Tíminn - 30.10.1957, Blaðsíða 8

B
TÍMINN, miðvikuðagiim 30. október 1951
Sjötugur:
Guðmundur Gilsson, Hjarðardal
Hann er fæddur og alinn upp á
Mosvöllum í Bjarnardal í Önund-
arfirSi, stundaði sjómennsku á
yngri árum en gerðist síðan bóndi.
Þetta er næsta algengur og hvers-
dagslegur æviferill alþýðumanns
og ekki kryddaður neinum sérstök
um ævintýrum. En hittir þú Guð-
mund Gilsson í góðu tómi kann
hann frá mörgu að segja. Hann
lýsir ekki sjálfum sér sem neinni
hetju eða afreksmanni, því að mað
urinn er yfirlætislaus. En hann er
grandvar og traustur í frásögn og
hefir góða greind á rökum hverr
ár sögu.
Það mun hafa verið litlu eftir
1860 að Gunnhildur Sigurðardótt-
ir, ekkja Bjarna Nikulássonar,
flutti með börnum sínum frá Víf-
ilsmýrum að Mosvöllum og fékk
ábúð á hálflendu þar. Var Gils son
ur hennar einkum fyrir búi með
henni og tók síðan við búi eftir
hana. Árið 1878 kvæntist Gils Guð
mundínu Jónsdóttur og var Guð-
mundur yngstur fjögurra barna
þeirra, sem á legg komust, fædd-
ur 29. október 1887.
Nú má það kallast viðburður ef
maður fer á göngu yfir heiði milli
fjarða. Þegar akvegir eru ekki
færir sæta menn skipaferðum,
sem eru nokkuð tíðar. En þetta
horfði öðru vísi við á bernskuár-
um Guðmundar Gilssonar. Þá fóru
margir vestan úr fjörðum norður
að Djúpi og oftast gangandi að
vetrinum. Útræði var þá mikið
við Djúp og menn komu víðs veg-
ar að til róðra. Auk fastra ver-
manna, sem oft voru á ferð marg-
ir saman, skruppu menn stundum
úr Dýrafirði til að fara nokkra
róðra. í stærri verstöðvum var oft
ast hægt að fá skiprúm í stað
þeirra, sem forfallaðir voru róður
og róður. Þar voru stundum ver-
menn, sem hvergi réðu sig fasta
en gengu milli formanna eftir því
sem á stóð og liðs var þörf. Þeir
voru kallaðir skipaskækjur.
Ferðamenn, sem komu að vest-
an og fóru norður yfir Breiðadals-
heiði, komu oft við á Mosvöllum.
Þeir, sem komu lengra að en úr
Dýrafirði, gistu oft á bæjunum í
Bjarnardalnum en á Mosvöllum
spurðu flestir eftir „vöðunum",
því að leirurnar innst í Önundar-
firði voru löngum beztar kunnug-
um. En misjöfn voru veður og
færð og oft kröggur í vetrarferð-
um. Ein er sú bernskuminning
Guðmundar Gilssonar að fjórir
hestar ferðamanna voru hýstir í
bæjargöngunum illviðrisnótt að
hausti, þegar fullt var orðið ann-
ars staðar. Öðru sinni komu tveir
næturgestir milli hátíðanna en fé-
lagar þeirra 3 höfðu beðist gisting
ar á næsta bæ. Þeir urðu allir veð
urtepptir, en á öðrum degi komu
þó hinir þrír að Mosvöllum að
vitja félaga sinna. Þá Voru fimm
gestir næstu nófct. Þessir menn
sneru svo vestur aftur þegar veðr-
ið batnaði. Þeir treystu sér ekki
yfir Breiðadalsheiði í þeirri ófærð
sem þá var komin.
Skíði máttu heita óþekkt á þess
um árum en einstöku menn áttu
þrúgur.
