Tíminn - 04.12.1957, Síða 6

6
T í MIN N, miðvikudagirtn 4. desember 1951*
Útgefandi: Framsóknarflokkurlnn
Ritstjórar: Haukur Snorrason, Þórarinn Þórarinssos (áb).
Skrifstofur í Edduhúsinu við Lindargötu.
Símar: 18300, 18301, 18302, 18303, 18304
(ritstjórn og blaðamenn)
Auglýsingasími 19523. Afgreiðslusími 12323
Prentsmiðjan Edda hf.
Vaxkerti íhaldsins
FYRIR NOKKRU kveiktu
foringj ar Sj álfstæðisflokks-
ins dálítið leiðarljós í sam-
vinmimálum, sem varla hefir
vakir verðskuldaða athygli.
Þeir lögðu til að kaupfélögin
yrð'u klofin sundur. Hug-
myndinni var teflt fram á
svokallaöri ,bændaráðstefnu‘
í höfuöstaðnum. Samþykktin
var g'erð þar, en ritningin
mun ættuð frá flokksskrif-
stofunni í Holsteini. Það var
haft aö yfirskini að hentast
mundi fyrir bændur að hafa
sérfélög um afurðasölu sína,
en tengja hana ekki rekstri
hinna almennu kaupfélaga,
svo sem tíðkast hefir víðast
hvar á landinu. Þeir, sem
lengi hafa starfað i sam-
vinnuhreyfingunni og
þekkja sögu hennar og upp
byggingu, munu í vetfangi
sjá, hvar fiskur liggur und-
ir steini. Skýrist það e.t.v.
bezt er menn hugleiða, að
þeir, sem hafa áhuga fyrir
slíkri sundurskiptingu bera
ekki fram tillögur um slíkt
á fundi í viðkomandi kaupfé
lögum, heldur búa til áróð-
uramál á flokksjpóhtifikumi
fundi þar sem saman eru
komnir nokkrir ungir menn
undir Ieiösögu samvinnufor-
ingja á borð viö Ólaf Thors
og G'unnar Thoroddsen. Til-
lagan er auðvitað ekkert
annað en pólitiskt klækja-
bragð, liður í valdastreit-
unni; ætlunin er að brjóta
niður með tíð og tíma hið
sameinaöa afl samvinnufé-
laganna um land allt, og
nota til þess hernaðarlist
Grikkja við hlið Trójuborg-
ar.
NÝLEGA var vakin at-
hygli á þessum tiltektum
hér í blaðinu, en annars hef-
ir verið hljótt um þær. Sú
kyrrð mun hafa þótt merkja
það í íhaldsherbúðunum, að
e.t.v. mætti ganga lengra á
þessari braut án þess að
verða fyrir áfalli. Þessi hugs
un virðist hafa skotið upp
kollinum í umræðum, sem
fram hafa farið þessa dag-
ana í húsnæðismálastjórn
nm viðhlítandi reglur við út
hlutun lánsfjár úr hinu al-
menna veðlánakerfi. Tilburð
ir íhaldsíns minna á frásögn
Gröndals af því, er Metter-
nich gerði Jósep Austurríkis
keisara út með kertin áður
en hann gekk í hauginn. Þau
voru þeirrar náttúru, að það
kviknaði á þeim jafnskjótt
og þeim var upp haldið.
íhaldið laumaði slíkum vax-
kertum inn á fund húsnæðis
málastjórnar og nú bíður
það eftir því að einhver af
andstæðingum þess grípi
þau og bregði þeim á loft.
En slíkt verk mundi stórum
torvelda starfsemi bygginga
samvlnnufélaga og útiloka
félagsmenn þeirra frá jafn-
rétti gagnvart hinu almenna
lánakerfi. Tækist þetta her
bragð, mundi foringjum
Sjálfstæðisflokksins þykja
sem þeir hefðu að baki all-
gott dagsverk í samvinnu-
málum á þessum vetri.
