Tíminn - 13.08.1957, Blaðsíða 6

6
T í M I N N, þriðjudaginn 13. ágúst 1!)57.
r-—
Útgefandl: Framsóknarflokkurlnn.
Ritotjórar: Haukur Snorrason, Þórarinn Þórarinjao* (áb)
Skrifstofur í Edduhúsinu vitS Lindargötu
Símar: 18300, 18301, 18302, 18303, 18304,
(ritstjórn og blaðamenn).
Auglýeingaámn 19523, afgreiðslusínai 12323
Frentsmiðjan EDDA hf.
„Hver hefir Finnans metið móð “
ISLENDINGAR bjóða í
dag velkomin þjóðhöfðingja
Finnlands og fylgdarlið hans.
Þótt Finnland liggi íslandi
fjserst af Norðurlöndum
og íslendingar hafi átt minni
skipti við Finna en hinar
þjóðir Norðurlanda, eru
Finnar á vissan hátt ís->
lendingum nátengdastir og
virðingin fyrir þeim óblöndn
ust. Ástæðan er sú, að meðal
Norðurlandaþjóðanna eiga
Finnar og íslendingar lík-
asta sögu, þar sem þeir hafa
lengstum búið við erlend
yfirráð. Báðar hafa þó þjóð-
irnar haldið hlut sínum og
húa því nú við frelsi og batn
andi hag.
Saga finnsku þjóðarinnar
er sannarlega stórfeld hetju
saga. Til viðbótar þeim raun
uni, sem fslendingar urðu
að þola á tímum hinnar er-
lendu yfirdrottnunar, hafa
Finnar oft orðið að gripa
til vopna og færa á þann
hátt miklar fórnir til að
treysta tilverurétt sinn sem
sérstakrar þjóðar. Það er
vissulega engin ofmetnaður
í þeim orðum Runebergs,
sem fara hér á eftir, — í
þýðingu Matthíasar:
Hver reiknar allt það
raunatal,
er reyndi lands vors þjóð?
Er styrjöld fór um fold og
dal,
og frost og hungur gjörði
val.
Hver hefur Finnans metið
móð,
og mælt hans úthelt blóð?
EN FINNSKA þjóðin hef
ur staðizt allar þessar þraut-
ir og unnið sigra sína jöfn-
um höndum með „anda, hjör
og plóg“. Hetjuskapurinn
einn hefði ekki nægt, ef
þjóðin hefði ekki jafnframt
kunnað rétt tök á félags-
málum sínum, eins og hinn
öflugi samvinnufélagsskap-
ur bendir til, eða ekki nytjað
land sitt eins vel og raun
ber vitni um. Og þó hefði
þetta allt sennilegast ekki
nægt, ef skáld Finna og aðr-
ír andans menn hefðu ekki
haidíð hinu finnska þjóðar-
merki hátt á loft, svo sem og
alkunnugt er.
ÞAÐ ER ekki minnst á-
stæða til þess að fagna vel
hinum finnsku gestum, er
koma hingað í dag, að þeir
eru fulltrúar kynslóðar, sem
hefur skráð einn glæsileg-
asta kapitula finnskrar sögu.
í tveim styrjöldum með
fárra ára millibili, sönnuðu
Finnar á vígvellinum, að
þeir eru reiðubúnir til að
fórna sjálfu lífinu fyrir
frelsi sitt. Án þessara fóma
hefðu Finnar ekki fagnað
frelsi sínu í dag. Eftir þess-
ar tvær styrjaldir, er höfðu
mikinn landmissir í för með
sér, hafa Finnar ekki aðeins
komið upp heimilum fyrir
hundruð þúsundir flótta-
manna og greitt mlklar stríðs
skaðabætur, heldur og eflt og
treyst atvinnuvegi sína og
menningu á flestan hátt.
Fullyrða má, að engin smá-
þjóð hefur leyst af höndum
meira stórvirki en Finnar
hafa gert seinasta áratug-
inn.
AÐSTÆÐUR þær, sem
nú ríkja í alþjóðamálum,
valaa því m.a., að leiðir
Finnlands og íslands hafa
ekki legið saman að undan-
förnu, nema að vissu marki,
þótt báðar þjóðirnar
hafi jafn ríkan áhuga fyrir
friði og frelsi. íslendingar
skilja áreiðanlega vel sér-
stöðu Finna að þessu leyti.
Margt bendir til þess, að
Finnar kunni hér að gegna
mikilvægu hlutverki, því að
þeir hjálpi til þess með fram
göngu sinni, að kenna hin-
um volduga nábúa sínum að
austan, hvernig eigi að um-
gangast frelsisunnandi þjóð-
ir. Hið fræga Kolnefs-kvæði
Runebergs ber þess merki,
að Finnar hafa kunnaö að
meta Rússa, þrátt fyrir yfir-
gang þeirra, eins og sézt á
þessum orðum hans:
Og það var sýn að sjá
hann Kol,
við sannan Finna reyna
þol,
þar féllu hnífjöfn höpp
í skut,
því hvorugur lét sinn
hlut.
