Tíminn - 17.03.1957, Side 3

T ÍMI N N, sunnudaginn 17. marz 1957.
3
öllu hinu mikla yfirborði, er
særinn hylur á þessum hnetti,
einhver allra auðugasta gull-
náman, sem enn er kunnugt
lim.
Og eykur það ekki bjart-
sýnina og trúna á framtíöina,
aö líta um öxl og athuga
framfarirnar, sem orðið hafa
síðustu árin — framfarirnar í
sjálfum svefnrofunum.
Ellegar hvort það glaðnar
ekki yfir henni (bjartsýn-
inni), við aö koma á bæ í af-
skekktri sveit, húsið úr
timbri, hlöður undir járni,
fénaðarhúsin reisuleg, þótt úr
grjóti og torfi séu gerð. Vel
hirtur kálgarður við bæinn,
túnið girt, en tveir nátthagar
utan túns. Húsbændurnir,
hnignir að aldri, eiga þetta
allt og bústofninn skuldlaust.
En þau eru búin að koma upp
tólf börnum og börnin öll
heima. Og með hverju hafa
þau getað eignazt þetta og al-
ið upp barnahópinn? Með 80
ám! Kýrnar tvær, ekki voru
seldar afurðirnar af þeim.
Hrossin til heimabrúkunar,
jörðin ekki heyskaparjörð.
Bóndinn einu sinni látið í
fourtu hross án þess að þurfa
að kaupa annað í staðinn. Og
ekki voru aukatekjurnar. Ekki
svo mikið sem rekaspýta, eng-
in veiði. Ærnar höfðu borgað
allt, sem fengið var úr kaup-
staðnum, og opinberu gjöldin
líka. Auk þess höfðu þær
hjálpað kúnum og kálgarðin-
um til þess að fæða heimilis-
fólkið, og klætt höfðu þær
það að mestu. Þetta er sann-
arlegur fyrirmyndarbúskapur
— með gamla laginu!“
Slíkt var upphafið að fyrstu
greininni ii greinaflokknum
um landbúnað!
IV.
Þegar Héðinn Valdimarsson
um sumarið kom alkominn
heim eftir að hafa lokið há-
skólanámi, varð ekki af því,
að hann tæki við ritstjórn
Timans, heldur voru honum
fengin ábyrgðarstörf við
Landsverzlunina.
Engu er líkara en að æðri
máttarvöld réðu hér ferðinni.
Ég vildi ekki verða blaðamað-
ur, taldi mig ekki hafa til þess
næga menntun. Þetta voru
engir meðalmenn, blaðamenn-
irnir í þá daga, allir lang-
skólagengnir, Björn Jónsson,
Hannes Þorsteinsson, Skúli
Thoroddsen, Einar H. Kvaran
og Benedikt Sveinsson yngri
o. fl. ámóta. Allt um það fékk
ég ekki lausn.
En fyrir bragðið átti ég þess
kost að bjóða æskuvini mín-
um, Tryggva Þórhallssyni,
þetta hlutskipti, þegar kom
fram á haustið. Og er þetta
eitt dæmi þess, hverjar króka-
leiðir örlögin einatt fara.
Sjálfur er ég kominn til
skilnings á því, að það hafði
þýðingu fyrir Framsóknar-
flokkinn að það var maður
uppalinn eins og ég, sem fyrst
réðist sem fastur starfsmaður
að Tímanum. Uppalinn til
sjós og sveita, kúasmali,
hestastrákur, verzlunarsend-
ill, smali norður á Skeggja-
stöðum við Bakkafjörð, prent-
nemi í gamla stíl, og loks
„póðaður“ með ungmennafé-
lagsbakteríunni á hentugasta
tíma. Hafði orðið að stórri
ósk, að fá stofnað ungmenna
félag í höfuöstaönum, næ að
svala útþrá og kynnast lýð-
skóla, sem okkur þrjá unga
menn dreymdi um að koma
á fót hér heima (hvað ekki
varð), en klykkti út með því
að fara upp í sveit og hamast
þar af lífi og sál við landbún
að í þrjú ár, og loks skyldi
einn af mannspörtunum vera
samvinnumaður! Af þessu
hygg ég, að árin við búskap-
inn hafi verið mér bezti skól-
inn, og ekki sízt þeim eigi ég
að þakka það, hversu til tókst
við blaðamennskuna. Hins-
vegar virðist sósíalisminn
hafa náð sterkustu valdi yfir
Héðni Valdimarssyni, þótt
hann eins og ég hafi alizt upp
á einu merkasta prentsmiðju-
heimili sinnar tíðar. Hins-
vegar var það lífið sjálft í
tveim höfuðstöðum og skól-
arnir, sem ætla mætti að að-
allega hefði mótað Héðin.