BYGGINGASAMVINNU-
FÉLÖG hafa heimild að lög-
um til að gefa út ríkistryggð
skuldábréf gegn veði í hús-
um félagsmanna sinna. Hins
vegar er sú kvöð á húsbyggj
endum, að þeir annist sjálf-
ir sölu bréfanna. Jafnhliða
eru strangar reglur um eigna
skipti slíkra íbúöa, sem fyrir
byggja, að hægt sé að braska
með þær eða sæta verðhækk
unum á óstöðugum fasteigna
markaði. Sala slíkra skulda
bréfa byggingasamvinnufé-
laga er mjög erfið, og hefir
lengi verið. Hafa menn orðið
að sætta sig við afföll, og
gengið mjög treglega að
losna við bréfin jafnvel við
slík skilyrði. Þessa aðstööu
vill íhaldið samt meta það
hátt, að jafngildi útilokun fé
lagsmanna i byggingasam-
vinnufélögum frá hlutdeild
í hinu almenna veðlánakerfi.
Þetta eru kertin, sem það
hefir laumað inn í nefndina,
er um mál þessi fjallar.
Það tekur fulltrúa
stjórnarflokkanna vonandi
ekki langan tíma að átta sig
á því, hverskonar gripir vax-
kerti ihaldsins eru. Þau eru
af sömu gerð og ljósin, sem
upp var brugðið á „bænda-
ráðstefnunni“. Þau eru úr
þeim kistuhandraðanum,
sem ætíð er barmafullur af
óvild í garð heilbrigðra sam
taka almennings, hvort sem
um er að ræða verzlun, fram
leiðslu eða byggingar. í
þessu sérstaka tilfelli eru
þau ætluð til að lama starf-
semi byggingasamvinnufé-
laga og til að fæla menn frá
því að freista þess að ieysa
sameiginleg hagsmuna- og
vandamál með samvinnu og-
heilbrigðu átaki. Þarna er
stefnt að því að gera lögin
um byggingasamvinnuífélög
óvirk í bráðina. Þetta er því
svipað hugsjónamál og það,
að kljúfa sundur kaupfélög-
in og gera þau þannig óvirk.
Vel færi á því, að þegar
Ólafur Thors spyr fulltrúa
sinn í húsnæðismálastjórn,
hvað líði vaxkertum íhalds-
ins þar, verði svarið eins og
hjá Jósepi Austurríkiskeis-
a.ra forðum: „Kertið, það var
hreint ónýtt, það kviknaði
ekki á því“.
Atlantshafsbandalagið
UPP Á SÍDKASTIÐ hef-
ir nokkuð verið rætt um
hlutdeild íslands í Atlants-
hafsbandalaginu í blöðum
hér, og ærið oft villandi. —
Er þvi ástæð’a til aö minna
á eftirfarandi: Grundvöllur
utanríkisstefnu núverandi
ríkisstjórnar er ályktun Al-
þingis frá 28. marz 1956, og
er til þess vitnaö í stjórnar-
sáttmálanum. Þar er því
yfirlýst, að íslendingar eigi
samstöð’u um öryggismál
Fræðslulögin 1907 marka sérstæð
tímamót í meimingarsögu landsins
Núv. og fyrrv. fræíslumálstjórar, form. Sambands
ísl. barnakennara og ritstjóri Menntamála minna
á nokkra höfu^drætti
Hinn 22. nóvember s.l. voru 50 ár liðin siðan fyrstu
fræðslulögin voru sett og alþýðufræðslan í lanciinu var færð
í nútímabúning, þótt aðstæður væru ærið frumstæðar víða
til að byrja með. Þetta eru merk tímamót í sögu mennta-
mála þjóðarinnar og í sögu kennarastéttarinnar. Tíminn
hefir spurt núverandi og fyrrverandi fræðslumálastjóra, for-
mann Sambands ísl. barnakennara og ritstj. „Menntamála",
hvert spor þeir telji fræðslulögin frá 1907 hafa markað í
söqu bjóðarinnar. Svör þeirra fara hér á eftir:
fyllstu merkingu, menn, sem
kunna að temja hugsanir sínar,
skap og tilfinningar og geti örvað
namendur sína og hjálpað þeim
til hin-s' sama.
