Tíminn - 15.11.1957, Side 5

TÍMINN, föstudaginn 15. nóvcmber 1957.
5
Hrepparnir í Skagafjarðarsýslu
14 og Sauðárkrókskaupstaður
•i raun og veru sá fimmtándi. Hofs-
hreppur má 'heita hreinn kauptúns
hreppur og er ekki tekinn með
hér. Búskaparskilyrði í hreppum
sýslunnar er ákaflega ólík, og ólík-
ari en í flestum öðrum sýslum.
Meðalbúið í sýslunni segir því lít-
ið mn búin í hinum einstöku
hreppum. í sýslunni hefir jörðum
sem byggðar eru 1955 fækkað um
25 frá 1920, en misjafnt er þetta
eftir hreppum. Meðaltúnið var 4.1
ha. 1920 en er nú orðið 10,8 ha.
og hefir því 2,6 faldast. Heyskap-
urinn á meðaljörð í sýslunni var
108+180 = 288 hestar. Á þann
heyskap var sett og fóðraður sá
fénaður sem var á meðalbúinu en
hann var 4.2 nautgripir, 89 kindur
og 13,9 hross. Sé reiknað með því
. að meðalnautgripur þurfi 35 hesta
og kindin 2 þá þurftu nautgripir
og sauðfé meðalbúsins (4.2x35) +
(89x2) = 325 hesta eða meira en
allan heyskapinn. Nú er meðalbú-
ið 5,9 nautgripir, 126 kindur og
12.4 hross. Handa þessum fénaði
er nú til 429+118 = 547 heyhest-
ar. Sé fóðurþörfin reiknuð á sama
háít og 1920, þurfa nautgripir og
sauðfé (5,9x35)+ (126x2) = 458,5
hesta og eru þá eftir hált upp í 90
hestar af heyi handa hrossunum.
í venjulegum meðalvetri eru því
nóg heyi í Skagafirði, en þegar
harðara er, þegar kindin eyðir 2,5
hesti eða 3 hestum, eins og oft
fcemur fyrir, þá verður lítið eftir
handa hrossunum. Hrossunum í
Skagafirði hefir fækkað um 1,5
hross á meðalbýlinu, það er í átt-
ina sem koma skal, en ekki er lík-
legt, að notkun þeirra hafi ekki
minnkað hlutfallslega meira, þeg-
ar hætt er víða að leggja reiðing
á hest, og hnakkar einungis not-
aðir vor og haust þegar koma þarf
fé á fjall og af fjalli og síðan til
siáírunar, en þá flutninga eru bíl-
arnir líka farnir að taka að sér.
Og það er til, þó ekki sé mikið í
Skagafirði, að féð er flutt heim úr
réttinni að haustinu á bíl, en ekki
rekið í rekstri eins og alls staðar
var gert, og víðast hvar er gert
enn.
Greinaflokkur Páfs Zóphóníassonar:
mn fyrr og nú
arsýslu
Sfcefilstaðahreppur.
Byggðu jörðunum hefir fækkað
um fjórar. Meðaltúnið í hreppnum
var 2.7 ha. en er nú orðið 6.0 ha.,1
og hefir því 2.2 faldast og því
stækkað minna en meðaltún sýsl-
unnar. Heyskapurinn á meðatjörð
var 89+154 = 243. Meðalbúið var
3.1 nautgripur, 86 kindur og 8.8
hross, og hefir því orðið að nota
beitina mikið og treysta á hana.
Fjörubeit er þá líka á flestum
jörðum hreppsins. Nú er meðal-
heyskapurinn 257+50 = 307 hest-
ar. Útiheyskapur hefir minnkað,
mikið, enda óvíða í hreppnum um
góðar engjar að ræða (Laxárdal).!
Og nú er meðalbúiö 3.3 nautgripir,1
114 kindur og 10,4 hross, og er því
enn treyst á beitina og enn ónóg
hey, ef vetur sýnir sig ómildan.