Stundum gekk allt vel. Kannske
hafði heimilisfaðir úr Dýrafirði
farið nokkra róðra við Djúp
beggja megin við áramótin og
fengið úttekt í kaupstað út á hlut-
inn. Þá var það ánægður maður,
sem fetaði heimleiðis með 60—80
punda bagga á baki, en það þótti
þá ekki nema mannsverk að bera
milli fjarða: Hitt voru ekki nema
heljarmenni eins og Guðmundur
Jústsson, sem lögðu 100 pund á
bakið og höfðu ögn í fyrir, en
hann hélt á þeirri byrði í einum
áfanga frá ísafirði og í Botn í
Dýrafirði. Það tók því ekki að setj
ast og taka af sér baggann, þó að
hann kæmi við á bæ og íengi að
drekka. Hins vegar var gott að
styðja lófunum á 'hnén meðan
mjólkin var sótt. Það leið strax
úr manni við það. En venjulegum
mönnum var nóg dagleið í skamm-
deginu frá ísafirði í Önundarfjörð
með 70 pund á baki. Og þá var oft
gist á Mosvöllum. Þar var greiða-
semi við ferðamenn sjálfsögð.
Einhvern tíma nokkru fyrir alda
mótin kom frænka mín ein að
Mosvöllum. Hún þurfti að komast
yfir vöðin en haustflæði og myrk-
ur fór í hönd. Gils léði henni Guð-
mund son sinn til leiðsögu. Djúpt
var orðið og taldi hún að dreng-
urinn hefði sundriðið til baka en
ekki brást henni leiðsagan, enda
mun Guðmundur lítt hafa villst
af réttri leið, þó að stundum væri
á ferð í dimmu, bæði á sjó og
landi. Þegar Gils hitti hana næst
spurði hann eftir ferðinni en hún
lét vel yfir og taldi sig hafa haft
öruggan leiðsögumann. Þá sagði
Gils: „Drengurinn sagði, að hefðu
vöknað hófarnir".
Guðmundur Gilsson fór til róðra
vorið sem hann fermdist. Þá var
hann háseti Rósinkrans Rósin-
kranssonar í Tröð og eins næsta
vor. Allir karlmenn fóru þá að sjó
á vorin og útþrá og stórhugur
ungra manna beindist mjög í þá
átt. En síðan réðist Guðmundur á
skútu og var það á hverju sumri
1904—1911. Skipstjórar hans voru
þeir Kjartan Rósinkransson á Fiat
eyri, Kristján Jóhannesson í Hjarð
ardal og Páll Rósinkransson á
Kirkjubóli.
Veturinn 1911—1912 nam Guð-
mundur sjómannafræði í Stýri-
mannaskólanum í Reykjavík og
tók skipstjórapróf um vorið. Eftir
það var hann skipstjóri á þilskip-
um frá F’.ateyri og Þingeyri á ár-
unum 1913—1920.
Guðmundur Gilsson kvæntist
1914 Sigríði Hagalínsdóttur í
Hjarðardal. Var heimili þeirra síð-
an í Innri-Hjarðardal unz Sigríður
lézt árið 1947. Þau eignuðust 10
börn, sem öll komust til fullorð-
insára og eru 9 þeirra ó lífi. Guð-
mundur keypti Innri-Hjarðardal
og hóf þar búskap 1919.
Af þessu er ljóst, að Guðmund-
ur Gilsson er þrautreyndur sjó-
maður og skútumaður auk þess,
sem hann hefir alla tíð fylgzt með
búskaparsögu sveitarinnar. Hitt
sést ekki af því, sem hér hefir ver-
ið talið, hvern þátt Guðmundur
Gilsson hefir átt í félagslífi og fé-
lagsmálum Önfirðinga. Vel gæti
hann sagt frá fyrstu árum ung-
mennafélaganna í Önundarfirði
og þeirri vakningu, er þeim fylgdi.
Saga Kaupfélags Önfirðinga er
honum vel kunn, því að þar hefir
hann jafnan verið félagsmaður frá
stofnun 1917, eins og hann hefir
hvarvetna verið liðsmaður félags-
legrar menningar sveitunga sinna.
Þess er áður getið, að skíði
tíðkuðust ekki í Önundarfirði í
bernsku Guðmundar. Unglingum
þóttu það stórmerki ef þeir sáu
ferðamann ganga á skíðum. Þó
flutti í sveitina einn maður, sem
átti skíði, nokkru áður en minni
Guðmundar nær til. Fósturbróðir
hans, röskum 10 árum eldri, smíð-
aði sér skíði eftir þeim og lærði
vel með að fara. Siðasta tug ald-
arinnar var norsk hvalveiðistöð í
firðinum. Þar sáu Önfirðingar
skíði hjá Norðmönnum. Með þeim
fluttust inn nokkur skiði. Til dæm
is gaf Hans Ellefsen hvalveiðimað-
ur öllum fermingarbörnum í firð-
inum skíði eitt árið. Systir Guð-
mundar Gilssonar fékk ein þeirra
og notaði hann þau skíði mikið. .
