seg-
ir Guðmundur. Nú er verið að
steypa hana í málm — náttúrlega
mikið stærri en frummyndin — og
síðan verður hún sett upp fyrir
norðan. Ennþá hefir þó ekki verið
skýrt frá þessu opinberlega. Ann-
ar minnisvarði eftir mig verður
brátt reistur norður í Kelduhverfi,
það er arnarmyndin, sem þér sá-
uð frammi á sýningunni. Sú mynd
er til minningar um Skúla fógeta
og byggist á sögninni um örninn,
sem sást við fæðingu Skúla.
Að lokum segir Guðmundur:
— Þegar ég lít nú til baka eftir
40 ára starf, kemur mér fyrst í
hug vísuorð eftir Éinar Sæm: „En
ég geymi ótalmargt, sem átti að
verða.“ Það er svo. Ekki verða all-
ir draumar að veruleika og þótt
mér hafi orðið ýmislegt ágengt og
komið ýmsu Lframkvæmd, hefir
anriað ,far.izt. fyrir., ög.^þpi' áform
iKn,: /5VO; s^mí- urn jpýggfogi Postu-
línsverksmiðju óg verksmiðju, sem
(Framhald á 8. síðu.)