Áður fyrr var útræði frá ílest-
um jörðum í hreppnum, og frá
sjónum fengu bændurnir hluta af
tekjum sínum. Nú er útræðiþ al-
veg lagt niður. Reki var og er á
inörgum jörðum, en áraskipti eru
að því hve mikill hann er. Fjöru-
beit er á flestum jörðum, og voru
lömb oft skögruð hér áður, en nú
ber minna á því, bæði hefir töou-
gjöf síðari hluta vetrar og inn-
gjöf lyfja um meðgöngutíma
ánna, komið í veg fyrir það. Sauð-
land er gott í Skagaheiði., en oft
tollir sauðfénaður þar illa vegna j
mývargs. Stækka má túnin allsstað I
ar, en á einstaka jörðum eru tún-!
stæði grýtt og dýrt að stækka þau.
Áður fyrr verzluðu margir úr I
hreppnum á Skagaströnd, en síðan |
bílvegur kom til Sauðárkróks, hef-!
ir verzlunin færst þangað. Fólk-:
inu í hreppnum hefir fækkað úr|
264 í 88, og er því undur hvað
enn er framleitt í hreppnum, með j
ekki fleira fólki. Á táu iörðurn eru!
túnin enn minni en 5 ha. og á öðr-
um 5 eru þau orðin stærri en 10
ha. Á öllum jörðum hreppsins
hafa túnin stækkað nokkuð. Stærst
bú er í Skefilsstöðum. Þar eru 13
nautgripir, 337 kindur og 52
hross, en hsyin eru ekki nema
600 hestar, sem þessum fénaði er
ætlað, er þar mikið beitt, og hross
látin ganga úíi.
Skarðshreppur.
Túnið var 4.1 ha. Nú er bað 8,3
ha. og liefir því tvöíaldast. Hey-
skapurinn á meðaljörðinni var 98
+226=324 hestar. Meðalbúið, sem;
fóðrað var á þessum heyjurr., var!
3.7 nautgripir, 95 kindur og 11.6
hross, og hafa því heyin nægt
'handa nautgripum og sauðfé í með
alvetri en ekkert verið aflögu
handa hrossum. Nú er meðalhey-
skapurinn 405+82=487 hestar og
hefir því aukist um 145 hesta. Með
albúið nú er 3.7 nautgripir, 153
Kindur og 10 hross. í sveitinni nú
eru 124 menn en voru áður 176.
Heyið, sem nú er heyjað á meðal-
jörðinni af þeim 5,6 manns, sem á
meðaljörðinni eru, hrekkur því
vel handa nautgripum og sauðfé á
meðalbúi, en lítið er þá handa
hrossum. Túnraiktunarskilyrði eru
ákaflega misjöfn, sumar jarðir
hreppsins liggja á strönd meðfram
sjó, aðrar upp til fjalla o. s. frv.
Ails staðar má þó stækka túnin og
auka heyfenginn, en það er mjög
miíslétt. Hreppurinn liggur í boga
utan um Sauðárkrók, en þar starf-
ar mjólkurbú og þangað er seld
mjólk. Á 6 jörðum eru túr.in enn
undir 5 ha. og aðeins 2,7 ha., þar
sem það er minnst. Á öðrum 6
jörðum eru túnin stærri en 10 ha.
Stærst í Áshildarholti 18,4 ha., en
þarnæst á Heiði 18,2 og þar er
stærsta búið. Heyskapurinn þar er
1050 hestar, nautgripir 7,1, sauðfé
243 og hross 8. Það er talið snjó-
þungt en landgott á Heiði, en
þarna eru líka næg hey, þó nokk-
uð hart sé.
Staðarhreppur.
Meðaltúnið í hreppnum var 4.5
ha., en er nú 10,2 og hefir 2.27 faid
ast. Heyskapur á meðaljörð var
152 + 385=537 hestar. Meðalbúið
var þá 9,3 nautgr., 122 kindur cg
16,9 hross og heyið því tæplega
nóg handa nautgr. og sauðfénu. Þá
voru 215 manns búseítir í hreppn-
um og því hey, sem svarar til þess
að 62 hestar hafi fengist eftir
hvern mann búsettan í hreppnum.
