Tíminn - 18.05.1957, Qupperneq 6

6
T í MIN N, laugardaginn 18, maí 1957,
Ötgefandl: FramtóknarflokkvrlH
Ritstjórar: Haukur Snorrasoa,
Þórarinn ÞórarinssM (ák),
Skrifstofur I Edduhúsinu vi8 Lindargötu
Símar: 81300, 81301, 81302 (ritstj. og blaSamenn).
Auglýsingar 82523, afgreiSáU 2321
Prentsmiðjan Edda hf.
' Efling MenningarsjóSs
FYRIR Tímann er sérstök á-
ástæða til að fagna frum-
varpi menntamálaráðherra
um Menningarsjóð, því að
hér í blaðinu hefur lengi ver-
ið lögð áherzla á nauðsyn
þess, að fjárráð hans og starf
semi yrði efld. Með hinu frv.
menntamálaráðh. er stefnt
að því að auka árlega tekj-
ur hans um 2 millj. kr. með
sérstöku kvikmynda- og
dansskemmtanagjaldi. Nú
eru tekjur hans árlega ekki
nema 500—600 þús. kr. Þá
gerir frumvarpið ráð fyrir
verulegri aukningu á starf-
semi yrði efld. Með frumv.
ir frumvarpinu, eru rifjuð
upp nokkur helztu rökin fyr
ír nauðsyn þess að auka fjár
ráð og starfsemi Menningar
sjóðs. Þar segir m. a. á þessa
leið:
„GILDANDI lög um
Menntamálaráð íslands og
Menningarsjóð, sem sam-
þykkt voru að frumkvæði
þáverandi menntamálaráð-
herra, Jónasar Jónssonar,
eru nú oröin nær 20 ára göm
ul. Á sínum tíma var hér um
hina merkustu lagasetningu
að ræða. Siðastliðna tvo ára
tugi hefur þó svo margt
breytzt í íslenzku þjóðfélagi
að tími er til þess kominn að
endurskoða lögin og sníða
þeim nýjan búning. Hitt er
þó mikilvægara, að brýna
nauðsyn ber til þess að sjá
Menningarsjóði fyrir auknu
fé.
Samkvæmt gildandi lögum
er Menningarsjóði ætlað að
annast bókaútgáfu, kaup á
listaverkum í Listasafn rík-
isins og styrkja náttúrufræði
rannsóknir. Skulu tekjur
sjóðsins skiptast að jöfnu
milli þessara verkefna. Fé
það, sem verið hefur til ráð
stöfunar, sérstaklega til bóka
útgáfu og listaverkakaupa,
hefur reynzt allt of lítið. Þá
þarf Menningarsjóður og að
geta sinnt nýjum verkefnum,
og skulu hér nefnd hin
helztu:
1. Stofna þarf Vísindasjóð
er styrki rannsóknir, bæði
á sviði raunvísinda og hug-
vísinda. Samhliða þessu frv.
er flutt frv. um stofnun
slíks sjóðs. Er þar gert ráð
fyrir, að Menningarsjóður
leggi til hans a. m. k. kr.
800.000 árlega. Víslndasjóð-
urinn tæki að mestu leyti að
sér hlutverk náttúrufræði-
deildar Menningarsjóðs, sem
haft hefur tæpar 200.00 kr.
til umráða undanfarin ár.
2. Mjög æskilegt er að
stuðla að gerð íslenzkra kvik
mynda um sögu og þjóðlíf
íslendinga og kvikmynda af
merkum mönnum og atburð
um. Fræðslukvikmyndir
ryðja sér nú enn fremur æ
til rúms sem kennslutæki, og
væri mjög gagnlegt að geta
stutt gerð slikra mynda hér
á íslandi. Hin nýja segul-
bandstækni gerir og kleift
að varðveita handa síðari
kynslóðum margs konar
menningararf. Væri æski-
legt að geta stuðlað að slíku.
3. Nauðsynlegt er að styðja
íslenzka tónlist og myndlist
meira en nú er gert, bæði
tónlistar- og. myndlistar-
fræðsluna og sjálfa listsköp
unina.