Eg er ekki sannfærður u-m,- að
þjóðin sé meir eða betur mennt-
uð en áður, því dæmin eru mörg
um það, að menn hafa náð langt
í menntun án þess. að njóta sikóla
göngu. En almenn þekking hlýtur
að hafa aukizt að miklum mun
fyrir framkvæmd fræðsluiaganna.
Helgi Elíassón,
náv. fræðslumála-
sljóri:
Jakob Kristinsson
fyrrv fræðslu-
málastjóri:
Árangur fræðslulaganna lilýtur
að vera orðinn mikill og góður
að ýmsu leyti, en hins vegar er
hann ekki fyrir utan og ofan alla
gagnrýni og aðfmnslur. Ég held,
að öllum komi saman um þetta.
Mjög hefir það verið á orði — ég
hefi heyrt það frá mönnum af
ýmsum stéttum — að krakkarnir
lærðu ákaflega lítið.
Þegar ég var nýtekinn við em-
bætti fræðslumálastjóra, stóð til
að skipa að nýju . skólanefndar-
menn alis staðar á landinu. Þá
skrifaði einn fráfarandi skóla-
nefndarmaður mér til þess að
koma í veg fyrir að leitað væri
til hans aftur um að taka að sér
þel.ta trúnaðarstarf. Hann sagði,
að það væri ekkert gagn að þess-
um skólum, og þar hefðu sínir
krakkar til daemis týnt niður því
litla, sem þeir hefðu lært heima.
Þetta má kannske kalia skemmti-
legar öfgar, og óg geri ekki ráð
fyrir, að allir séu sama sinnis. Og
ekki getur taiizt heppilegt, að
menn með slikt viðhorf, séu skóla
nefndarformenn. Þessa gat ég að-
eins sem versta dæmisins urn
álit manna á skólunum.
Menn finna vel, að fræðslulög-
gjöfin er á tilraunastígi. Menn
vita ekki hvemig haga skuli mál-
um til þess að beztur árangur
náist. En ég er sannfærður um,
að kennarar okkar og skólastjórar
eru ákaflega samvizkusamir í
starfi sínu og- leggja sig fram um
að ná góðum árangri, og haía marg
ir lagt mikið á sig og varið til
þess tíma og eigin fé, að mennta
sig sem bezt til starfsins. Ég held,
að kennarastarfið sé ef til vilJ
mikilvægast allra starfa í þjóð-
félaginu. Kennarar verða að vera
Jærðir vel, en þó er enn mikil-
vægara, að þeir séu mannkosta-
menn — vaimenni í þess orðs
við nágrannciþjóðir sínar,
m.a. með samstarfi í Atlants
hafsbanáalaginu. — Þessi
stefna er öldungis óbreytt.
Eins og nú horfir má kalla
það ákaflega ósennilegt, aö
meirihluti þjóðarinnar hyggi
á nokkra breytingu í þessu
efni.
— Hvað telur þú markverðast
í sambandi við setningu fræðslu
laganna frá 1907?
— Ákvæði fræðslulaganna er
staðfest voru 22. nóv. 1907, um
almenna skólaskyldu og próf-
skyldu fyrir öll 10—14 ára börn
tel ég vera eitthvert stærsta spor
ið, sem stigið hefir verið í fræðslu
málum þjóðarinnar til þessa. Þar
næst má telja prófkröfur þær, er
gerðar voru til allra námshæfra
barna um 14 ára aldur. Þær voru
litlu minni en þær voru nú til
barnaprófs.
Þessi fyrstu lög um fræðslu
barna tryggðu öllum börnum á
landinu jafnan rétt til lágmarks
menntunar. Þar var því um mikil
væg réttindaákvæði að ræða.