Nú er meðalheyskapurinn 501 +
274= 785 hestar og heyaukinn því
248 hcstar. Meðalbúið, sem fóðra
á með heyjunum, er 10 r.autgr.,
147 kindur og 12,5 . hross, og því
mjög mikið betri ásetningur, þar
sem nú eru yfir 100 héstar til
handa hrossum, þó 35 hestar séu
ætlaðir handa hverjum nautgr. og'
2 handa hverri kind. Og nú fást
132 hayhestar eftir hvern búsettan
mann 1 hreppnu.n. Ailar jarðir í
Staðarhreppi haía sæmileg tún-
ræktarsfciiyrði. Marg-ar þeirra eiga
úrvals engiar, sem litið gefa tún-
unum eftir. Mjólkin er seld til
Sauðárkróks. Afrétt er heldur
þrör.g og ekki góð, en einstaka
jarðir eiga víðlend fjalllönd, sem
mest eru noíuð sem almenningur.
Tvær jarðir hafa enn minni tún
en 5 ha. og eru útræktarskilyrði
heidur slæm á annarri. Á ellefu
jörðum eru túnin stærri en 10 ha.
og stærst í .Holtsmúla 22,3 ha. Á
Reynistað er túnið minna aðeins,
17,9 ha., en búin á þessum jörð-
um eru nakfcuð .svipuð að stærð.
Á HoHsmúia eru heyin 1550
hestar, nautgr. 23, sauðfc 416 og
bross 31. Á Reynist?ð eru heyin
2200 hastar, nautgr. 24, sauðfé 415
og hross 40.
Á Reynist.að er hægt að mæta
hörðum vetri eri á Holtsmúla flýt-
ur í góðum meðalvetri, en alit í
voða, ef harðara verður.
Seyluhreppur.
Byggðar jarðir haia fjölgað um
5 og veldur bví Viðimýrarnýbyla-
hverfio. Maðáiíúni'ð var 4 ha, en
er nú 12,8 ag hefir meir en þre-
faldasí. Meðaih?yskap+r var 132
+321=453 hestar. Á þeim var
meðaihúiS fóðrað en það var 4,1
nautgr,, 133 kindur og 24,9 hross,
og hafa því verið nálægt 40 hey-
hestar handa hrossunum, þegar
ekki kom nema góður meðalvetur,
en vantað þegar harðara var. Nú
er meðalheyskapur 440+214=654
hesíar. Á því er nú haft 7,4 nauí-
gripir, 126 kindur og 18.2 hross
og er bví ásetninigurinn mjög mik-
ið betri en hann var.
Nokkrar jarðir eiga vildisengj-
ar, sem lengi — alitaf — verða
slegnar. Túnræktarskilyrði eru
misjöfn, en yfirleitt sæmileg. Sum-
arhagar eru góðir fyrir fé og
hross, og afrétt viðiend og góð.
Jarðhiti er i hreppnum og hef-
ir myndast þorp við Reykjarhól,
sem nefnist Varmahlíð. Eru þar
nokkur hús hituð með jarðhita.
íbúar í Varmahlíðarhúsunum
hafa flesíir garðrækt við lauga-
hita, en stunda annars ýmsa vinnu
— eru bílstjórar, handverksmenn
o. fl.
4 gamalbyggðar jarðir hafa
minni en 5 ha. túr. en 25 jarðir
eru komnar með stærri íún en 10
ha. Á tveim jörðum hafa túnin
ekkert stækkað, enda ekki hægt
um vik að stækka þau svo að
gagni komi. Stærst telst túnið í
Vallanesi, 30,6 ha. Kúabúið er
stærst í Ytra-Vallholti, þar er fán-
ið 21,1 ha„ en taðan aðeins 550
hestar og er annað hvort skakkt
eða túnið í lélegri rækt. Allur
heyskapur er S00 hestar og á því
eru 19 nautgr., 121 kind og 16
hross. Síærst fjárbú er á íbishóli,
þar er 1 nautgr., 315 fjár og 11
bross. Fyrir löngu siðan (1905)
var stofnaður félagsskajmr bænda
í því skyni að stunda félagsiega
garðrækt við Reykjarhól. Þetta
komst i framkvæmd nokkur ár, en
Samanburður á meðaljörðum hreppa í Skagafjarðarsýslu
HREPPU R: 1920 1955 Túrut. Taða Uthey Nauigr. Sauðjé Hross 192(1 1953 Túvst. Tala Úthey Naulgr. Sauðfé Hross ufiííir
ha. hestar hestar tala tala tala ka. hestar hestar tala tala tala 5 ha.