4. Mikilvægt er að geta
stutt iðkun þjóðlegra fræða
meira en nú á sér stað. Þótt
komið yrði á fót Vísinda-
sjóði, sem m. a. styrkti rann
sóknir í sagnfræði, bókmennt
um og málvísindum, og veitt
sé árlega í fjárlögum til
styrktar vísinda- og fræði-
mönnum nokkur upphæð,
sem Menntamálaráði er fal
ið að úthluta, þá er gagnlegt
að Menningarsjóður hafi skil
yrði til þess að styrkja til-
tekin verkefni á þessu sviði,
t. d. í ættfræði, staðfræði
(topografi), örnefnasöfnun,
almennri menningarsögu o.
fl.
5. Til skamms tíma hafði
Menntamálaráð til ráðstöf
unar ókeypis farmiða til út
hlutunar handa efnalitlum
námsmönnum, fræðimönn-
um og listamönnum. Varð
þetta til gagns, og þyrfti
Menningarsjóður að hafa fé
til þess að geta aftur tekið
að sinna þessu verkefni."
ÞESSI upptalning sýnir
það vissulega, að Menningar
sjóður hefur fulla þörf fyr-
ir aukin fjárráð, ef hann á
að fullnægja sæmilega þeim
verkefnum, er bíða hans. Því
ber að vænta þess, að um-
rætt frumvarp menntamála
ráðherra fái góða og skjóta
afgreiðslu Alþingis.
Taumlaus frekja
ÞAÐ sýnir bezt taum-
lausa frekju forkólfa Sjálf
stæðisflokksins, þegar fyr-
irtæki þeirra eiga í hlut, að
þeir skuli gera kröfu til þess,
að Verzlunarfélag Skaptfell
inga haldi áfram sérleyfi
á leiðinni Kirkjubæjarklaust
ur-Reykjavík.
Félagið fékk sérleyfi 1952
til að annast slíkar ferðir,
en rækti það ekki betur en
svo, að það hélt ferðum uppi
aðeins tvo mánuði á ári
fyrstu þrjú árin, en alls eng
um ferðum tvö seinustu ár
sérleyfistímans.
Með þessu hafði félagið
vitanlega alveg fyrirgert öll
um rétti til að halda sér-
leyfinu. Frekja forkólfa
Sjálfstæðisflokksins er samt
svo mikil, að þeir heimta
sérleyfi til handa félaginu á
fram. Þeir hugsa bersýnilega
ekkert um, hvernig skyldur
eru ræktar, þegar gæðingar
þeirra eiga í hlut.
I nýjum afvopnunartillögum ganga Rússar
meira ti! móts við vesturveldin en áður
Nokkur von þykir nú til þess, aí samkomulag
geti náðst um byrjunaráfanga í afvopnunarmál-
inu, t. d. var'ðandi tillögu Eisenhowers um flug-
myndaeftirlit. — Rakin aíalatriSin úr tillögum
Zorins
f
Eins og komið hefir fram í frétt- kvæmdir, er ríkin létu í té. Til
um, hefir nokkuð þokast í sam- þessa starfs skyidi skipa sérstaka
komulagsátt í undirnefnd afvopn- eftirlitsstofnun innan vébanda Ör-
unarnefndar S. Þ., sem haldið hef- yggisráðsins eftir samkomulagi
ir fundi sína í London að undan- hlutaðeigandi rikja.
förnu. Enn er þó ekki að vænta i Ennfremur skyildu þegar í fvrri
þess, að meiriháttar samkomulag áfanganum settar á stofn eftirlits-
náist að sinni, en hins vegar nokkr stöðvar innan iandamæra hlutað-
ar vonir um að samkomulag getijeigandi ríkja og eitt látið yfir alla
náðst um byrjunaráfanga. Vonirjganga í þvi efni. Stöðvum þessum
skyldi fyrir komið í stórum hafn-
arborgum, á járnbrautamótum, við
bílvegi o. s. frv. til tryggingar því,
að hvergi færi fram samdráttur
um þetta glæddust einkum eftir að
fuiltrúi Sovétríkjanna, V. A. Zorin,
lagði fram nýjar tillögur í nefnd-
inni 30. apríl s. 1., en þar er geng-
ið til móts við ýmsar fyrri tillögur : íiðs og hergagna, er hætta gæti af
orkutundri, kjarnorkubyssur eða
annað. Skuidbinding þessi í yfir-
lýsingarformi skyldi ganga í giidi
í upphafi fyrri afvopnunaráfang-
ans.
Ríki þau, er hér eiga hlut að
máli, skuiu gera allt, sem í þeirra
valdi stendur, til að ná samkomu-
lagi um algert bann við kjarnorku-
vopnum, brottnám þeirra úr vopna
búrum herjanna, stöðvun á fram-
leiðslu þeirra og eyðileggingu allra
kjarnorkuvopnabirgða.