Á fyrstu árum Ungmennafélags
Önfirðinga var áhugi og kapp í
skíðaiðkun og háð skíðamót og
jafnvel skiðakeppni. Menn hlóðu
axlarháan pall til að stökkva af.
Raunar voru sbíðin hálflaus á fót-
unum,þvíað ekki var kostur ann-
arra bindinga en þeirra,sem menn
gerðu sér sjálfir en það var tá-
band og ól aftur fyrir hælinn,
spennt með hringju. Guðmundur
Gilsson var snjallastur skíðamað-
ur. Þegar hann er spurður hvað
langt þeir hafi stokkið, segist
hann ekki muna en halda að þeir
hafi einhvern tíma mælt 15 álnir.
Gjörðabók félagsins segir hins veg
ar að hann hafi stokkið 19 álnir.
Guðmundur er ýkjulaus maður.
Gamlar fundargerðir, sem Guð-
mundur Gilsson skrifaði, bera
honum vitni um samvizkusama ná-
kvæmni og glöggan skilning á að-
alatriðum.
Sjómennskan fórst Guðmundi
vel. Hann var sjálfur góður fiski-
maður og ágætur sjómaður. Hjá
honum fór saman dirfska og
gætni, glögg eftirtekt, góður skiln
ingur og örugg hönd. Hann var
farsæll skipstjóri.
Guðmundur var hvarvetna á-
gætur verkmaður. Hann var vef-
ari góður, ágætur veggjahleðslu-
maður meðan slíkt var stundað
og í fremstu röð fjallamanna.
Gætni, öryggi og áræði fylgdi hon
um hvar sem hann fór. Ekki var
hann talinn sérstakur kraftamað-
ur, en hann var gæddur andlegu
þreki og æðruleysi flestum frem-
ur.
Um búskap Guðmundar má getá
þess, að Innri-Hjarðardalur gaf af
sér um 200 hesta hcyskap þegar
hann keypti jörðina og var taðan
ekki helmingur þess. Hin síðustu
ár hafa heyjast þar talsvert á sjö
unda hundrað hesta, allt taða, og
þó verið skilin eftir á túninu nokk
ur há til kúabeitar. Iley hafa allt-
af verið nóg í Innri-Hjarðardal á
hverju sem hefir gengið.
Guðmundur Gilsson var hrepps-
nefndarmaður í rúmlega 20 ár og
hefir verið í stjórn kaupfélags ná-
lægt 30 árum. Auk þess hefir
hann lengi verið í skattanefnd og
setið í ýmsum nefndum öðrum.
Hann er enginn hávaðamaður eða
málskrafsmaður á fundum, en oft
hefir hann átt góðan hlut að lausn
mála og verið tillögugóður. í
nefndum er hann traustur starfs-
maður.
Ég hefi verið svo gæfusamur að
kynnast mörgu góðu fólki en ó-
víða hefi ég vitað skemmtilegra
heimili en í Innri-Hjarðardal. Guð
mundur Gilsson er mjög vel gerð-
ur maður. Hann er flestum mönn-
um stilltari og verður af fáu upp-
næmur, er þó skapmaður, fastur
og tryggur í lund. Sigríður kona
hans var slík ágætismanneskja, að
mér kemur hún jafnan í hug er
góðrar konu er getið og er það
trú mín að þau hjón hafi aldrei
mæl.t styggðaryrði við fólk sitt.
Hún var svo góðgjörn, að hún
færði allt til betri vegar og virti
til vorkunnar. Má það teljast mik-
ið happ hverri sveit að eiga slík
heimili vegna greiðasemi, alúðar
og hvers konar áhrifa.
Nú er Guðmundur Gilsson hætt-
ur búskap en Hagalín sonur hans
tekinn við búi með konu sinni,
Þórdísi Guðmundsdóttur. Það er
mikið ánægjuefni að heimilið held
ur sínum góðu einkennum, þó að
skipti um kynslóð og fólk. Slíkt er
vitanlega öllum sem til þekkja til
ánægju en auðvitað því meir, sem
þeir hafa verið nákomnari. En það
hygg ég að sé mesta gæfa Guð-
mundar Gilssonar að sjá heimili
barna sinna líkjast heimilinu í
Innri-Hjarðardal eins og það var.