1. Skefilstaðahr. 30 26 2,7 89 154 3,1 86 8,8 264 88 6,0 257 50 3,3 114 10,4 10
2. Skarðshreppur 22 22 4,1 98 226 3,7 95 11,6 178 124 8,3 405 82 3,7 153 10,0 6
3. Staðarhreppur 25 26 4,5 152 385 9,3 122 16,9 215 154 10,2 501 274' 10,0 147 13,5 2
4. Seyluhreppur 35 40 4,0 132 321 4,1 133 24,9 275 242 12,8 440 214 7,4 123 18,2 4
5. Lýtingsstaðahr. 60 66 4,0 136 201 3,4 106 17,4 414 363 12.4 458 51 4,6 150 14,9 5
6. Akrahreppur 67 50 4,2 136 214 3,6 97 20,1 497 340 15,1 591 150 7,1 162 22,5 3
7. Rípurhreppur 16 20 3,5 163 327 6,1 121 22 2 143 121 12,0 5S3 294 9,0 139 15,9 0
8. Viðvíkurhreppur 19 21 4,8 152' 256 5,0 122 22,8 205 120 12,8 514 97 7,5 123 15,0 0
9. Ilólahreppur 23 26 5,1 158 228 5,1 99 15,5 283 170 11,8 533 62 8,1 145 10,4 5
10. Hofshreppur 51 41 3,8 119 130 3,7 60 7,5 434 237 9,2 398 103 6,4 33 5,0 5
11. Fellshreppur 21 15 3,4 94 134 3,9 50 5,5 170 87 9,2 324 43 5,0 93 4,8 2
12. Haganeshr. 35 26 3,8 77 99 3,5 38 4,1 324 172 7,1 207 0 3,2 82 2,7 10
13. Holtshreppur 39 34 4,9 103 180 4,1 47 4,6 310 213 7,5 214 133 3,1 78 2,8 5
Alls 438 413 3740 2437
Meðaital 4,1 125 208 4,2 89 13,9 10,8 429 113 5,9 126 12,4 57
lagðist niður, mest vegna „arfa“ f
görðunum. Vera má, að slíkt komi
upp aftur og óvíða á landi hér
eru betri skilyrði til slíks en í
Varmahlíð.
Lý tingsstaðahreppur.
Byggðu jörðunum hefir fjölgað
um 6. og eru nýbýlin, sem stofnuð
hafa verið það fleiri en jarðirnar,
sem lagzt hafa í eyði. 'Túnið var
4.0 ha., en er nú 12,4 og hefir því
þrefaldast. Heyskapur á meðaljörð
inni var 136+201=337 hestar. Á
þessu heyi var fóðrað 3.4 nautgrip-
ir, 106 kindur og 17,4 hross, og
liggur nærri, að hcyfóðrið hafi í
meðalvetri hrokkið handa naut-
gripunum og sauðfé og ekkert ver-
ið eftir handa hrossunum. Nú er
heyskapur á meðaljörðinni orðinn
453+51=509 hestar. Búfénu, sem
ætlað er að lifa vetrarlangt á
þessu heyi, er 4.6 nautgripir, 150
fjár og 14.9 hross, og stendur því
allt við sama, enn nægir heyið
lianda nautgripum og sauðfé í
meðalvetri, en ekkert er eftir
handa hrossunum.
Afréttarland er bæði víðlent og
gott og möguleikar til að fjölga
sauðfénu nær ótakmarkaðir, af
öðru en nægu vetrar- og vorfóðri.