Ef litið er til þess, hver höfuð-
nauðsyn er á því. að hætt verði til-
raunum með kjarnorku- og vetnis-
vopn, verður það að teljast æski-
legt, að þetta atriði sé greint frá
heildarviðfangsefni kjarnorku- og
vetnisvopnanna og tekið til úr-
lausnar sér í iagi, án undandrátt-
ar, því að málið þolir í raun og
veru enga bið.
Bandaríkjanna, t. d. tillögu Eisen-
howers um flugmyndaeftirlit á
vissum svæðum. Krafan um tafar-
laust afnám herstöðva erlendis er
heldur ekki sett fram eins ákveðin
og áður. Hins vegar er haldið við
5. Herstöðvar á eriendri grund
eru meðal helztu orsaka að ýfing-
um rikja í miiii. Ef þess er minnzt,
að erlendar herstöðvar skipta nú
ekki einasta tugum, heldur jafn-
vel hundruðum, má það ijóst
verða, hversu skaðsamleg her-
stöðvastefnan er fyrir samkomulag
á vettvangi alþjóðamála.
Herstöðvastefnan hefir að und-
anförnu orðið til að auka mjög á
stafað. í sérstökum sáttmála yrði
kveðið á um þá staði, þar sem slík-
um eftiriitsstöðvum skyldi fyrir
komið. En með því að hér er að
svo stöddu aðeins um takmarkaða
afvopnun að ræða, ættu ákvæðin
kröfuna um bann við kjarnorku- um eftirlitsstöðvarnar að takmark- j
vopnum, án þess að nægilegt eftir- ast að sama skapi. í fyrri áfangan-'
lit sé tryggt með framkvæmd þess. um skyldi því ekki setja upp slíkar
Helzt gera menn sér nú vonir eftirlitsstöðvar nema í vesturhér-
um, að samkomulag geti náðst um uðum Ráðstjórnarríkjanna, innan
takmarkað flugmyndaeftiriit. f til landamæra Frakkiands og Bret- . „„
lögu Zorin er gert ráð fyrir, að lands og annarra aðrldarríkja Norð 5 1 ’
slíkt eftirlit nái aðallega til þess uratlantshafsbandalagsin.s og Var-
hluta Sovétríkjanna, sem er í Asíu, sjárbandalagsins svo og í austur-
en hins vegar til stórs hluta Banda héruðum Bandaríkjanna.
ríkjanna. Slíkt er vitanlega ekki Eftirlitsstöðvum skjddi einnig
sanngjarnt, enda rnunu Bandarík- mega koma upp á landi annarra
in hafa í undirbúningi gagntillögur þeirra ríkja, sem eru innan flug-
að flugmyndaeftirlitið nái 1 fyrstu myndatökubeltisins, eftir samning-
aðallega til Síberíu og Alaska að um við þau.
því er snertir Sové'tríkin og Banda- j Ætlazt er til, að eftirlit á flug-
ríkin. I stöðvum verði upp tekið í síðari
Þar sem tillögur Zorins hafa vak áfanga þessarar takmörkuðu af-
ið allmikla athygli, þykir rétt að vopnunar (meðan verið er að
birta hér þann kafla úr greinar- minnka herafla Bandaríkjanna og
gerð hans, er fjallar um aðalatriði Riáðstjórnarríkjanna í 1—1,5 millj.
þeirra: I manns og Bretlands og Frakklands
, 'í 650.000 manns). Þegar um flug-
1. Eins og kunnugt er hefir rað- stöðvaeftiriitið er að ræða, verður
st.iornin lyst yfir þvi, að hun vilji ejnnig að taka til athusunar bann
fallast a tdlogu Bandankjastjornar yið kjarnorku. og vetnisvopnum
um lækkun herstyrks Bandanky Qg brottnám
þeirra úr hergagna-
anna, Raðstjornarrikjanna og Kina bbrum rikja
í 2,5 milljónir manns hvers um sig
vegna áætlana, sem sums staðar
hafa jafnvei verið framkvæmdar,
um að koma fyrir kjarnorkubún-
um hersveitum í mörgum þessara
erlendu herstöðva, en það gefur
þeim grunsemdum byr undir
vængi, að hér sé að ræða um raun-
verulegan undirbúning styrjaldar,
þar sem beita eigi kjarnorku- og
vetnisvopnum. í þessu er fólgin
alvarleg ógnun við frið og öryggi,
með því að tiltölulega Smávægileg
óvarkárni kynni að hafa í för með
sér ægilegustu afleiðingar. Auk
þess er það, að slíkar aðferðir af
Bandaríkjanna hálfu hljóta skiljan
lega að hafa í för með sér tilsvar-
andi ráðstafanir af hálfu Ráðstjórn
arríkjanna.
