Tíminn - 13.08.1957, Blaðsíða 5

T í MIN N, þriðjudaginn 13. ágúst 1957.
. Þúsund vatna Ijúfa land
með Ijóðum vígða dyggð ... ”
Nokkur atri($i úr sögu frelsisbar ittu Fimia alít til vorra daga
ast á fjarlægum vígvöllum í þjón
ustu konungs, þegar Pétur mikli
réðist á hið varnarlausa land.
FRAM AÐ MIÐÖLDUM er af mörgum talinn frumherji féllu þúsundum saman á víg-
saga Finnlands afar óljós og finnsks ritmáls, enda gaf hann j völlunum, og mátti þjóðin illa
hafa þeir þó verið á alfaraleið út stafrófskver fyrstur manna' við þeirri blóðtöku. Harðast
vikinganna í austurvegi meðan þar í landi, barnalærdómskver1 svarf að Finnum :í .sænskri her-
Garðaríki stóð í sem mestum og biblíuna á finnsku. Nýtur | skyldu á stjórnarárum Karls
blóma. En um 1154 hófu Sviar hann svipaðs heiðurs í sögu \ tólfta, en þá urðu þeir að berj-
krossferðir á hendur þeim og Finna og Guðbrandur Þorláks-
upp úr því koma mök þeirra við son hjá okkur.
Norðurlandabúa meira fram á Á fyrstu árum siðabótatíma-
sjónarsviðið. Fyrsti biskupinn, bilsins gekk allt vel, enda gaf j Samt sem áður varð Pétur mikli
Henrik, varð eftir dauða sinn Gústav Vasa aðalsvaldinu ekk- að berjast í 13 vikur framan við
táknrænn dýrlingur hlnnar nýju ert tækifæri til að kúga almúg-! varnavígi Viborgar áður en illa
trúar. Én sá, er grunnfesti
kristnitökuna og hóf kirkjubygg
ingar, hét Thomas. Eftir dauða
itans 1244 ber um tíma meira á
djörfum hershöfðingjum en
þiskupum, og er þar fyrstan að
nefna Þorgils Knútsson, sem
neyddi Tavastana til hlýðni
1293.
Annars er saga Finnlands á
miööldunum að miklu leyti saga
katólsku kirkjunnar þar í landi.
Biskuparnir voru oftast af
finnskum ættum og skildu þar
aí leiðandi nauðsyn þjóðar sinn
ar betur en útlendir menn. Þeir
höfðu oft mikil völd og voru að
mörgu leyti bæði andlegir og
veraldlegir leiðtogar landsins. í
Ábæ var höfuðstóll þeirra, og á
katólska tímabilinu sóttu marg-
ir æskunám til útlanda, einkum
til Frakklands. Frá 1350 til
1450 sendi Ábú-biskupsdæmi
fleiri námsmenn til Parísar en
nokkur annar landshluti á öll-1
um Norðurlöndum. Olli þetta í
mörg ár miklum menningarleg-
um framförum og átti sinn þátt
í því að tengja Finnland vest-
rænni menningu. Sá maður, sem
mest lét til sín taka á katólska
tímabilinu, var biskupinn Magn-
•ús Tavast annar. Hann hafði
mikil áhrif á Erík af Pommern,
sem þá sat við völd á Norður-
löndum, enda er saga Kalmar-
sambandsins öllu bjartari í
Finnlandi en víða annarsstaðar
á Norðurlöndum.
Valdastyrjöldum þeim, sem
háöar voru á finnskri jörð milli
Rússa og Svía undir yfirskini
trúarandstöðu grísk-katólsku og
rómversk-katólsku kirkjunnar,
lauk ekki allt katólska tímabil-
ið. Áttu þær sinn þátt í því að
tengja Finnland fastari bönd-
um við Svíþjóö og gera sambúð
þeirra í ríkissambandinu að
mörgu leyti einstæöa í sögu
Norðurlanda. Hefur Finnland frá
miðöldunum margar og stór-
felldar minjar nokkurskonar
norrænnar- samvinnu gegn
Rússum. Er þar fyrst að nefna
herkastalann í Víborg, sem
Var byggður á dögum Þorgils
Knútssonar. í gömlum rússnesk-
um krönikum er hann kallaður
Finnskt æskufólk í þjóöbúningum.
Finnskt landslag.
ann. Hann sýndi velmegun rík-
isins mikinn áhuga, veitti land-
nemum, sem ruddu óbyggöar
lendur í Finnlandi, skattfrelsi í
þrjú ár. Jók það mjög landbún-
vopnaðir finnskir bændur gáf-
ust upp fyrir hersveitum hans
Þessi hin svokallaða „stóra
styrjöid“ svarf svo fast að Finn-
um, aö íbúðunum i landinu fækk
að Finnlands. En við fráfall1 aði um helming. Allir bæir voru
Gústavs Vasa 1560 komst ring-
ulreið á stjórn landsins, og að-
alsmennirnir komust aftur til
valda. Kúguðu þeir smábænd-
urna svo rnjög, að til uppreisn-
ar leiddi árið 1596. Auk þeirra,
sem þá létu lífið, dóu margir úr
hungursneyð á næstu áratug-
í lok stríðsins lagðir í rústir
nema Ábú og Víborg. Kirkjurnar
voru víðast hvar brenndar, og
guðsþjónustur varð að halda úti.
