Tíminn - 26.03.1957, Page 7

T í MI N N, þriðjudaginn 26. marz 1957.
7
I Greinaflokkur um búskapinn í aldart>riðjung:
Páll Zópkóníasson hef ir gert stórmerk
ar skýrslur um búskapinn 1920—’55
j Skýrslurnar, sem eru byggSar á bezfu fáanlegum
gögnum og persónulegum kunnugleika Páls, sýna,
hvernig jarðirnar bafa verið setnar, hvernig hú-
[ skapurinn hefir breytzt, og um leiS, hver nauðsyn
er orðin að flýta framför minnstu jarðanna
gilt var 1. apríl 1932, var búin
undir prentun, athugaði ég öll
þessi kort, og frá þeim tíma hefi
ég skrá yfir búsafurðirnar á
hverri jörð, eins og þær voru tald
ar á kortunum. Þá var bætt við
þá stærð, þar sem það var hægt,
nýrækt þeirri sem orðið hafði, síð
an túnmælingarnar fóru fram, og
sú stærð á túnunum, sem þá kom
út sett inn í sérstakan dálk í fast-
eignamatsbókinni, er sýnir tún-
stærðina 1932. Á þeim upplýsing-
um sem hér fengust er stærð
túna 1920 og 1932 miðuð, í þeim
greinaflokkum um hreppa og sýsl-
j ið fasteignamatsnefnd þeiirri, er
I nú starfar að nýju fasteignamati.
jEn þar sem augljóst var, að þær
j voru mjög rangar, varð ég að bera
það saman við búnaðarskýrslur og
aðgæta hvort bóndi, sem skatta-
nefnd taldi búa á jörð, hefði hey
og fénað á jörðinni. í fjölmörgum
tilfellum reyndist það ekki vera.
og eru allar þær jarðir komnar í
eyði, þótt skattanefndir hafi talið
þær í ábúð, hafi ekki fengist rétt-
ari upplýsingar. Sums staðar staf-
ar þetta sýnilega af því, að jarð-
irnar eru að einhverju meira eða
minna leyti nytjaðar frá öðrum
Tímanum var kunnugt um
þaS, að Páll Zóphóníasson
var að athuga hvernig bænd-
ur sætu jarðir sínar, og
hvernig þær hefðu breytzt (
höndum þeirra síðasta aldar-
þriðjunginn. Blaðið sneri sér
því til hans og það samdist
svo um, að hann léti blaðið
fá til birtingar hreppa- og
sýslusamanburð um búskap-
inn á meðaljörðum í hverjum
hreppi og hverri sýslu, eins
og hann var kringum 1920
og svo nú 1955. Páll mun
taka hverja sýslu sér og verð
ur þá hér um greinaflokk að
ræða, sem birtast mun smám
saman á næstu vikum og
mánuðum. Vonar blaðið, að
bændur landsins hafi bæði
ánægju og gagn af að lesa
greinar Páls, því að víða mun
hann benda á það, sem hon-
um þykir mega betur fara í
þessum eða hinum hreppn-
um, því að vanur er hann að
segja skoðun sína, hvernig
sem mönnum fellur hún.
í samtali, er blaðið átti við Pál,
skýrðist frekar hver tilgangur
hans er með því að vinna þetta
merkilega verk og hvernig hann
hefir hagað starfinu.
Hver er megintilgangur
skýrslugerðarinnar?
Það er langt síðan mér varð það I
tjóst, segir P'JI Zóphóníasson, að
jörðunum sem hafa minnstu tún-
in og jörðunum þar sem bændurn
ir lifa að nokkru leyti á því að
fctunda sjó, yrði hætta búinn með
breyttum búskaparháttum, og
breyttri aðstöðu til búrekstrar,
eem stöfuðu af hækkandi kaup-
gjaldi og sjósókn á stærri skipum,
knúðum vélum. Af þessu hefi ég
haft nokkrar áhyggjur.
Eg ákvað því, þegar vinna mín
hjá Búnaðarfélagi íslands mink-
aði i sumar, er ég hætti störfum
búnaðarmálastjóra, að reyna að
leggja málið eins ljóst fyrir al-
menning og mér væri mögulegt,
i von um að þá yrði gerðar ráð-
stafanir til að reyna að spyrna
hér við fótum svo að færri jarðir
leggðust í eyði en verið hefir
undanfarin ár.
Mér var Ijóst, að í það yrði að
leggja mikla vinnu, og óvíst hvort
hægt væri að afla þeirra gagna,
sem upplýstu málið til fullnustu
en vildi þó freista að reyna, og sjá
fcvernig tiltækist.
