Tíminn - 20.10.1957, Page 7

BTÍMXNN, sunnudaginn 20. október 1957.
7
— SKRIhAÐ og skrafað —
Fjáriagaomræðurnar endurspegla ástandið - í fjárlagaræðunni fékk þjóðin stórfróðlegt yfirlit
um þjóðarbúskapinn - Ganga þarf skipulega um dyr framfaranna - Svik Sjálfstæðisforingj-
anna gagnvart fjárfestingareftirlitinu - Erlent fjármagn, draumur og veruleiki - Skipting
framkvæmda milli landshluta - Rök þéttbýlis og rök þjóðfélagsins alls
Fyrsta umræða um fjár-
lögin fór fram á miSviku-
dagskvöldið, og síðan hafa
efnahagsmálin einkum verið
á dagskri í blöðunum. í aug-
um þeirra, sem gera sér far
um aS kynna sér málin öp
afla sér sem beztrar vit-
neskju, er fjárlagaræða Ey-
steins Jónssonar fjármála-
ráðherra, sá grundvöllur,
sem þessar umræður eiga aS
fara fram á.
I
Ráðherrann flutti þingi og þjóð
mjög ítaríegt yíirlit um þróun rík-
isbúskaparins og efnahagsmálanna
síðustu árm og gerði rækilega
grein fyrir þ\d ástandi, sem fjár-
lagafrumvarpið sjálft enditrspegl-
ar. En það gerir ráð fyrir veru-
legum greiSsluhalla, tekur með
öðrum orðum fullt tillit til stað-
reynda en gerir ekki tilraun til
að fela þær eða dylja.
Gerí fjárlagafrum-
varps8«s
Það er eftirtektarvert, að stjórn-
arandstaðan hefir gert harða hríð
að fjármálaráðherra fyrir gerð
fjárlagafrumvarpsins. Hún segir,
að hann og ríkisstjórnin í heild
hefði1 átt að hafa í frumvarpinu
áætlanir um ráð'stafanir til að
mæta erfifflcikum atvinnuvega
og ríkisbúskapar af voldum afla-
brests og hækkandi ríkisútgjalda.
Þessar áætlanir hefðu ráðherrarnir
átt að gera án samráðs við þing-
flokkana, og hafa máiin tilbúin í
einni skúffu strax þingsetningar-
daginn. Þessar árásir sýna hvernig
forustulið Sjálfstæðisflokksins
hugsar sér að stjórna beri landinu.
Ráðherrarnir eiga að ákveða fram-
kvæmd málanna, en þingið aðeins
að koana saman til að setja stimp-
ilinn á það, sem þegar er ákveðið
að framkvæma. Þegar andstæðing-
ar viðhafa lýðræðisleg vinnubrögð,
ljósta íhaldsforingjarnir upp um
eigið hugarfar. Sú starfsaðferð,
sem ríkisstjórnin viðhafði, er auð-
vitað sú eina, sem til mála kemur.
Ef óvæntir erfiðleikar steðja að,
er varða allan þjóðarbúskapinn, er
það hlutverk þings og stjórnar að
greiða fram úr vandanum og marka
þá stefnu, sem fylgt skal. Það verk-
efni liggur nú fyrir Alþingi.
Stat&reyndir efnahags-
Iífsins
1 fjárlagafrumvarpinu og eins í
fjárlagai-æðunni er lögð áherzla á
að skýra þjóðinni frá staðreyndum
efnahagslífsins og án þess að draga
fjöður yfir neitt. Það er staðreynd,
að ríkistekjurnar hafa brugðizt og
veldur því gjaldeyrisskortur, sem
stafar af aflabresti og ýmisum öðr-
um ástæðum. Sú aukning fram-
leiðslunnar, sem var forsenda þess,
að fjárlög yfirstandandi árs fengju
staðizt, hefir ekki orðið að veru-
leika, þrátt fyrir öflugan stuðn-
ing við sjávarútveginn og aukna
þátttöku i veiðunum. í fjárlaga-
írumvarpinu er rökrétt ályktun
dregin af þessum staðreyndum, og
tekjuáætlun ríkisins fyrir 1958
sniðinn stakkur eftir vexti. Það er
sérstakur kapíluli þessarar sögu,
að Sjálfstæðisflokkurinn taldi
tekjuáætlunina í gildandi fjárlög-
um of lága, og flutti tillögur um
hækkun á s. 1. vetri. Kemst eng-
inn íhaldsflokkur á vesturlöndum
í hálfkvisti við íhaldið hér í lýð-
skrumstilburðum og ábyrgðarleysi.