V.
En enn meiri þýðingu hlaut
það að hafa, þegar það ber
við á haustnóttum 1917, að
Tryggvi Þórhallsson verður
ritstjóri Tímans. Þykir mér
rétt að skýra frá því hér, að
ég hefi örugga heimild fyrir
því nú, að það var rétt, er ég
sagði eitt sinn á prenti, að
samkeppnisprófið um dósents
embætti það, sem Tryggvi
hafði verið settur til að gegna
við guðfræðideild háskólans,
var sett upp til þess að ann-
ar maður hlyti þetta hlut-
skipti. Jón Helgason var í
þeirri aðstöðu að hafa heitið
prófessor Magnúsi Jónssyni
kennarastóli við guðfræði-
deild háskólans, en var tví-
vegis búinn að skjóta því á
frest að efna þetta heit. Taldi
sig nú ekki geta frestað þessu
lengur. Um þetta hefi ég nú
hina fullkomnustu heimild —
orð Magnúsar Jónssonar pró-
fessors sjálfs. Og sem Magnús
svo höfðinglega hafði staðfest
þetta — urðum við dús!
Ekki var að efa það, að báð-
ir voru þessir menn jafn-
komnir til að hljóta þetta
hlutskipti.
Að kvöldi þess sama dags,
sem kunn urðu úrslitin um
dósentsembættið, sitjum við
fimm saman, heimafólk í
Laufási, og er rætt um, hvað
nú skuli gjört. Vildi Tryggvi
ógjarnan fara frá Laufási
eins og komið var. Sló þvi þá
niður i huga minn að spyrja
Tryggva Þórhallsson, hvort
hann vildi gjörast ritstjóri
Tímans. Ekki hafði Tryggvi
svarað þessu þegar gengið var
til náða, en sjálfur hafði ég
það á tilfinningunni, þegar
ég lagðist út af það kvöld, að
þessi mundi verða raunin
Allt þarf sína 'fjarlægð. Ekki
sízt sögulegir viðburðir. En nú
hafði hinn ungi Framsóknar-
flokkur ekki aðeins fengið
sinn frambúðar ritstjóra,
heldur jafnframt sinn flokks-
f ormann!
„Ég man nú eftir fasinu
þínu, þegar þú komst til okk-
ar Hallgríms upp í Samband
til þess aö segja okkur frá
þessu,“ sagði Jón Árnason við
mig ekki alls fyrir löngu.
Eftir átta mánuði nákvæm-
lega skipti um ritstjóra Tím-
ans. Aðeins 35 fyrstu blöðin
af Tímanum komu út undir
minni stjórn. Hinn 17. nóv-
ember 1917 kemur út fyi’sta
blaðið af Tímahum undir rit-
stjórn Tryggva Þórhallssonar.
Jónas Jónsson er þennan vet-
ur norður í Hriflu. Kennara-
skólinn og fleiri skólar störf-
uðu ekki út af kolaskorti. Að
sjálfsögðu höfðu þessi manna-
skipti verið rædd við hann,
áður en þau áttu sér stað.
Þegar J. J. síðan kom suð-
ur um vorið, varð hann ekki
lítið hrifinn af því, með
hverjum hætti Tryggvi hafði
unnið að útbreiðslu Tímans.
Þegar aðkomumenn voru hér
á ferð, sem snertingu höfðu
við okkur, yfirheyrðum við þá,
hvern um sig, um hverjir í
þeirra byggðralagi væru lík-
legir til að gjörast kaupendur
i Tímans. Prentuðum síðan
allar þessar adressur í stórum
örkum, sem síðan voru klippt-
ar niður og límdar á blaða-
bögglana. Að sama skapi var
upplag blaðsins aukið og
mátti Tíminn nú teljast orðið
stórblað á íslenzka vísu.
En allt kostaði þetta pen-
inga og kom nú annað við
sögu.
Eigi löngu eftir að Sam-
bandið er setzt að hér í höf-
uðstaðnum, kom upp sú hug-
mynd, að Hótel ísland yrði
keypt og þar komið upp sam-
vinnuverzlun í nokkrum
deildum. Að minni tillögu
yrði þessi verzlun undir stjórn
eins æskuvinar okkar Tryggva
úr Ungmennafélagi Reykja-
víkur, Magnúsar Kjaran.
Hótelið var keypt, en ekki
komst ráðagerð þessi í fram-
kvæmd. Magnús Kjaran var
bundinn gömlu, skilyrðis-
bundnu loforði við húsbónda
sinn, sem nú var hermt upp
á hann.