Eftir viðtal við Pálma Einarsson
landnámsstjóra sem er allra
xnanna kunnugastur á þessu sviði
og fann glöggt eins og ég, að mál
ið þurfti að skýra fyrir öllum
landslýð, réðist ég svo í verkið.
Hvaða gögn hefir þú haft
Til að vinna úr?
Eftir fasteignabók er út kom
1922, hef ég tekið tölu byggðra
jarða þá, og liggur hún ljóst fyr-
Jr. Um sama leyti voru öll tún
landsins mæld og eru kort af tún
unum með teiknaðri stærð þeirra
þá, geymd á Hagstofunni. 1930—
1832 þegar Fasteignabókin sem lög
Páll Zóphóníasson við skýrslugerðina
ur er koma til með að birtast i
Tímanum. Heyskapurinn í kring-
um 1920, er tekin eftir prentuð-
um hagskýrslum, er um meðal-
talsjörð í hreppi er að ræða, en
þegar um einstaka jörð er að ræða
eftir upplýsingum úr jarðalýsing-
um, ýmist úr matsgögnum frá fast
eignamatinu 1922 eða 1932. Sama
er að segja um túnstærðina.
Fólksf jöldinn —
tala byggðra jarða
Fólksfjöldinn 1920 og 1953 er
fenginn úr manntalsskýrslum
sagði Páll. Mjög væri æskilegt, að
hafa lilca tölu kaupafólks, sem
bændur höfðu sömu ár, en upplýs-
ingar um það er hvergi að fá, að
minnsta kosti ekki ábyggilegar,
þótt fá mætti þær nokkrar, með
því að leita til bændanna sjálfra,
en bæði hefðu þær ekki orðið á-
byggilegar, fyrir eldri tíma, 1920,
og eins hefði tekið langan tíma
að afla þeirra. Eg varð því að
sætta mig við að setja fólksfjöld-
ann í hverjum hreppi eins og hann
lá fyrir í opinberum skýrslum
enda gefur hann allgóða mynd af
þeim auknu afköstum, er allstaðar
eða víðast hafa orðið af vinnu
fólksins í sveitunum. Um fjölda
véla við heyskapinn í hverri ein-
stakri sveit, var hvergi að fá á-
byggilegar upplýsingar.
Tala byggðra jarða nú 1955, er
að nokkru byggð á þeim upplýs-
ingum, sem skattanefndir hafa gef
á skrifstofu sinni að Sóleyjargötu 7.
jörðum, eða mönnum sem búa í
kaupstað og því af skattanefnd
ranglega taldar byggðar, en sums
staðar af misskilningi hjá viðkom-
andi skattanefnd, sem telja jarðar
eiganda ábúanda þótt hann sé víðs
fjarri. Hins vegar er því ’ekki að
leyna, að til er það, að hreppstjór
ar hafa ekki talið hey og fénað á
jörð sem þó er búið á. Hefir þá
væntanlega gleymst að fá upplýs-
ingar hjá ábúanda. Þar sem ég
vissi um slíkt, af persónulegum
kynnum, hefi ég skrifað viðkom-
andi hreppstjórum, og fengið hjá
mörgum greið og góð svör, en öðr
um ekki. Hefi ég þá farið í skatta
skýrslur viðkomanda, og aðgætt
þar heymagn og fjölda búfjár, þar
sem ég hefi haft grun um að það
hafi fallið niður að telja það, en
vel geta einstaka jarðir verið tald
ar í eyði 1955 af þessum ástæðum,
þótt þær séu það ekki, en mikil
brögð geta ekki verið að því, og
ekki svo að þær skekki heldar-
myndina að nokkru ráði.
Túnastærðin og heyfengur
Túnastærðin nú, er tekin eftir
spjaldskrá Búnaðarfélags íslands,
en þar eru færðar þær umbætur,
sem styrks njóta úr ríkissjóði sam
kvæmt jarðræktarlögum, síðan
þau lög voru samþykkt. Hér geta
þó einstaka jarðir verið taldar
með skakka túnstærð, og getur
margt borið til, en þegar fjöldinn
er tekmn, getur slíkt ekki munað
miklu, og engu breytt í heildar-
myndinni.
