Tíminn - 30.04.1957, Blaðsíða 5

J
TÍMINN, þriðjudaginn 30. apríl 1957.
5
Qrðið er frjáist
Þorsteinn Böðvarsson
Nokkur orð um refavinnslu
Töluvert hefir verið rætt og rit- ir skæðu bitvargar hagi sér, síðan
að um refavinnslu nú á síðustu komi hrætófurnar og hirði leifarn-
tímum, er það ekki að undra þar ar. Við skulum nú athuga þetta
sem þetta er gamalt og nýtt vanda- nánar. Eftir kenningu Á. E. ætti
mál. Menn eru, eins og gengur, að vera um tvær tegundir að
ekki á eitt sáttir um það hvernig ræða, og lítil samskipti þeirra á
snúast beri við þeim vanda. Sum- milli. Hafi þessi maður stundað
ir leggja ekki annað til málanna refavinnslu á vorin — legið á
en að ekki beri að nota eitur til grenjum — sem verður að telj-
útrýmingar þessum dýrum, láta ast víst — þykir mér ekki ólík-
hitt svo Jiggja á milli hluta, hvern- legt að hann hafi orðið var við
ig bezt sé unniö á þessum skemmd það, að oftar er það ekki nema
arvörgum. Flestir íordæma eitur, annað dýrið sem er bitvargur. Hitt
hinir eru þó til, sem telja það er svo aigengt að bæði eru laus
geta komið að gagni, kem ég að við fjárdráp ef fara má eftir að
því síðar. | drætti sem þær koma með og er
Eg ætla að láta í ljós álit mitt við grenið. Að maður verði var
á þessum málum, þótt ég hafi ekki | við að bæði drepi sauðfé er mjög
mikla reynslu í þeim umfram aðra. jsjaldan. Dettur þessum mönnum
Skal þó taka það fram að út í rit- í hug að ekki leggi lag sitt saman
deilur um þetta mun ég ekki hætta j bítur og hrææta? Að hér séu
mér. En reynsla manna virðist. hreinar línur á milli hef ég engan
ekki ætíð sú sama. heyrt fullyrða áður. Þess vegna
Ekkert hefir maður heyrt frá geta komið bæði meinleysingur og
milliþinganefndinni sem skipuð bitvargar af sama heimilinu. Það
var af Alþingi í fyrra, en það get-
ur komið enn. Eg hef beztu trú á
þessum mönnum, að þeir geri sitt
bezta í þessu máli. Einn þeirra
þekki ég persónulega og veit að
hann hefir töluverða reynslu í
þessum málum þar sem hann hef-
ir stundað refaveiðar árum sam-
an, að vori til, með góðum ár-
angri.
Þá ætla ég að snúa máli mínu
að þeim mönnum sem um þetta
hafa ritað. Við Theódór Gunnlaugs
son sem manna mest og bezt hefir
frætt almenning um þessar veið-
vita allir sem við grenjavinnslu
hafa fengizt að yrðlingar úr sama
greni eru næsta misjafnir að lund-
arfari. Á. E. telur að tófur geti
lifað af þótt þær éti eitur, sér-
staklega ef þær komist í vatn eða
snjó. Hefir Á. E. haft tækifæri til
að fylgjast með þess háttar? Eða
líðan þeirra eftir að þær hafa yfir-
stigið eitrunina? Ekki trúi ég því
að hann hafi getað haft svo náin
kynni af villtum refum. Hitt er
mér ókunnugt um, livort hann hef-
ir liaft tilraunadýr og byggi
reynslu sína á því. Margur gæti
ar, vildi ég segja þetta: Ef nú freistazt til að halda slíkt eftir
þessi dýr eru eins tilfinninganæm því sem segir í greininni. Þar
andlega og hann vill halda fram lýsir hann því átakanlega hvernig
— og ég get fallizt á •— finnst j tófur líti út eftir að þær eru bún-
honum það muni vera meiri þol-jar að yfirstíga eitrunina. Og eftir
raun fyrir þau að farast á eitri, þessar hörmungar má búast við
heldur en berjast við að komastað þessi dýr verði skæðir bítir,
til afkvæma sinna, dag eftir dag 1 eftir hans kenningu. A. E. er undr-
og sum ef til vill verða að heyja 1 andi yfir þeirri mannvonzku
þá baráttu ár eftir ár, ef illa geng- j þeirra þarna austur í sveitum að
ur hjá refaskyttum. Að þau líði (eitra fyrir í'efi, en manni skilst og
meira þótt þau heyi sitt dauðastríð ! verður ekki fram hjá því gengið,
óáreitt í öræfakyrrðinni, heldur en að hann sé manna kunnastur af-
hlaupa á móti manninum sem er j leiðingum eiturs í refastofninum,
búinn að verja þeim heimkomu til einhverjir hafa nú eitrað fleiri en
afkvæma sinna dag eftir dag, læð-
urnar stundum með júgrin útþan-
in af mjólk? Ég minnist þess einu
sinni er ég sá nýskotna grenlægju,
að mjólkin spilltist úr spenunum
þar sem hún lá. Áreiðanlega átti
hún í stríði með sín viðkvæmu
brjóst í það sinn, enda fyrir stuttu
gotin. Það er talið að flest dýr,
og það maður einnig — verði
viti sínu fjær, þegar þau heyra
afkvæmi sín hrópa á hjálp, en
geta ekki með neinu móti sinnt
kveinstöfum þeirra. Hver og einn
getur litið í sinn eigin barm.