Mest er líka vert um þann ávöxt-
inn af löngu og farsælu starfi.
— H. Kr.
■ BsasTiifiðKifiiiisiiiilVI siiuí IíuíríhíN iHiiimNiiftim •
AUGLÍSIÐ I TIMANUM
•MTflHlMMMlniIiNMiNMB
ítalir bjóða íslend-
AÐ VESTAN ...
ingi skólastyrk
Ríkisstjórn Ítalíu hefur ákveðið
að veita íslendingi styrk til náms
á Ítalíu skólaárið 1957—1958. —
Nemur styrkurinn 400 þúsund lír-
um, og greiðist hann með jöfnum
greiiðslum á átta mánuðum. Auk
þess fær styrkþegi greiddar 10
þúsund lírur 1 ferðastyrk, og ef
um skólagjöld er að ræða, mun
styrkveitandi endurgreiða þau.
Umsækjendur verða að hafa
lokið stúdentsprófi eða prófi frá
listaskóla. Umsóknir um styrkinn
sendist menntamálaráðuneytinu
fyrir 22. nóvember næstkomandi.
í umsókn skal tilgreina námsferil
umsækjanda, svo og hvaða nám
hann hyggst stunda á Ítalíu og
við hvaða menntastofnun. Enn-
fremur fylgi afrit af próskírtein-
um, svo og heilbrigðisvottorð og
tvær myndir af umsækjanda.
(Frá menntamálaráðuneytinu).
19. mót aíþjóða
Rauða krossins
í New Dehíi
NEW DEHLI, 28. okt. — Saman
eru komnir í New Dehli 400 full-
trúar á vegum alþjóða Rauða
krossins, sem heldur þar 19. al-
þjóðamót sitt. Alls eru fulltrúar
frá 83 ríkjum. Forseti Indlands
setti ráðstefnuna og síðan flutti
Nehrú forsætisráðherra ávarp.
Hann skoraði á samtökin að taka
virka og öfluga afstöðu gegn styrj
öldum og hörmungum þeim, sem
nútíma hernaði fylgja. Þeir tímar
væri liðnir, er menn létu sér
nægja að bíða eftir því að styrjöld
brytist út og reyndu þá að bæta
bölið eftir því sem unnt var. Nú
yrði að koma í veg fyrir að styrj-
öld hæfist og á þeim vettvangi
ætti Rauði krossinn að hefja öfi-
uga sókn.
Flutningar aukast
hjá Loftleiðum
í síðastliðnum septembermánuði
fluttu Loftleiðir rúmlega 3 þús-
und farþega, 15 tonn af vörum og
2,5 tonn af pósti, en það er tals-
verð aukning miðað við september
mánuð í fyrra.
Fyrstu 9 mánuði þessa árs hafa
Loftleiðir flutt 20,577 farþega, en
á sama tíma í fyrra var farþega-
talan ekki nema 17,432 og er því
aukning 18%. Vöruflutningar hafa
aukizt um 9% og póstur um 35%.
Á þessu tímabili í fyrra var
meðaltal skipaðra sæta í flugvél-
um félagsins 58,8%, en meðaltal
fyrstu 9 mánuði ársins er nú
63,8%. Miðað við niðurstöðutölur
annarra flugfélaga, sem halda^
uppi ferðum landa í milli, eru
þessar tölur mjög hagstæðar.
Hin nýja vetraráætlun félags-
ins hófst 15. október og er gert
ráð fyrir að engin breyting verði
á henni fyrr en í næstkomandi
maímánuði, en þá vcrður ferðun-
um fjölgað á ný.
HeiIbrigtSismál
(Framhald af 4. síðu).
vita að þær eru tilgangslausar,
og hafa við engin rök að styðjast,
enda varað við þeim af læknastétt
inni í heild, þó að einstaka maður
innan hennar telji sig vita betur
en allir meðbræður hans saman-
lagt.
ÞAÐ GETUR verið okkur öll
um okkur dýrmætt leiðarljós að
gera sér grein fyrir því að um
sannar nýjungar í læknavisindum
er aldrei að ræða. Fyrst þarf að
sanna þær, en áður en það má
takast, eru þær á allra vitorði, og
er því ekki lengur um nýjungar
að ræða.