Heyskapurinn nú er tekin eftir
búnaðarskýrslum ársins 1955, en
það er síðasta ár sem skýrslur eru
til um og hefir Hagstofan lánað
mér þær. Hann er talinn á þeim
af hreppstjórum, vafalaust eftir
bændunum sjálfum. Mér er ljóst
að sumir hafa tilhneigingu til að
gera sem mest úr honum, og aðr-
ir hið gagnstæða, og er því hæpið
að byggja of miklar ályktanir á
honum, hvað einstaka jarðir snert
ir, en þegar litið er á heildina,
verður að ætla að þær jafni hvor
aðra nokkuð upp, svo að
heildar útkoma á meðal heyskap í
hreppnum verði sambærilegt og
nokkuð rétt. Það verður líka að
ganga út frá því, að hreppstjórar
reyni að hlutast til um það að
menn telji sem réttast fram,
en þó gæti ég trúað, að þeir þyrftu
að' gera það betur en þeir hafa
gert.
Annars var óheppilegt að þurfa
að nota 1955 hér. Það ár var hey-
skapurinn á stórum hluta landsins
minni en venjulega vegna óþurrk-
anna sunnan og suðvestan lands,
en ég vildi þó heldur nota síðustu
skýrslur, þótt þær að þessu leyti
væru gallaðri en eldri, þvi að ár-
lega bætist við túnin og inn stærð
þeirra, og heyfall af þeim, vildi ég
ná upplýsingum, sem væru sem
næst líðandi stundu.
Tala búfjárins er tekin eftir
búnaðarskýrslunum 1955, og mið-
uð við þann fénað, sem á fóðrum
var um áramótin 1955—56. Mér
var Ijóst, að þá var nokkru færra
af geldneytum á Suðurlandi, en
árið áður, eða rösklega geldneyti á
bæ, og það má hafa í huga við sam
anbur'ð á meðalbúum í sýslum og
hreppum. Kýr voru líka orðnar
færri á Suðurlandi og Suðvestur-
landi, en lítill er sá munur saman-
borið við fyrri ár.
Á víðavangi
Sigurður á gömlu
„línunni"
Þau tíðindi gerðust á sunnu-
daginn, að Sigurður Bjarnason
skrifaði forustugrein Morgun-
blaðsins og var þar á sömu „línu"
og meðan Sjálfstæðismenn voru f
ríkisstjórn. Honum fórust m. a.
orð á þessa leið:
„Sjálfstæðismenn hafa þó frá
upphafi vakið athygli þjóðarinnar
á því, að í því fælist hinn mesti
háski að auka útgjöld útflutn-
ingsframleiðslunnar langt fram
yfir greiðslugetu hennar. Þeir
hafa lagt áherzlu á það, að laun-
þegar gætu því aðeins bætt hag
sinn með kauphækkunum, að um
raunverulega verðmætis- og fram
lciðsluaukningu væri að ræða
hjá útflutningsframleiðslunni.
Ella væru kauphækkanir til ills
eins og fælu ekki í sér kjarabót.
Þessari kenningu Sjálfstæðis-
manna hafa hinir sósíalísku
flokkar stöðugt mótmælt. Þeir
hafa sagt fólkinu að það gæti i
rólegheitum krafizt hærra kaups
og bætt með því kjör sin.
En hver er svo dómur reynsl-
unnar uin þessar tvær kenning-
ar?
Fólkið hefir nú á síðustu ár-
um alls ekki bætt kjör sín meU
hækkuðu kaupgjaldi. í kjölfar
þess hefir siglt stóraukinn halla-
rekstur útflutningsframleiðslunn-
ar. Þann liallarekstur hefir al-
menningur orðið að borga í gíf-
urlegum tolla- og skattahækkun-
um. Það hefir að vísu fengið mán-
aðar- eða dagkaupið hækkað. Eu.
í staðinn hafa komið nýjar álög-
ur, sem rýrt hafa kaupmátt laun-
anna að sama skapi og meira en
það.“
Afkoma bænda í ýmsum
landshlutum?
Eg hefi ekki farið út í afkomu
bændanna sérstaklega í þessum
hreppa og sýslusamanburði, því
það er erfitt verk og verður eldr-
ei gert rétt, þó gera megi hann
nokkuð réttan. Þetta kemur fyrst
og fremst af því að skepnurnar
gefa bændunum misjafnan arð.
Það er tvennt ólífct hvort bóndinn
hefir 3600 kg sölumjólk pr. kú,
eða 2200, en hvorttveggja er til.
Það er líka sitthvað að hafa 14 kg
af kjöti, eða enn minna eftir fóðr
aða kind, eða 26 kg, en hvort
tveggja er til, og sést á innleggs-
nótunum, og heildar fjárfjölda.