Hann bar í gegn oss
banaspjót,
og blóðug voru mörg
hans spor,
þó hlær oss lofstír hans
í mót,
sem heiður sá sé vor.
Því það, sem knýtir
bræðaband,
og bindur meira en sama
land,
og sannar lýði sömu þjóð,
er sama hetjublóð.
Á sama hátt hafa Rússar
líka lært að meta Finna og
gert sér ljóst, að þeir myndu
seint láta sinn hlut, ef frelsi
þeirra væri skert. Án þessa
myndu Finnar ekki vera
frjáls þjóð í dag. Vonandi
verður samhúð Rússa og
Finna, Rússum vísbending
um, að betra sé nábýli við
óháða, frjálsa þjóð, en við
kúgaða „bandalags“þjóð, er
stöðugt reynir að losna úr
fjötrum, líkt og Ungverjar
gera nú og munu gera fram
vegis — unz þeir heimta
frelsi sitt.
íSLENDINGAR fagna af
alhug hinum finnsku gest-
um, er heimsækja þá í dag.
Standi frelsi íslands og
Finnlands jafnan traustum
fótum og eflist aukin kynni
milli landanna, þjóðum
þeirra beggja til margvís-
legs ávinnings.
„... Og hér um langa heimsins tíð -
Kalevalakvæðin eru Edda íinnsku þjóðarinnar og hafa
haft mikil áhrif á bókmenntir og sögu
ÞEGAR LITIÐ er á landamær-
in milli Finnlands og Rúss-
lands, svarta strikið, sem á
kortinu hlykkjar sig frá norð-
austurodda Ladogavatnsins til
íshafsins, verður mikilvægur
kafli í sögu Finnlendinga Rúss-
lands megin við þetta strik.
Landið þar kallast Austur-
Kyrjálar, og var upphaflega
skógi klætt. En með tímanum
tóku finnskir bændur sér þar
bólfestu, ruddu skóginn og stofn
uðu með sér sjálfstætt bænda-
þjóðfélag. Ættingjar þessara
finnsku landnema hafa, allt til
byltingarinnar í Rússlandi 1917,
verið höfuðstofninn í Austur-
Kyrjálum. Sjaldan hafa þeir
verið svo heppnir að komast und
ir yfirráð Finnlands. Jafnvel
eftir hinn mikla sigur Gústavs
Adolfs og friðarsamningana í
Stolbova 1617, voru landamærin
dregin mitt í gegnum land
þeirra. En þeir hafa búið nokk-
urnveginn óáreittir og getað
haldið uppi finnskum siðum og
venjum, vegna þess, hve lands-
hluti þeirra er afskekktur.
Eftir byltinguna í Rússlandi,
þegar Finnland var viðui-kennt
sem sjálfstætt ríki, voru landa-
mærin dregin samkvæmt gömlu
Stolbova-línunni, og tók það
mjög á Austur-Kyrjálabúa, sem
höfðu vænzt þess, að nú mundi
dagur réttlætisins upp renna og
þeir komast heim til ættjarðar-
innar. Það voru þó einkum tvær
sýslur, Repola og Porajárvi, sem
Finnar óskuðu að heyrðu Finn-
landi til, þar eð þarna lifði al-
gjörlega óblandað finnskt fólk.
En við friðarsamningana i Dor-
pat 1920 heppnaðist Finnum
ekki að fá landamærin dregin
þessu fólki í vil, einkum vegna
þess, að Vestur-Evrópuþjóðirnar
veittu þeim lítinn stuðning og
létu blekkjast af rússneskum lof
orðum um, að Austur-Kyrjálum
skyldi veitt sjálfstæöi útaf fyr-
ir sig.
Þegar friðarsamningarnir urðu
heyrin kunnir, var eins og
myrkur óumræðilegrar sorgar
breiddist yfir Austur-Kyrjála.
Finnskar hersveitir höfðu tekið
sýslurnar Repola og Polajárvi
hernámi 1918, og ungur maður,
Haakon Cristian Sivén að nafni,
hafði gerzt foringi ibúanna,
sem óskuðu þess eindregið, að
átthagar þeirra kæmust undir
yfirráð Finna. Eftir friðarfund-
inn fékk Sivén boð um að
hverfa heim til Finnlands, en
hann svaraði utanrikisráðherr-
anum finnska því til, að hann
gæti ekki yfirgefið þjóðfrændur
sína á þann hátt, að hann leit-
aði sjálfur örygeris bak við landa
Bjarni M. Gislason
Höfundur þessara greina,
um finnska sögu og bók-
menntir, er Bjarni M. Gísla-
son rithöfundur. Bjarni hefir
ferðast mikið í Finnlandi, og
hefir ritað margt um land og
þjóð, í blöð og tímarit, og í
einni af bókum hans er lang-
ur kafli um Finnland. Er
Bjarni í miklum metum með
Finnum fyrir þessi ritstörf.