(Framhald af 5. síðu.)
meira eftir giftu og láni en hinu,
sem sjálfrátt sýnist. En tvímæla-
laust er það gæfulegast fyrir okk-
ur að skilja á hvaða grundvelli
hagsæld og menning íslenzkrar
þjóðar er byggð.
BÓNDINN Á IíESTI var einn
þeirra manna, sem þar eiga hlut
og um margt sannur fulltrúi
þeirra, sem réttu íslenzka þjóð úr
kút. Vera má, að meiri menntun
hefði gert bókmenntasmekk hans
þroskaðri, eins og Magnúsar
Hjaltasonar. En hann unni bók-
menntum og naut þeirra, félags-
lyndur maður og góður þegn og
liðsmaður í menningarfélögum
sveitar sinnar. Einu sinni kvað
hann þegar honum þótti deyfð í
félagslífi:
Deyfðin bugar létta lund,
letin veldur pínu,
enginn nennir nú á fund
né að skrifa línu.
Þpssi maður bjó búi sínu við
mikla ómegð, fylgdist með í þeirri
framför, sem varð í búnaði, ias
skáldskap og naut hans án allrar
beizkju eða öfundar í þeirra garð,
sem meira gátu gefið sig að slík-
um verkefnum. Á heimili hans var
lagður traustur grundvöllur að
ævilangri farsæld ellefu barna.
SLÍKUM heimilum og slíku fólki
eigum við margt að þakka. Þar er
mikil saga, sem er samboðin góðu
skáldi að segja því, að hún er
-bæði merk og fögur, sannfróð um
gengna fcíð, hvetjandi til nýrra
dáða, göfgandi, því að hún glæðir
trú á menn og þjóð. — II. Kr.
Erlent yfírlit
(Framh. af 6. síðu.)
talinn gera það vegna þess, að
hann álíti það nauðsynlegt Stjórn
sinni að ýta ekki undir frelsis-
hreyfingar í leppríkjunum, er síð-
ar gætu orðið henni hættulegar.
Spurningin er hins vegar sú,
hvort áhrif Títóismans minnka
hér eftir nokkuð við það, þótt
Tító sjálfur reyni að draga úr
þeim. Títóisminn hefir hjálpað
til að vekja frelsisöldu í leppríkj-
unurn. Það verður kannske hægt
að halda henni í skefjum um
stund, en ekki til langframa.
í BANDARÍKJUNUM er nú
mjög rætt um það, hvort rétt sé
að halda áfram að veita Tító efna
hagslega aðstoð áfram. Stjórnin
segist hafa tekið það mál til sér-
stakrar athugunar. Sennilega fer
endanlegt álit hennar nokkuð
eftir því, hvort hún telur Tító
alveg genginn Rússum á hönd eða
ekki. Ýmsir álífca, að óhyggilegt
sé að svipta Tító allri aðstoð, því
að það niuni gera Júgóslavíu að
algeru fylgiríki Rússa, en meðan
Tító hafi viss tengsli við vestur
veldin, geti Rússar aldrei treyst
fullkomlega á hann og ef til vill
eigi hann enn eftir að reynast
þeim óþægilegur, ef hann telji
sér það hagkvæmt.
í einstaka blöðum kemur fram
sú skoðun, að viðbrögð Adenau-
ers við viðurkenningu Júgóslaviu
á stjórn Austur-Þýzbalands, kunni
að reynast Tító holl aðvörun.
Tító vilji ekki fá á sig þann stimp-
il, að hann sé orðinn alger undir-
lægja Krustjoffs, enda geti það
reynzt honum hætfcu’legt heima
fyrir. Hann muni því brátt gera
.eitfchvað til þess að hreinsa -sig
af þessum áburði. Það gæti styrkt
þessa skoðun, að fulltrúi Júgó-
slavíu lagði fram í gær í stjórn-
málanefnd allsherjarþíngs S.Þ. til-
lögu í afvopnunarmálinu, sem að
ýmsu leyti gengur meira til móts
við sjónarmið vesturveldanna en
,gert er í tillögum þeim, sem Rúss
ar hafa lagt fram. í grundvallar-
atriðum er þó tillaga Júgóslava
nær tillögum Rússa en vesturveld-
anna. Tító mun því þurfa að gera
meira, ef hann ætlar uð sanna
,að hann fylgi enn óháðri stefnu,
en sé ekki að dragast inn í sovét-
blökkina.
Þ.í>.
E.P.