Þess vegna skil ég T. G. ekki,
þegar hann talar um mannúðar-
leysi í sambandi við eitur. Bæði
hann og fleiri kannast við að stund
um eru yrðlingar hræddir og jafn-
vel kvaldir til að gefa frá sér
hljóð. Slíkt er oftast til einskis og
stundum til hins verra eins og T.
G. réttilega bendir á í bók sinni.
Meira hef ég ekki við Theódór að
segja, úr því ég get ekki talað við
hann í eigin persónu.
í fimmta tölublaði Dýraverndar-
ans 1956 birtist grein eftir Ás-
geir Erlendsson, Hvallátrum í
Rauðasandshreppi, sem ritstjóri
Dýraverndarans leggur blessun
sína yfir. Ritstjóri blaðsins telur
engar sannanir fyrir því að tófa
og minkur éti eitur. Það væri
hægt að sanna honum það með
minkinn að hér á fleirum en ein-
úm bæ hefir minkur gengið í eit-
ur eftir að hafa drepið hænsni
heima við bæi, og þa ðinni 'í hús-
um.
Á. E. er mjög gramur ýfft- því
að Hrunahreppsmenn skuli.-voga
sér að eitra fyrir refi á afréttar-
Hrunhreppingar. A. E. telur ör-
uggasta ráðið til útrýmingar tóf-
um sé að gera það með skotvopn-
um, og er ég honum sammála x
því svo langt sem það nær. En
okkur skortir langdrægar byssur
og drepur hann á það. Riffla telja
sumir bezta, en fáir eru svo snjall-
ir með þá að þeir komi að notum
í mörgum tilfellum. Svo getur íófa
sem er skotin í gegnum kvið íar-
ið langan veg og það með tölu-
verðum hraða fyrsta kastið. Allir
sem stundað hafa grenjavinnslu
vita að hinum sem fjær standa,
hættir við efasemdum, komi menn
ekki með óyggjandi sannanir fyrir
unnu dýri, enda Jögboðið, eða var.
Um vetrarveiðar á refum er það
að segja, að þær eru ekki á allra
færi. Til þess þarf mikinn ííma,
þol, áræði og ekki livað sízt brenn-
andi áhuga, því mörg er íerð til
erfiðis eins. Þá örvar mann ekki
ávinningurinn hvað launin snertir
frá því opinbera. Þó hafa surnar
sýslur talið sér hag í því að hækka
verðlaunin frá því sem í upphafi
var umtalað. Þó þarf enginn að
borga Pétri eða Páli þótt þeir íæri
margar ferðir til einskis, í leit að
tófum á víðavarigi. Séu þeir ráðn-
ir til að liggja á greni verður það
opinbera að borga brúsann hvern-
ig sem gengur, og er það á sum-
um stöðum íölúverð upphæð. Þó
er sú vinna sízt betur borguð en
efni standa til, þar sem þetta er
versta vinna, í misjafnri ítð.