SELí-OöS — þar hefir samvinna bændanna oj ieiðsaga öfulia forusfumanna skapað mynd-
arlegan bæ, nokkurt mófvægi gegn ásókn þé tbýlisins. Þar hafa bændur nú með höndum
sfórframkvæmdir, þar sem er bygging hins n/ja mjóíkurbús. Slíkar miðsföðvar til mót-
vægis þarf að efla í hverjum landsfjórðungi. Myndin er tekin úr lofti og sér yfir bæinn
og nágrennið. — Ljósm.: Sn. Sn.
Skemmdarverkin í fjár-
festingarmálunum
í fjárlagaræðunni er það rakið
með tölum, hver hefir verið þróun
in í fjárfestingunni hér á landi og
í nágrannalöndunum síðústu árin.
Kemur þá i Ijós, að hér varð stór-
felld breyting á eftir að slakna
tók á fjárfestingareftirlitinu 1953,
og kom þar 1955, að stærri hluta
þjóðarteknanna var varið til fjár-
festingar hér en í nokkru öðru
nálægu landi. Þarna er ein rót
verðbólguspennunnar í bjóðlífinu
undanfarin ár. Sú tilslökun, sem
gerð var og átti einkum að ná til
íbúðarhúsnæðis, varð til þess, að
braskararnir gengu á lagið mcð
tilst\Tk og að fordæmi Sjálfstæðis-
flokksins, grófu undan hömlunum
og svikust aftan að þeim, unz ailt
fór úr böndunum 1955, eins og
tölurnar sýna nú. í þessu skemmd-
arstarfi var Morgunblaðshöllin
■eins og viti, sem lýsti bröskurun-
um. Þar var bætt hæð ofan á hæð
í trássi við settar reglur, og for-
ingjar Sjálfstæðisflokksins hædd-
ust beinlínis að ríkisvaldinu, sem
þeir voru þó gæzlumenn fyrir, með
því að skrá á teikningar að þeir
væru að innrétta íbúðarhúsnæði
fyrir smælingjana í höllinni. Eru
j þetta einhver lierfilegustu svik við
jþjóðfélagið, sem um getur í seinni
jtíma stjórnniálasögu. Með þessum
' aðgerðum og í skjóli við slagorð
um „frelsi“ tókst bröskurunum að
I grafa undan þeirri jafnvægisstefnu
•í efnahagsmálum, sem hófst 1950
og sæmilega leit út mcð 1953. Þeir
' voru þar að vísu ckki einir a'ð
verlci, en þeir voru stórvirkastir,
enda höfðu þeir aðstöðu til að naga
ræturnar innan frá.
At gaaga sktpuíega um
dy.r framíaranna
Það liggur nú Ijóst fyrir, að fjár-
fesíingarkapphlaupið er einn versti
þröskuldur á vegi heilbrigðra fram
fara. Það geta ekki allir ruðst tii
dyranna í einu, þjóðfélagið megn-
ar ekki að byggja yfir alla í einu;
menn þurfa að læra að ganga skipu
Iega um dyr framfaranna, sagði
fjármálaráðherra í fjárlagaræð-
unni, er hann ræddi þessi mál, og
það er hverju orði sannara. Þann-
ig kemur fjármagnið og vinnuaflið
aö heztum notum, þannig er fyrir-
byggt að sóknin til framfara og
framkvæmda snúi verðbólguskrúf-
unni í leiðinni, til tjóns fyrir alla.