Niðurstaðan varð, að Hótel
ísland var selt. Mismunurinn
á kaupveröi þess og söluverði
var lagður í Tímann. Komst
blaðið þar með fjárhagslega
yfir örðugan hjalla.
VI.
Ekki er hægt að segja sögu
Tímans, án þess að minnast á
„Tímaklíkuna". Hættulegur
og örðugur var Tíminn póli-
tískum andstæðingum, en
hvað var hann á móti „Tíma-
klíkunni“!
„Timaklíkan", sem pólitísk-
ir andstæðingar ræddu um og
rituðu, varð að dularfullri,
hrollvekjandi stærð í þjóðlíf-
inu, en þá jafnframt að á-
trúnaðargoði og hollvætt
hinna, sem aðhylltust lífs-
skoðanir þær og viðhorf, sem
Tíminn boðaði.
Hverjir voru svo í þessari
mikið umræddu klíku? Jónas
Jónsson, Tryggvi Þórhallsson,
Hallgrímur Kristinsson, Jón
Árnason, Aðalsteinn Kristins-
son og Guðbrandur Magnús-
son. En Sigurður Kristinsson
eftir að Hallgrímur bróðir
hans lézt.
Allt þangað til Framsókn-
arflokkurinn fékk lögformlegt
skipulag, var „Tímaklíkan“ í
framkvæmd ókrýnd miðstjórn
Framsóknarflokksins utan Al-
þingis, sem jafnframt bar
hitann og þungann af útgáfu
Tímans fyrstu 16 árin, eða
þangað til 1933, að Framsókn-
arflokkurinn fékk sitt skipu-
lag — sitt félagsform, og verð-
ur jafnframt yfirlýstur eig-
andi blaðsins.
VII.
En áhrif Tímans voru frá
upphafi tvíefld fyrir það, að
auk ritstjóranna skrifaði Jón-
as Jónsson aö staðaldri í Tím-
ann. „Gott blað er átök
margra manna,“ mælti sá vísi
maöur Guðmundur Björnson
við fyrsta ritstjóra Tímans.
Og vissulega hafa margir
staðið að þvi að gjöra Tímann
að góðu blaði, en enginn þó
meir en Jónas Jónsson, sem
samfellt í 20 ár ritaði blaðið
samhliða ritstjórunum.
Ég hefi velt því fyrir mér,
hver rás atburðanna hefði
orðið, ef Jónas Jónsson frá
upphafi hefði áttað sig á því,
að stjórnmál yrðu hans aðál-
áhugamál.Ef hann árum sám-
an hefði ekki verið að leita að
flokksformanni. En það var
ekki fyrr en 1927, að Tryggvi
Þórhallsson hafði myndað
stjórn, og óskað þess, að J. J.
yrði ráðherra í þeirri stjórn,
að J. J. áttar sig á því, að ’það
eru almenn stjórnmál, en
ekki aðeins uppeldismál, sem
eiga hug hans.
Hvernig hefði farið, ef J. J.
1927 hefði orðið stjórnarfor-
ur samvinna þessara merku
samherja? — En þetta eru nú
aöeins vangaveltur.
Hitt er segin saga, að sem
Tryggvi Þórhallsson féllst á
þá hugmynd, að vera með í
stofnun nýs flokks — Bænda-
flokks, þá kom það sér fyrir
Framsóknarflokkinn, hversu
lítið hún lét á sér standa 2.
kynslóö forustumanna Fram-
sóknarflokksins. Hefðu á þess-
um tíma ekki verið komnir til
sögu og áhrifa Hermann Jón-
asson, Eysteinn Jónsson, Gísli
Guðmundsson og fleiri, er ekki
vitað hvernig fulltrúarnir
hefðu þolað það áfall, er
flokkurinn varð fyrir um
þetta leyti. Einnig voru það
þessir annarrar kynslóðar
forustumenn á þessum klofn-
ingstíma, sem áttu sinn ríka
þátt í að koma félagsformi —
föstu skipulagi — á Fram-
sóknarflokkinn, stjórn hans,
fundarhöld og flokksþing. Og
ekki er það fyrr en á þessum
árum, að Framsóknarflokkur-
inn formlega eignast Tímann,
svo sem áður var sagt.
VIII.
Þótt nú hafi verið reynt að
rekja þessar minningar, er
það segin saga, að hér er farið
á skemmsta vaði.