Það er Tímanum ánægja að
geta boðið lesendum þessar
greinar Bjarna M. Gíslasonar
á þessum merku tímamótum
í finnsk-íslenzkum samskipt-
um, er ríkisforseti Finnlands
gistir ísland í fyrsta sinn.
mærin, en skildi þá eftir 1 orra
hríð þeirra ofsókna, sem yfir
vofðu. Og 12. janúar 1921 svipti
(hann sjálfan sig lífinu. Þessi at-
| burður leiddi til uppreisnar
meðal Austur-Kyrjálabúa, sem
nú kröfðust þess sjálfstæðis, I
sem þeim hafði verið lofað í
: Dorpat, og eftir að þjóðabanda-
lagið hafði skorizt í leikinn 1923,
var finnskur kommúnisti gerður
að nokkurskonar lýðríkisstjóra
þeirra, og allt sogaðist inn í
SovjetríkiÖ. |
Þessi landspilda, Austur-Kyrj-
álar, er tengd finnskri menning
arsögu á þann hátt, að þar hef-
ur varðveitzt verulegur hluti.
hetjuóðsins Kalevala. Nokkuð
; af honum er þó fundið í Eist-
landi. En hvar eða hvernig sem
hann hefur varðveitzt á vörum
j manna fram á miðja 19. öld, er
i ekki erfitt að skynja örlög
finnska kynstofnsins í kvæðun-
um, baráttuna við jörðina og
óttann við þau öfl, sem skerða
lífshamingjuna.
Kalevala er talið eitt hið
mesta söguljóð, sem til er, og
eins og allur þjóðarskáldskapur,
eru þetta andleg skriftamál
þjóðarinnar. Þau kryfja kald-
ranalegan veruleikann til mergj-
ar, segja frá sorg og gleði, kær-
leika og hatri, og leitast við' að
skynja tilgang lifsins. Það eru
ekki aðeins draugar og disir
forneskjunnar eða tröllaæði og
ofsóknir seinni alda, sem kvæð-
in vekja grun um, heldur bregð-
ur þar og fyrir margvíslegum
myndum af landinu siálfu. Þar
er allt finnskt málað í listræn-
um myndum, veiðimenn og
skógar landsins, bjálkahúsin,
fiskibátar á sjó og vötnum, sleða
ferðalög, skiðahlaup, veturinn
og norðurljósin, sumarið og sól-
skinið, þúsundir berja og bloma,
litir þeirra og bragð. Þar er
einnig fólkið, þjóðareinkenni
þess, svipmót og siðir, rólegir og
þróttmiklir bændur, ungir og
kátir sveinar, lífsglaöar 'stúlkur,
feimnar og tryggar í lund.
Kalevala — og þar með forn-
bókmenntir Finna — er yngri
aö árum en Eddurnar og íslend-
ingasögurnar, en samt sem áð-
ur er þaö andlegur arfur lið-
inna tíma, sem þessi skáldskap-
ur geymir. Enginn veit1 með
vissu hver hefur ort kvæðín, en
að líkindum eru höfuridarnir
margir, og þessi yfirlætislausi
kveöskapur hefur lifað á vörum
almennings og aukizt og endur-
bætzt með hverri nýrri kynslóð.
Þeir, sem mest hafa stuðlað að
varðveizlu hans, eru „vísna-
söngvararnir" svonefndu, sem
rninna allmikið á íslenzka kvæða
menn.
Þeir, sem gerðu söguóðiun að
opinberri menningareign, eru
þó ekki sérstaklega vísnasöngv-
ararnir, en fyrst og fremst
menn, sem ferðuðust um landið
og skrifuðu upp kvæðin, svo þau
gátu siðar komið út í samhengi.
Brautryðjandinn er á vissan
hátt Henrik Gambriel Porthan.
Með verki sínu, „De poesia Fen-
nica“, sem gefið var út i Ábo
1766—1778, vakti hann þjóftleg-
an rannsóknaráhuga á mörgum
sviðum. Lærisveinar hans, C.
Ganander og E. Lencquist,fýlgdu
dyggilega í fótspor hans með
rannsóknum sinum á finnskri
fornfræði. Þetta merkilega starf
féll þó á tímabili niður vegna
styrjalda. Baráttan fyrir frels-
inu krafðist andlegra og líkam-
legra krafta þegnanna. En þeg-
ar tímar liðu, tóku menn á ný
með ástundun og elju að draga
fram úr djúpi gleymskunnar
andlega minjagripi þjóðarinnar.
Sá maður, sem þá vann mikið
að söfnun hinna gömlu kvæða,
var Zacharias Topelius hinn
eldri (1781—1831), faðir skálds-
ins með sama nafni. Hann var
læknir í norðurhluta landsins,
og á embættisferðalögum sín-
um hitti hann marga gamla
vísnasöngvara, sem kunnu úrm-
ul fornra þjóðkvæða.
Arftaki Topeliusar á þessu
sviði, Elias Lönnrot (1802—’84),
er þó sá, sem mesta frægð hef-
ur hlotið fyrir að safna kvæð-
unum í Kalevala, og þann heið-
ur á hann með réttu skilið, því
Miðstöð mennta er háskólinn i Helsinki.