Af verzlunar- og iðnaðarfyrir-
tækjum stóð ekki steinn yfir
steini, og landbúnaöurinn gaf
ekki af sér nema einn sjötta
‘ hluta þess, sem venja var til.
um. En þegar Gústaf Adolf tók
við völdum 1611, birtir aftur yfir íMargir flýðu land.
sögu Finnlands. Landshöfðing- j Þegar þess er getið, að Svíar
inn Per Brace sýndi finnskri1 hafi þröngvað finnskum mönn-
menningu og framkvæmdum j um til að taka þátt í styrjöld-
í.o-vöf Moskvahersveitanna“,enda | mikinn áhuga í hvívetna. Hann j um þeirra víðsvegar í Evrópu,
-r.v«nduðu rússnesk áhlaup i lét byggja fyrsfca háskóla Finn-! verður h.insvegar að gæta þess,
vörðu
austri
»uörg hundruð ár á þessu mikla. lands í Abú 1640. Hafa margir1 að sænskar hersveitir
frægir Finnar sótt þangaö j landamæri Finnlan.ds í
menntun sína. En eftir mikinn 1 ruörgum simiurn og töldu það
bandsins byggja Olafsborg á j bruna 1827 var háskóiinn flutt-jskyldu sína, enda litu Finnar
” --- í:' TT-’—- ------------—J; oft til sænsk.ra konanga sem
vígi. Þá lét Daninn Erik Aksel-
son Tott á dögum Kalmarsam-
vatnseyjunni Saime, og kallaði ur til Helsingfors, og í samþandi
eftir Olafi konungi hinum helga. i við hann reist bókasafn og ann-
Marga aðra kastala mætti j að, sem að menntun lýtur.
nefna, þar á meðal Tavasfcashús,
Áborgarhöllina og Sveaborg í
verndara sinna. Vinsælastur
alira sænska konunga í Finn-
Á dögum Gústafs Adolfs, landi mun haí'a vcrið Gústaf
„snjókonungsins“ mikla, var lit- j Adolf hinn þrrðji. Þegar 1442
skerjagarðinum fyrir framan ið um árásir á* Finnland af liöfðu Finnar eignazt talsverð
Helsingfors. Öll eru þessi virki Rússa lrálfu, enda stóð veldi sérréttindi. Þau voru aukin af
reist finnsku þjóðinni til varnar Svíþjóðar þá á hátindi sínum.1 Axel Oxenstj.erne 1623 og seinna
Samt sem áður losnuðu Finnar af A.rvid Hor.n, aero lagði drög
ekki við þrautir styrjaldanna.! að finnskum grundvallarlögum
gegn Rússum. En á tímabili at-
ómsprengjunnar er þessu aðeins
haldiö við sem sögulegum minj-
um.
Siðabótakenningin barst til
Finnlands á stjórnarárum Gúst-
avs Vasa og náði skjótri út-
breiðslu. Aðalbrautryðjandinn
var Michael Agricola, sem varð
biskup í Ábú árið 1554. Hann er
Gústaf Adolf þurfti á hinum j 1710. En Gústaf Adolf þriðji gaf
djörfu Finnum að halda í hern- Finnum ennþá stærri réttarbót,
aði sínum á meginlandi Evrópu.
Alþekkt er úr þrjátíu ára stríð-
inu hið' finnska riddaralið, sem
kallaðist „högggarpar“ eftir her-
ópi þeirra „Hakka páalle“. En
ákvað að Finnland skyldi hafa
sinn eigin forseta, ábyrgan gagn
vart innlendu stéttarþingi. Trú-
málahöft voru afnumin og prent
frelsi komið á 1776. Mun Finn-
ópu, sem losnaði við ritsko'ðun á
einveldistímabilinu. Fyrsti for-
seti Finnlands, Kaarlo Juho
Stálberg, var valinn 1919 sam-
kvæmt lögum Gústafs Adolfs
þriðja, og ýmislegt í þeim var
lengi óbreytt eftir að Finnland
varð lýðveldi.
Ekki verða hér raktar allar
þær styrjaldir, sem Finnar og
Svíar í félagsskap áttu í við
Rússa, en eftir að sænska stór-
veldið liðaðist sundur, á dögum
Karls tólfta, fóru margir Finn-
ar að efast um það, hvort Svíar
gætu varið landamæri þeirra.