Hér sunnan lands er það marga
vetur sem ekki koma þannig tæki-
færi að hægt sé að rekja för nema
þá örsjaldan, það er svo lítið um
stillur. Ég get trúað því að of
löndum sínum. Langt nærýjmildi j Htið sé gert að því að bera út fyr-
manna. Á. G. segir að bitvárgar ir tófur, og liggja þá fyrir þeim i
éti ekki hræ. Engan dóm lagg ég I skothúsum. Þær eru furðu kjark-
á það og ekki trúnað hélcTífr. Þá j góðar að nálgast mannabústaði, ef
eegir hann orðrétt: „En með eitr-! um matarvon er að ræða. Þó má
im er hægt að gera meinlaús dýr
að bítum, og það grimmum ..og af-
ar skaðlegum bitum“. Ekkii kem
ég auga á hvernig hægt er að
íanna þetta. A. E. segir að tófur
skiptist í tvo flokka, veiðitófur og
hræætur, og lýsir því hvernig hin-
segja eftir kenningu A. E. að lítið
sé upp úr því að hafa, þar kæmu
ekki nema hræætur. Þó bendir
hann á þetta ráð og varð ég næsta
hissa á því. Á. E. bendir þessum
svokölluðu „sportskyttum“ •—sem
svala veiðilöngun sinni á rjúpun-
um, að þeim væri nær að fara á
tófuveiðar, og sýna manndóm :;inn
í því að eltast við lágfótu. Víst
væri það meiri raun en gerast
veiðiþjófur á lægstu miðum, eins
og suma hendir. Á. E. endar grein
sína á því, að skora á Dýravernd-
unarfélag íslands að gangast fyrir
því að eitrun verði bönnuð með
lögum.
Hinrik fvarsson frá Merkinesi
skrifar í Tímann núna fyrir stuttu
og kemur inn á sömu mál, þ. e.
eitrun og útrýmingu refa. Grein-
in heitir: „Eitur eða skot“. Hann
er einn þeirrar skoðunar að ekki
þýði að eitra fyrir refi. Þó verð-
ur ekki framhjá því gengið að tóf-
um fækkaði stórlega meðan eitr-
I un var um hönd höfð almennt, ár
eftir ár. Mai-gir halda því fram að
refir hafi ekki varað sig á þessu
í fyrstu. Nú má gera ráð fyrir að
tófur hafi verið búnar að komast
í það náin kynni við mennina að
hún hefði getað grunað hann um
græsku, er hún fann fangamark
mannsins á þeim bitum, sem hann
sendi henni.
Eins og sjá má víða hefir flestra
bragða verið neytt til að hamla á
móti fjölguninni. En þekkingin
erfist illa, um það eru flestir sam-
mála.
Rétt eftir aldamótin var mikið
um bít í Hafnarfjalli og beit tóf-
an fé heimundir bæjum, er þó
þéttbýlt. Tóku sig þá saman nokkr-
ir menn þar í sveit og eitruðu
rækilega folaldsskrokk um haustið,
dysjuðu það og geymdu fram á
vetur. Þegar snjór var kominn og
farið að harðna á, tóku beir skrokk
inn lir dysinni og færðu á þann
stað, sem þótti bezt henta. Hver
sem orsökin var, brá svo við að
tófa hvarf alveg úr Hafnarfjalli og
Skarðsheiði um áratugi og varð
ekkert vart við bít eða för á fönn-
um. Er hér sannleikur sem marg-
ir kannast við sem við fjallið hafa
búið. Getur svo hver og cinn hug-
leitt af hverju þessi breyting varð,
ég þakka það eitrinu.
Ekki verður framhjá því gengið
að hér við Skarðsheiði og Botnc-
heiði hefir refum fjölgað stórlega
í seinni tíð, og að sama skapi
hefir ékki verið eitrað, eins og
gert var fyrr á árum. Ég held að
eitrun geti hamlað á móti fjölgun
í refastofninum — samfara ræki-
legri grenjaleit á vorin — ef það
er gert á hverju hausti, þar sem
yrðlingar fara fremur í eitur en
fullorðnir refir. Magir kannast við
það lokaráð að eitra fyrir yrðlinga
sem ekki nást úr grenjum á vorin.
Ég er H. í. að mörgu leyti sam-
mála í grein hans 4. janúar í Tím-
anum, þar sem hann minnist á
mannúð í þessu sambandi, sé
meira af þekkingarleysi á þessum
málum en mannkærleika. Grein
Þorsteins Einarssonar íþróttafull-
trúa sá ég ekki og get því ekkert
við hann sagt annað en það, að
hann skuli hvetja hrausta íþrótta-
menn að glíma við fjallarefi.