Hér er ekki að kalla vikið að
mönnum, sem stórfellda þýð-
ingu hafa haft fyrir Tímann
og Framsóknarflokkinn, beint
og óbeint. Þeir Sambands-
menn t. d. skildu vel, hvernig
blása mundi um samvinnu-
málstaðinn, ef enginn væri
málsvarinn. Það var sú tíðin,
að stjórnmálablöðin treystust
ekki vegna ótta við að missa
auglýsingar kaupmanna, að
birta greinar, sem vörðu mál-
stað kaupfélaga.
Þá er ekki hins að dyljast,
að lífsreynsla þeirra Sam-
bandsmanna og þá einkum
um viðskipta- og atvinnumál,
var eins konar sífelld tiltæk
kjölfesta handa okkur, sem
yngri vorum og reynsluminni,
og þá jafnframt með hugann
við aðra málaflokka, enda rit-
uðu sumir Sambandsmanna
einatt í Tímann, sem muna
má.
IX.
Hvort munu menn almennt
hafa veitt því athygli, að
Framsóknarflokkurinn á ís-
landi er eini frjálslyndi mið-
flokkurinn á stóru svæði, sem
haldið hefir velli. Systurflokk-
ar hans í nágrannalöndunum,
sem voru öflugir um það
leyti, sem Framsóknarflokk-
urinn kemur til sögu, svo sem
frj álslyndu miðflokkarnir í
Bretlandi, Svíþjóð, Noregi og
Danmörku og víðar í löndum,
hafa allir gengið saman og
orðið áhrifaminni en fyrr, á
sama tíma sem Framsóknar-
flokkurinn hefir verið hér
einn öflugasti stjórnmálar
flokkurinn.
Hvað veldur? Ekki þarf
langt að leita skýringarinn-
ar. Framsóknarflokkurinn er
meginmálsvari samvinnunn-
ar hér á landi og flokkurinn
hefir jafnframt skilið, hversu
mikils er um vert jafnvægi
atvinnuveganna. En hér kem-
ur þá einnig til leikni ungra
forustumanna við að aðlaga
flokkinn breyttum aðstæðum
og frjálslyndum viðhorfum.
X.
Fyrsta kynslóð forustu-
manna Framsóknarflokksins
var mjög kennd við Tímann.
Önnur kynslóð forustu-
manna hans hefir einkum
vakið athygli fyrir störf sín á
þingi þjóðarinnar og í stjórn
landsins.
Að því leyti, sem þriðja for-
ustukynslóðin er komin til
sögunnar, fer hvað mest fyr-
ir henni við Tímann, en hefir
einnig látið að sér kveða í
samtökum ungra Framsókn-
armanna.
Haukur Snorrason, sem um
mörg ár var aðalritstjóri Dags,
var tilkvaddur fyrir rúmu árl,
þegar afráðiö var að stækka
Tímann um þriðjung, og hef-
ir síðan verið annar aðalrit-
stjóri blaðsins, ásamt Þórarni
Þórarinssyni, sem nú hefir
unnið lengur við Tímann sem
ritstjóri en nokkur annar
maður.
Báðir rita þessir menn um
íslenzk stjórnmál, en Þórarinn
Þórarinsson hefir um mörg ár
jafnframt ritað um erlend
stjórnmál með þeim hætti, að
vakið hefir sérataka athygli,
eigi aðeins innlendra manna,
heldur einnig erlendra, og
mundi þó hafa kveðið enn
meira að því, ef íslenzk tunga
væri erlendum mönnum eigi
jafn þung í skauti, sem raun
er á.
Undir stjórn þessara for-
ustumanna og með völdu
samstarfsliði er Tíminn orð-
inn að fyrirmyndar dagblaði
og málgagni, sem Framsókn-
arflokkurinn getur verið
stoltur af.
Þegar ég ræði um forystu-
menn í þessu sambandi, á ég
við þá, sem einkum hafa
starfað að málum landsins í
heild á alþjóðavettvangi. En
ekki má gleyma þeim, sem
haldið hafa uppi merki flokks-
ins í hinum einstöku byggð-
arlögum um land allt. Þar hef-
ir líka ein kynslóð tekið við af
annarri. Og án þess að nefna
nöfn, er ég, fyrir hönd okkar,
sem ungir að árum beittum
okkur fyrir stofnun Tímans
og Framsóknarflokksins, þakk
látur öllum þeim, sem lagt
hafa hönd að verki, sem haf-
ið var fyrir 40 árum.
Kaupfélag Arnfirðinga
sendir Tímanum beztu
árnaðaróskir á 40 ára
afmælinu og
þakkar hinn mikilvæga
stuðning blaðsins
við kaupfélögin og
samvinnustefnuna
öll þessi ár.
Kaupféiag Arnfirðinga
BÍLDUDAL
maður og borið aðalábyrgð?
Hvort hefði þá ekki enzt leng-