En einmitt þetta hefir verið að
gerazt í þjóðfélaginu undanfarin
ár. Samt hafa menn almcnnt ekki
áttað sig á þessu, ef marka má þá
kröfupólitik í fjárfestingarmálum,
sem enn er rekin gagnvart ríkis-
valdinu. Á árinu 1955 var slegið
hér met í fjárfestingu. Þá komust
eínahagsmál þjóðfélagsins ]íka í
þann hnút, sem ekki hoi'ir tekizt
að greiða úr nema að takmörkuðu
leyti enn fdag. Á s. 1. ári mun fjár-
festing enn hafa verið meiri hér
en annars staðar, þótt hún næði
ekki hámarkinu 1955, og vafalaust
of mikil. Enda hefir sigið á sömu
hli'ðina á dýrtíðarmálunum, eiris
og fjárlagafrumvarpið ber Ijóslega
með sér, þar sem fjárfram'cg til að
halda niðri dýrtíð í almennu vöru-
verði hafa stóraukizt. Eitt af þeim
málum, sem aðkallandi er að taka
fastari tökum í þjóðlífinu í dag en
gert er er einmitt fjárfestingarmál
in, beinlinis til þess að fyrirbyggja
að þrengslin i dyrunum torveldi
sóknina að hinum sönnu framför-
um.
Erlent fjármagn —
draunmr og veruleiki
Stundum heyrist rætt um það
sem hinn auðveldasta hlut, að fá
erlent ijármagn inn í landið, bein-
hart lánsfé til að standa undir
ýmsu því sem okkur langar til að
framkvæma, og fjármagn, sem er-
lendir aðilar teldu hagkvæmt að
leggja í framleiðslufyrirtæki hér.
í fjárlagaræðunni drap Eysteinn
Jónsson ítarlega á lánsfjármálið,
og benti á, hve það er háskalegt,
að byggja framfarastefnu á ímynd
uðurn lánsmöguleikuin. Sannleikur
inn er, að það er mjög þröngt á
lánsfjármarkaði í öllum löndum.
Það hefir tekizt að fá nokkur lí.n
til aðkallandi framkvæmda hér síð
an þessi ríkisstjórn tók við, en
hvergi nærri það, sem óskað hcfir
verið eftir, og þannig er reynsla
margra þjóða. Fjármálaráðherra
Indlands hefir nýlega ferðast um
tvær heimsálfur í leit að lánsfé og
sneri heim nú fyrir nokkrum dög-
um án þess að hafa nokkur ákveð-
in loforð meðferðis. Það dugar
ekki annaö en menn temji sér
sæmilegt raunsæi í þessu efni. Um
erlent fjármagn til stórfram-
kvæmda hcr, er þa'ð að segja, að
auk þess sem landsmenn hafa enn
alls ekki gert upp við sig viðhorf
til þeirra mála, hafa þeir heldur
ekki skapað hér fjárhagsgrundvöll
og efnahagskerfi, sem laðar útlent
fjármagn að. Hér eru nú tveir at-
vinnuvegir lögboðnir, að kalla má,
og ríkið ábyrgist afkomu þeirra,
en öðrum er þar ekkert ætlað. Með
aukinni dýrtíð, vaxandi niður-
greiðslum annars vegar, og uppbót
um hins vegar, á nýsköpun í at-
vinnurekstri og iðnaði sífellt örð-
ugra uppdráttar. Slikt er stór-
hættulegt því að það seinkar fram
förunum, stöðvar þær e. t. v. alveg
á sumum sviðum. En ekkert er þó
hættulegra fyrir þjóðfélag en að
missa ferðina, komast í kyrrstöðu
og glata þeirri uppörvun, sem eðli-
leg bjartsýni veitir. Það er ekki
hollt fyrir atvinnulíf neinnar þjóð
ar, að framtíðin sé í augum manna
a. m. k. eins mikið tengd horfum
um uppbætur og nýtt ábyrgðar-
verð og hagsýnum rekstri, vöru-
vöndun og rösklegum vinnubrögð-
um á erlendum markaði. Á þass-
um vettvangi eru dýrtíðarmálin ó-
beint til tjóns og þrákelknin að við
urkenna ekki raunverulegt verð-
mæti gjaldmiðilsins því hættulegri
sem hún þrætir fyrir stærra mis-
ræmi. Að þessu athuguðu, er ljóst,
að þaö innanlandsástand, sem tor-
veldur mjög aðstöðu til að fá hæfi-
lega mikið erlent fjármagn til að
stairda undir heilbrigðri hagnýt-
ingu auðlinda, ásamt með fjár-
magni sem þjóðin sjálf sparar, er
þegar til lengdar lætur íhaldssamt
en ekki framsækið ásland, neikvætt
en ekki jákvætt. Sú skýring að hér
megi leysa þennan vanda með því
að taka stórlán erlendis, en halda
öllum búskap heima í gamla horf-
inu, er blekking. Eitt af því, sem
fjárlagaræðan skýrði rækilega fyr-
ir mönnum, er einmitt þctta atriði.