Hugur þeirra var fullur af spurn
ingum um framtíöina, hvort
þeir ættu að leita verndar stærri
ríkja eða byggja upp öflugt
sjálfsvarnarkerfi og treysta á
það. En áður en þessar áhyggj-
ur og hugsanir tóku á sig form
þjóölegrar vakningar, breyttist
viðhorfið til Svíþjóðar skyndi-
lega. Napóleon lék sér um alda-
mótin 1800 að gæfuteningi Evr-
ópu. Þegar Svíar vildu ekki
ganga í lið með honum, skipaði
hann Alexander I. Rússakeisara
að ráðast á sænska ríkið, og að
launum átti hann að fá Finn
land. Alexander var um þessar
mundir mikill máti Napoleons,
þó að seinna skærist í odda milli
þeirra, og hann lét ekki segja
sér það tvisvar. í febrúar 1808
stefndi hann með mikinn her
inn í landið, og eftir harðar or-
ustur urðu Finnar að lúta í lægra
haldi 1809, og lutu upp úr því
rússneskum yfirráðum í meira
en heila öld.
Upprunalega ætlaði Alexand-
er I. Rússakeisari að láta Finn-
land ganga upp í zarveldið, en í
styrjöldinni varð honum kunn
tryggð Finna við land sitt og
þjóð, og þetta breytti stefnu
hans. Við friðarsamningana lýsti
hann yfir því, að hinum hefð-
bundnu landslögum Finna yrði
ekkert breytt og að þjóðin hefði
nú fullt sjálfstæði undir vernd
Rússa. Og Alexander I., sem var
einn hinn merkasti hugsjóna-
maður sinnar tíðar, lét þetta
ekki verða innantómt orðagjálf-
ur, heldur sýndi sjálfstæði Finn-
lands fulla virðingu.
Næstu árin féllu margir geisl-
ar inn um glugga hins finnska
þjóðlífs. Fyrstu mánuð-
ina eftir hertökuna var
að vísu mörgum Finn-
um þungt um hjarta.
Enginn vissi, hvað
uppi yrði á teningnum
eða hvaða breytingum
nauðug tengsl Finna
við Rússland myndu
hafa í för með sér. En
þegar ráðstafanir Alex-
anders keisara miðuör
að því að styrkja.finnst
menningarmál, var ein;
og finnska þjóðin sigld:
við öruggari byr en
nokkru sinni fyrr, og
einmitt á þessum árun
hefst hin þjóðlega
finnska vakning, sen
miöaði að því að gen
finnskuna að menning-
armáli landsins í stai
sænskunnar, en húi
hafði lengi verið ráð-
andi sem embættismál og bók-
mál í Fmnlandi. Hin þjóð-
lega vakning eignaðist marga
brautryðjendur, þar á meðal
Jóhann V. Snellmann, sem
nýtur sama heiðurs í sögu Finn-
alnds og Jón Sigurðsson meðal
Islendinga. Baráttan gegn hinu
hefðbundna sænska embættis-
valdi hefur oft verið misskilin
utan Finnlands, og stundum af
Finnum sjálfum. Það voru fyrst
og fremst sænskir Finnar, sem
upprunalega börðust fyrir því
að hefja finnskuna til vegs og
virðingar, og þ.essi orð A. O.
Arvidsons frá 1828 skýra að
nokkru hvers vegna: „Rússar
viljum við ekki vera, Svíar erum
við ekki, meo öörum orðum hljót
um við að vera Finnar.“
Þrátt fyrir tvö óskyld mál
skoöa allir íbúar Finnlands sig
sem Fin.na og Finnland sem föð-
urland sitt.
En keisararnir í Rússlandi voru
misjafnir. Arvidsson varð að
flýja land fyrir áðurnefnd orð,
„Rússar viljum við ekki vera“,
á dögum Nikulásar I., enda sat
frelsið ekki til háborðs á hans
stjórnarárum. En þó að þröng-
sýni hans leiddi af sér talsverð-
an afturkipp í þróun finnskra
þjóðmála, byrjaði gróandinn á
ný, þegar Alexander II. varð
keisari. Hann fylgdi að miklu
leyti stefnu Alexanders I. og
hafði þó við argasta afturhald
að stríöa, enda féll hann fyrir
morðingjahendi 13. marz 1881.
Á sama hátt var Alexander III.
Finnlandi vinveittur, en var þó
ekki jafnmikill persónuleiki og
faðir hans, og á siðustu stjórn-
arárum hans náði afturhaldið
rússneska talsverðum tökum á
honum.
Aðaltilraunin til að gera
Finna að réttlausum þrælum
zarveldisins hófst með valdtöku
Nikulásar II. fyrir aldamótin
1900. Hann lögskipaði strax
rússneskuna sem opinbert mál í
Finnlandi og fyllti landið rússn-
eskum embættismönnum. Kúg-
unin færðist mjög í aukana þeg-
ar Bobrikoff varð landstjóri
1896. Hann krafðist þess, að
rússnesk lög væru hvarvetna
gerð rétthærri en finnsk, og
(Framhald á 8. siðu,)
þetta olli því, að ungir Finnar land vera fyrsta landið i Evr-
Ríkisþinghúsið í Helsink