Þess vegna leggur ráðstjórnin
til, að hafnar verði umræður um
afnám herstöðva á erlendri grund,
og herstyrks Bretlands og Frakk-| 4. Jafnframt samkomulagi því i og verði fyrst í stað gerður sátt-
lands í 750,000 manns hvors um um takmörkun herstyrks, vopna-1
sig, en það sé upphafið að frekari búnaðar og herkostnaðar, sem ráð
lækkun, þannig að herstyrkur er fyrir gert í 1., 2. og 3. tölulið
Bandaríkjanna, Ráðstjórnarríkj- hér á undan, ber að gera sáttmála
anna og Kína minnki í 1—1,5 um kjarnorku- og vetnisvopnin,
milljónir manns og Bretlands og sem sv0 háskaleg eru vegna síns
Frakklands í 650.000 manns, og er ægilega eyðileggingarmáttar. Sam-
þá ætlazt til, að orðið herstyrkur kværnt þessu skyldu ríkin lýsa yfir
eigi ekki aðeins við þá, sem teljast Því hátíðlega frammi fyrir þjóðum
beinlínis vera í herþjónustu, held- heims, að þau skuldbmdu sig til
ur og annað stanfslið, sem starf- l)ess a® heita aldrei kjarnorkuvopn
andi er að búnaði hersins eða við1 um neinnar tegundar, hvort sem
stofnanir hans. Og nú leggur ráð- vera kynnu sprengjur, stórar eða
stjórnin einnig til, að samið verði
um lækkun herafla fjórveldanna að
áðurnefndu marki í tveim áföng-
um.
2. Jafnframt tillögunni að lækka
herstyrk Bandaríkjanna og Ráð-
stjórnarríkjanna í 2,5 milljómr
manns hvorn um sig og herstyrk
Bretlands og Frakklands í 750.000
manns hvorn um sig leggur Banda-
ríkjastjórn til, að þessi ríki minnki
venjulegan herbúnað sinn pg hern-
aðarútgjöld um 10 af hundraði.
Ráðstjórnin telur æskilegt, að
lækkun þessi yrði meiri, og leggur
til, að vígbúnaður venjulegrar teg-
undar og hernaðarútgjöld verði
lækkuð um 15 af hundraði í fyrri
áfanganum, og væri þar með létt,
af þjóðunum lalsverðu af þeim
byrðum, sem hernaðarútgjöldin
leggja þeim á herðar.
Um frekari lækkun herbúnaðar
og hernaðarútgjalda mætti svo
ræða sérstaklega.
3. Framkvæmd þeirra ráðstafana
sem um getur í 1. og 2. tölulið,
ætti að vera háð tilhlýðilegu al-
þjóðaeftirliti. í fyrri áfanganum,
meðan verið væri að Isékka herafla
Bandaríkjanna, Ráðstjórnarríkj-
anna og Kína í 2,5 milljónir og
Bretlands og Frakklands í 750.000,
yrði eftirlitið meðal annars fólgið
í meðtöku og athugun þeirrar vitn-
eskju varðandi afvopnunarfram-
smáar eldflaugar hlaðnar kjarn-
máli um þær eriendar herstöðvar,
er fært þætti að leggja niður á
einu eða tveimur árum.
6. f yfiriýsingu sinni 17. nóvem-
ber 1956 lagði ráðstjórnin til, að
Bandaríkin, Ráðstjórnarríkin, Bret
land og Frakkland minnkuðu her-
afla sinn í Þýzkalandi um þriðj-
ung þess, sem var 31. desember
1956. Ráðstjórnin telur, að slík
ráðstöfun myndi stuðla mjög að
því að draga úr ýfingum þjóða í
(Framhald á 8. síðu)
Samkvæmt tillögum Zorins á flugmyndaeftirlitið aS ná til þeirra svæSa
í Evrópu, Asíu og Ameríku, sem merkt er með skástrikunum.