Fjárfesting á ýmsum
landssvæðum
í fjárlagaræðunni er upplýst,.a5
nærfellt % af þjóðartekjunum á
árúnum 1955 og 1956 hafa gengið
til fjárfestingar. Hins vegár múnu
ekki Iiggja fyrir tölulegaf skyrsí
ur um það, hvernig fjárfestingin
ikiptist milli landshluta. En þeirra
er mikil þörf. Ekki væri ósennilégt
ið á daginn kæmi að þar stæði
Faxaflóasvæðið alveg í sérflokki,
einkum Reykjavík, sem gleypir að
kalla má alla fólksfjölgunina í lancl
inu. Nú heyrist sú skýring á ]i>ví,
að þar með sé sannað, hversu borg
arstjórnin í Reykjavík sé ágæt.
Kommúnistar sönnuðu líka með
gervitunglinu, að kommúnistískt
þjóðskipulag væri bezt í heimi.
Nærtækari skýring en áróður
Reykjavíkuríhaldsins er sú, sem
kom fram í grein eftir franska
hagfræðinginn André Phiiip, er
vitnað var í hér í blaðinu nú í
vikunni. Hann benti á, að það
væri herfilegur misskilningur,
misræmi í efnáhagsþróun í milli
landshluta, skapað með pólitískum
aðgerðum, leiðréttist af sjálfu sér
með frjálsum straum fjármagns-
ins. Peningarnir leita þanga'ð sem
þeir eru fyrir, án tillits til þess,
hvernig þeir hafa safnast saman.
Því meira sem þéttbýlið er og sam
þjöppun fjármagnsins, því öflugri
verður segullinn. Þar kemur að
lokum, að hægt er að halda því
fram út frá þrengsta rekstrar- og
.aðstöðusjónarmiði, að svo til hvaða
fyrirtæki sem er og hvaða ný iðn
grein sem er, -sé bezt sett innan
þess hrings þéttbýlisins, sem búið
er að skapa. Aðstaðan er þá aðal
atriðið, náttúrleg gæði algert auka
atriði. í grein hins franska hag-
fræðings, sem vissulega var ekki
skrifuð með okkar aðstæður í huga
er því haldið fram, að slík rök séu
ekki einhlít þegar velja skal fyr
irtækjum stað, þjóðfélagsleg rök
á breiðari grundvelli verði að
koma til skjalanna. Og þá verði
á stundum að beina fjármagninu
í burt frá þéttbýlinu með beinum
stjórnarfarslegum aðgerðum. í
þessari skoðun felst sjónarmið, sem
mikil ástæða er til að gefa gætur
hér á landi. Við erum komnir
hættulega langt á þeirri braut,
að þykjast „sanna“ með þéssum
hætti, að nýbygging atvinrtuvega
ætti ætið að vera í mesta þétt-
býlinu.
En málið er ekki svona einfalt.
Þjóðfélagið í heild, nýting lands-
ins í heild, krefst fleiri röksemda.
Það má aldrei gleymast.
• I
Landið allt en ekki
a<$eins hluti þess
Þegar fjárfestingareftirlit hefur
verið sett hér á landi hefir það
verið látið ná jafnt til þéttbýlis
ins og dreifbýlisins í orði kveðnu,
þótt e. t. v. hafi ekki verið haldið
fast við bókstaíinn í öllum grein-
um í framkvæmd. Þó munu svik-
semi við fyrirmæli ríkisvaldsins
í þessum greinum úti um byggðir
landsins hafa verið fátíð. Hins
vegar stóðu valdamiklir aðilar að
slíkum svikum í Reykjavík og er
MorgunblaðshöIJin stórfelldasta
dæmið um það. 'En þessar reglur
settar í nafni jafnréttis, eru mjög
vafasamar. í fyrsta lagi er ekkert
jafnrctti um aðstöðu til fjármagns
litvegunar til framkvæmda. Þar
situr þéttbýlið yfir stærri hlut í
öllum greinum, með allt sitt banka
| vald og alla þá miklu aðstöðu, sem
' stjórnaraðsetrið veitir. 1 öðru lagi
taka slíkar reglur ekki tillit til
þcss lögmáls, sem André Philip
(Framhald á 8. síðu.)