Mikið hafði verið rætt og ritað
á síðasta fjórðungi ]9. aldar um
barnafræðslu — bæði utan Al-
þingis og innan. — Miklar breyt-
ingar voru þá þegar orðnar á hög
um og háttum fólks, í atvinnu-
málum, verzlun o. fl. Það var ekki
talið lengur nóg, að börn um ferm
ingu væru læs, gætu skrifað og
reiknað og hefðu lært kristiu
fræði. Þörf var á nokkurri kunn-
áttu í öðrum greinum, t.d. landa-
fræði, náttúrufræði og sögu. En
talið var, að flestum heimilum
væri um megn að veita þessa
Helgi Elíasson
fræðslu og þesfvegna var stofnað
til skólahalds. Skólarnir áttu —
og eiga enn — að hjálpa heim-
iiunurn ti'l við fræðslu- og upp-
eldisstörfin, en ekki að losa heim-
iiin við þau. Þannig á þetta að
vera að mínum dómi — að þessu
leyti eru fræðslulögin frá 1907
enn í gildi, og verða það vonandi
um langan aldur.
Gtmnar Gu8-
miiEdssois? íorm.
Samhamls ísL
barnakeimara:
Lög um almenna barnafræðslu
á íslandi eru hálfrar aldar gömul
um þessar mundir, og minnaist þá
margir með þökk í huga braut
ryðjendanna, sem áttu bjartsýni
og stórhug tsl að bera stóranál fram
til sigurs við mjög ertfiðar aðstæð
ur. Þeir menn hafa haft glöggan
skilning á þeirri staðreynd, að líf
og hagur hvcrrar þjóðar er í órofa
tengslum við almenna menntun
þegnanna.
Kennarar áttu sinn þátt í setn
ingu íræðslulaganna í upphafi og
hafa jafnan síðan unnið að hreyt
ingum og timbótum, som gerðar
haifa verið á þeim, og átt frum
kvæði að mörgum þeirra. Verður
ekki annað sagt en samvinna rík
isvalds og kennarasamtálca um
fræðslulögin hafi verið góð.
Aðstæður og viðhorf breytast
ört í nútíma þjóðfélagi, og þarf
þá að samræma lög og reglur þörf
iiðandi tíma. Mun þri enn fyrir
huguð endurskoðun fræðslulag-
anna með þátttöku fulltrúa frá
samtökum kennara. Um hugsanleg
ar breytingar verður ekki rætt að
sinni, en á það bent, að flestir
munu þeirrar skoðunar, að jöfn og
eðlileg þóun sé heppilegri en stór
st'ckk.
Stundum er á það minnzt, að
fræðsluskyidan sé þjóðinni ofviða
byrði, og hafa sumir lagt til sam
! drátt í því efni. En flestir munu
þó á einu máli um, að því fé sé
| vel varið, se.m fer til menntamála
' og minna má á, að sumar miklar
menningarþjóðir, er nálægt okkur
búa og hafa á sér orð fyrir ráð-
deild og hagsýni, eyða meiri fjár
rnunum að tiltölu til fræðslumála
en hinir eyðslusömu íslendingar.
Kennararnir, þeir menn, sem
vinna að Iþri að framkvæma
fræðslulögin, eiga við margan
vanda að striða, ekki sízt vegna
þess að starfskilyrði þeirra eru
engan veginn fullnægjandi. Þeir
eiga sér þri margar óskir á þessuin
tímamötum. í þéttbýlinu er brýn
ust nauðsyn áð byggja fleiri skóla
hús, svo að hvergi þurfi að þrí-
setja kennslustoíur, og í sveitum
þarf að byggja vandaða heimavist
arskóla fyrir heil byggðarlög. Um-
bætur í þesu efni ásamt nýjum
kennaraskóla mundu m. a. án cfa
stuðla að því, að nægilega margir
menn fengjust til að gefa sig að
kenslustörfum, en á það heíir
skort nú um sinn.
Þesar óskir kennarastéttarinnar
og margar fleiri verða uppfylltar,
áður en langir tímar líða.
Dr. Broddi Jóhannesson, rit-
stjóri „Menntamála“, ræ'ðir þessi
sömu máiefni á næstu blað-
síðu.