Eins er ólíkt, hvort lögð eru inn —
þar fyrir utan heimaslátrun — 160
lömb, eða enn fleiri, eftir hverj-
ar 100 ær, eða ekki lamb á á, en
hvort tveggja er til, og margir í
báðum hópum, þó flestir séu ein-
hvers staðar á milli. Að vísu er
mér nokkuð kunnugt um þennan
mismun eftir sveitum, en þó ekki
svo, að ég vildi fara út í hann hér.
Meira jafnvægi
í byggð og aðstöðu
En þó að ég geri það ekki,
vænti ég þess, að menn sjái af
þessu yfirliti, þegar það er komið
allt, að mjög mikið vantar á, að
það jafnvægi sé í byggðinni í
sveitunum, sem mikið er um tal-
að, og allir telja að þurfi að vera.
Og fyrst er að sjá misfellurnar,
og því næst að laga þær. Eg skal
sem dæmi nefna, að þegar fé er
veitt á f járlögum til vegabóta, og
skipt á milli héraða til einstakra
vega, hefir aldrei verið tekið
nógu mikið tillit til þessa, og svo
er með margt fleira.
Menn tala um að bændur þurfi
að fá hærra verð fyrir afurðir sín
ar, og það útaf fyrir sig getur ver
ið gott og blessað, en það má ekki
gerast með því að lækka verð hjá
einum og bæta við annann. Slíkt
er gert með samskotum þegar slys
ber að höndum, en að
gera það sem heildarráðstöfun, til
að hækka tekjur bænda í heilum
héruðum með því að lækka þær
hjá bændum í öðrum, er pólitík,
sem er bændum ósamboðin.
Hvað er hægt að gera 1
til að jafna metin?
Það er auðvitað annað mál, að
það opinbera verður að styðja að
(Framhald á 8. síðu). .
Bjarni á nýju
„línunni"
í sömu opnu Morgunblaðsins
og þessi leiðari Sigurðar birtist,
er einnig Reykjavíkurbréf, sem
Bjarni Benediktsson hefir skrif-
að. Þar gerir Bjarni sem mest
lír kjarabótum þeim, sem flug-
menn og farmenn liafa fengið ný-
lega. Tilgangurinn með því er
bersýnilega sá að hvetja aðra til
að fara sömu leiðina. í því sam-
bandi er ekkert verið að ræða
um það, hvort atvinnuvegimir
þoli almennar kauphækkanir.
Hins vegar er gefið til kynna, a5
núverandi stjórn muni völt í
sessi, ef til víðtækra verkfalla og
kauphækkana komi.
Bjarna finnst bersýnilcga
meiru skipta að gera stjórninni
erfitt fyrir en að hugsa um af-
komu atvinnuveganna og þjóðar-
innar. Það er nýja „línan“, semi
nú mótar flest vinnubrögð Sjálf-
stæðisflokksins.
Umbótast jórnin 1934—37
Mbl. sneri nýlega út úr ummæl-
um, sem Eggert G. Þorsteinssoa
lét falla á Alþingi, og reyndi að
nota þau til að ófrægja stjórn-
ina á árunum 1934—37. Um það
segir Alþýðublaðið í forustu-
grein á sunnudaginn:
„Hér er sannarlega í mikið ráð-
izt. Morgunblaðið kennir sam-
stjóra Framsóknarflokksins og
jafnaðarmanna um heimskrepp-
una og aflciðingar hennar. Öðru
vísi verður málflutningur þessi
naumast skilinn. Allir vita, a9
stórar og auðugar þjóðir urðu
fyrir þungum búsifjum af völd-
um heimskreppunnar. Ilún Iam-
aði að heita mátti allt mannkyu-
ið. Var nokkur furða, að þessara
óskapa gætti á íslandi? Og getur
nokkrum skyni bornuin og sann-
gjörnum manni ilottið í hug, aS
heimskrcppan hafi verið runnin
undan rifjum íslenzku ríkisstjóra
arinnar?
Hins vegar væri ekki úr vegi
að rifja upp verkefni vinstri
stjórnarinnar fyrir stríð. Einnig
þá hafði íhaldið skilið við þjóð-
arbúskapinn í kaldakoli. Þrátt
fyrir þá staðreynd og ægilega
erfiðleika heimskreppunnar tókst
Framsóknarflokknum og jafnað-
armönnum að marka tímamót f
íslenzkum stjóramálum. Sam-
stjórn þeirra bjargaði því, sem
bjargað varð, og þess njótum vi9
fslendingar að ýmsu leyti cnu f
dag." ^