Það er meiri ræktun. Jarðhiti er
víða í hreppnum og nota'ður bæði
til að hita upp bæina, hita gróður-
hús og rækta við hann úti á ber-
svæði.
Engjalönd eru léleg, enda út-
heyskapur kominn úr 201 hesti í
51 á meðaijörðinni og hverfur al-
veg með aukinni ræktun. Tvær
gamalbyggðar jarðir hafa minni
tún en 5 ha. svo og nokkur nýbýli
sem eru nýbyggð. Túnræktarskil-
yrði eru misjöfn og yfirleitt góð.
Fjörutíu jarðir hafa stærri tún en
10 ha. og átta af þeim stærri en
20 ha. Einna stærst tún og bú er í
Tunguhálsi, þar er 23,5 ha. tún,
aliur heyskapur 1000 hestar, en á-
höfnin 16 nautgr., 297 fjár og 14
hross og er fóðrið þá knappt, þó
sumir nautgr. séu ungir. í hreppn-
um voru 367 manns búsettir 1920
en 1953 eru þeir 366 eða einum
færri, en þó nokkrir lifa n garð-
rækt, bílkeyrslu o. fl. nú, en ckki
einhliða á heyskapnum og því, sem
á heyjunum mátti fóðra cins og
áður.
Akrahreppur.
Þar hefir byggðu jörðunum
fækkað úr 62 i 50. Meðaltúnið var
4.2 ha. eða heldur stærra en í
Lýtingsstaðahr. og Seyluhrepp.
Nú er það 15.1 ha„ eða 3.6 sinnum
stærra en það var, og hefir stækk-
að hlutfallslega mest af meðaltún-
um hreppanna í sýslunni. Meðal-
heyskapurinn var 136+214=350
hestar. Á þá var sett og fóðrað
vetrarlangt 3.6 nautgripir, 97 fjár
óg 20,1 hross, heyið er því hér sem
áður í hrossasveiUmum, nægjan-
legt handa nautgripunum og sauð-
fé ef vetur er vel í ineðaliagi harð-
ur, en ekkert handa hrossunum.
Nú er meðalheyskapur á jörð
591 + 150=741 hestar. En á því á
líka að fóðra 7.1 nautgrip, 162
[ kindur og 22,5 hross, og hefir því
ásetningurinn stórbatnað, og þola
; ,,Akrhreppingar“ nú allharðan vet
; ur, miklu harðari en áður, með
i sömu hirðingu kvikfjárins. Á
; nokkrum jörðum eru sæmilegar
; engjar, og aðstæður mega teljast
góðar til túnaræktar. Þrjár jarð-
| ir hafa tún, sem minni eru en 5
ha„ 38 jarðir hafa stærri tún. en
i 10 ha. og 10 af þeim yfir 20 ha.
i tún. Einna stærst bú er á Frosta-
stöðum. Þar er tún 24.3 ha. og all-
ur Iieyskapur 1440 hestar. Áhöfn-
in á jörðinni er 16 nautgripir, 364
kindur og 28 hross og mun það
reynast nóg í Skagafirði, þó vetur
sé til muna harðari en í meðalári.
Hreppurinn á sameiginlegan
upprekstur, sem bætt hefir verið
yið landi úr Eyjafjarðarsýsln, sem
keypt var af hreppnum þar og
lagt undir afréttinn. Afrétturinn
er allt oí lítill og veldur því hrossa
mergðin. Það er sagt, að hrossið
eyði — troði og býti — álíka
mifcki fóðri í högum að sumrinu
og 8—10 kindur, og sé það rétt,
geta bændur í Akurhreppi séð,
hvað hau eta frá fcnu. Silfrasta'ða
afrétt, en svo heitir afrétt Akra-
hrepps, er ein af þeim fáu afrétt-
úm, ssrn ég hygg ofsetna á hverju
sumri, og rnun það koma fram á
failþunga dilkanna. Og fyrsta ráð-
- (Framhald a 8. síðu.)