Það er athyglisvert hjá flestum
þessurn mönnum að þeir snið-
ganga alveg þær hörmungar, sem
sauðkindin verður að þola vegna
aðgerða tófunnar. Það er eins og
þeirra mannúð snúi baki að þeirri
hlið málsins, hvað sem veldur. Ég
j er svo oft búinn að sjá kindur illa
útleiknar eftir tófuna, að mín
jmannúð hefir þar beðið töluvert
! afhroð. Hér komu þrjár kindur af
‘ Botnsheiði i haust, rifnar eftir bít,
| annað lambið var svo illa farið að
lóga vai'ð því þar sem það fannst.
Var það áreiðánlega búið að líða
mikið af hungri og kvölum. Eitt
sinn kom í rétt lamb nýlega bitið
og var snoppan öll bitin af, stóðu
kjálkarnir holdlausir framúr. Það
væri hægt að tína fram margar
myndir þessu líkar. Ekki er langt
síðan sagt var frá kindum, sem
tófan reif þannig, að hún dró rist-
ilinn afturúr þeirn.
Dýraverndun birtist í mörgum
myndum. Við Dýraverndarann
vildi ég segja þetta: Líti hann sér
nær. Hefir hann fordæmt eitrun
á rottum og músum? Hefir hann
fordæmt, að ánamaðkurinn sé tek
inn og stunginn í gegn að endi-
(Framhald á 3. siðu)

FramleiSsla OfnasmiSjnenar
Sveinbjöm Jónsson, forstjóri
Ofnasmiðjunnar í Reykjavík, er
fyrir löngu þjóðkunnur maður
fyrir áhuga sinn á að hagnýta
ýmsar tæknilegar nýjungar hér
á landi, bæði eigin uppfinningar
og aðfengnar hugmyndir. Marg-
ar húsmæður hljóta að hugsa
einkar hlýlega til hans, er þær
standa við gljáandi stálvaskinn
frá verksmiðjunni, en þeir eru
einn aðalþátturinn í framleiðslu
hennar. Helíuofna hefir Ofna-
smiðjan framleitt í 20 ár. Mér
lék forvitni á að sjá hvað Ofna-
smiðjan framleiddi nú af tækj-
um, sem einkum snerta störf hús
mæðra og var auðsótt mál að
fá þeirri forvitni svalað hjá þeim
feðgum, Sveinbirni og Birni syni
hans, sem einnig starfar við fyrir
tækið.
Eins og ég nefndi fyrr, þá eru
stálvaskar í eldhús önnur aðal-
framleiðsla Ofnasmiðjunnar, eru
framleiddir í ákveðnum stærðum
og einnig eftir sérstöku máli, ein-
faldir eða tvöfaldir, með áfestu
vatnsbretti til að leggja á upp-
þvott. Eðlilega verða þeir dýrari,
sem smíðaðir eru eftir sérstöku
rnáli, en erfiðlega gengur að fá
byggingamenn til samvinnu um að
ganga út frá fyrirfram ákveðnum
stærðum á vöskum, þegar innrétt-
ingar eru smíðaðar. Að vísu eru
skálarnar í vaskana mótaðar er-
lendis, en rnikill gjaldeyrissparn-
aður er þó að því, að setja þá sam-
an og fella í borðin hér heima.
Nýlega hafa þeir í Ofnasmiðjunni
tekið upp nýjung í sambandi við
tengingu vaskanna. Eru það vatns-
lásar úr plasti, sem steyptir eru á
Reykjalundi. Má segja, að þeir
þjóni tvennum tilgangi, þeir eru
ódýrari og auðveldari í uppsetn-
ingu.
Rafsuðupottar
Þá er hafin framleiðsla á raf-
suðupottum, sem taka 75 lítra og
eru algerlega smíðaðir úr ryðfrí-
um málmum. Inni í þeim er 3 kw.
hitald (það hvað vera nýtt íslenzkt
orð fyrir element), með straum-
stilli. Vegna þess, að hitaldið er
inni í pottinum en ekki undir botn
inum, nýtist raforkan næstum því
til fulls. Tæmist potturinn slökkva
hitöldin sjálf á sér. Enn hefir ekki
tekizt að fullnægja eftirspurn á
pottunum vegna erfiðleika á inn-
flutningi efnis.
Uppþvottavélar
Nú kem ég að þeim grip, sem
mér þótti hvað álitlegastur af fram
leiðslu verksmiðjunnar. Það eru
uppþvottavélar, sem felldar eru í
eldhúsborð — þ. e. verksmiðjan
gengur frá borði með skúffum og
skápum, sem uppþvottavélin, sem
samtímis er eldhúsvaskur, er föst
í Við fyrstu sýn er þetta venju-
legur, tvöfaldur vaskur, en stærra
hólfið er þó með götóttum auka-
botni. Nú er leirtaui raðað í þar
til gerða plasthúðaða körfu, sem
fellur niður i vaskinn, stállok er
fellt yfir og vatni og rafstraumi
hleypt á. Þá hitnar vatnið, sem í
vélina kemur, loftblásari tekur að
blása lofti upp gegnum vatnið, svo
það kemst á mikla hreyfingu og
leikur um matarílátin. Sé heitt
vatn í' krana, má strax og fyrsta
þvotti er lokið, skola úr öðru
vatni, annars verður auðvitað að
hita á ný í vélinni. Á íveimur xnín-
útum er leirinn fullþveginn og
sjaldan þarf að þerra hann, nema
ef dropi leynist í bollabotni eða
þessháttar.
Ekki er þó gagnsemi þessa á-
gæta tækis lokið þar með. Skálina
má líka nota sem suðupott, sjóða
t. d. slátur, svið og annan fyrir-
ferðarmikinn mat, það er ágætt
að sjóða niður matvörur í þessu
áhaldi og þar að auki má þvo og
sjóða í því tvö kg af þurrum
þvotti í senn. Áætlað er, að upp-
þvottavélin taki í einu áhöld af
4—6 manna borði. Ekki verður
annað séð, en að þetta heimilis-
tæki muni vera hið gagnlegasta í
alla staði.
Ný íslenzk þvottavél.
Húsmóðurstólar
Frá norskri verksmiðju hefir
Ofnasmiðjan fengið hugmynd og
hluti í stóla, sem í Noregi eru
kallaðir húsmóðurstólar. Á þeim
er færanlegt og fjaðrandi bak og
seta, þá má hækka og lækka og
fótaskör er á þeim, sem hvíla má
fæturna á, ef hækka þarf stólinn
meira en svo, að fæturnir nemi
við gólf. Stólarnir eru á hjólum og
því auðvelt að flytja þá með sér
á rnilli vinnustaða í húsinu. Stól-
ar þessir eru smíðaðir eftir fyrir-
sögn norsks læknis, sem er sér-
fræðingur í vöðvabyggingu rnanns-
líkamans.
í búðinni, sem Ofnasmiðjan hef-
ir nýlega opnað fást einnig mjög
skemmtilegar plastskúffur, sem
felldar eru í lakkaða harðviðar-
grind. Eru þær ætlaðar fyrir hvcrs
konar mjölvöru, krydd, kaffi, te,
o. s. frv. Þær eru ýmist sniðnar til
þess að vera festar á vegg eða neð-
an á eldhússkápa og þykja mjög
þægilegar, einkum vegna þess, að
auðvelt er að sjá, hvað er í hvcrri
skúffu og hægt er. að koma allri
smávöru til eldamennskunnar fyrir
á einum stað.
Ýmsa fleiri góða gripi hafa þeir
að sýna í Ofnasmiðjunni, svo sem
þvegilinn, sem margar húsmæður
hæla mjög fyrir það, hve hann sé
þægilegur við hreingerningar, smá-
hluti úr ryðfríu stáli, svo serii
öskubakka, stéttir undir straujárn
o. fl.
En þessi framleiðsla, sem fleiri
iðngreinar hérlendis, á oft í erf-
iðleikum vegna gjaldeyrisvand-
ræða og lýsti Sveinbjörn því svo,
að það væri eins og að raka smjör
úr eldi að afla efnis, svo að frr.m-
leiðslan stöðvaðist ekki árlega um
lcngri eða skemmri tíma. En það
er önnur saga.
Sigríður Thorlacíusi *
Plastskápur i eldhús.