Tíminn - 05.03.1958, Blaðsíða 7

T í M I N N, miðvikudaginn 5. marz 1958.
7
Folkið í landinu mun taka nauðsyniegum ráðstöfunum í efna-
hagsmálum með skilningi ef því er sýnt fram á nauðsyn þeirra
— Mér er ánægja fyrir
hönd Seðlabankans að bjóða
yður alla velkomna hér í dag
og þakka, að þér vilduð
koma.
Sú nýbreytni er hér upp
tekin að biðja helztu ráða-
menn þjóðarinnar í fjármál-
um að koma saman í tilefni
þess, að ársreikningar Lands-
banka íslands, Seðlabankans,
hafa verið staðfestir af hæst-
virtum forsætisráðherra. 1
Seðlabankinn mun síðar leitast
við að riá saman fundi með for-
stöðumörinum banka og sparisjóða
alts staðar að af' landinu, þar sem
umræðnr fari fram um efnahags-
inál og lánastarfsemi.
Framkvæmdastjóm Seðlabank-
ans vonar, að lestur reikninga
Seðlabankans, prentaðar skýringar,
fcem þgrm fyigja, og það, sem sagt
verður hér á eftir, megi verða til
þess að vekja athygli á þehn alvar-
legu vandamálum, sem við er að
striða í íslenzkum efnahagsmálum,
og óskar þess sérstaklega, að allir
þeir, sem um þessi mál fjalla og
ákvarðanir þurfa að taka þehn við-
komandi á komandi mánuðum, vilji
leggjast á eitt um að auka heil-
brigði og skapa öryggi á þessu
sviði.
Rekstur Seðlabankans
Ég hefi ekki ástæðu tiT að dvei ja
lengi við rekstrarreikning Seðla-
bankans, Tekjur hans og gjöld eru
Ræða Vilhjálms Þór aðalbankastjóra í hádegisverðar-
boði í tilefni undirritunar fyrsta ársreikn. Seðlabankans
í gær undirritaði Her-
mann Jónasson forsætis-
rátJherra fyrsta ársreikn-
ing Secilabankans og af
því tilefni haf<$i bankinn
hádegisverðarbotS fyrir
rátiherra, bankastjóra og
bankarátSsmenn. I þessu^
hófi flutti Vilhjálmur Þór
aðalbankastjóri rætiu
þá, sem hér er nú birt.
að langmestu levti vextir. Fjárhæð-
ir þær, sem þar koma fram, eru
ekki afleiðing viðskiptasjónanniða,
heldur skapast þær svo að segja
alveg af því ástandi, sem er á
hverjum tíma í efnahagsmálum, og
eru afleiðing þeirra ráðstafana,
sem gerðar eru þeim viðkomandi.
■— Vaxtaútgjöld eru t. d. mjög mis-
há eítir bví, hvar í útlöndum aðal-
skuldir bankans eru á hverjum
tíma.
Rekstrarútgjöld bankans eru að-
eins 36 þús. kr. hærri en árið áð-
ur, þrátt fyrir vaxandi dýrtíð og
vaxandi stai’fsmannatölu vegna
hins breytta skipulags. Kostnaður
við seðlaútgáfu er meiri en næsta
ér á undan, en þessi útgjöld eru
trij'ög misjöfn ár frá ári.
Á efnahagsreikningnum og því
prentaða máli, sem hér liggur fyr-
ir, sésf:
að ílón frá Seðlabankanum til
banka og sparisjóða hafa hækk-
að um ríimlega 47 millj. kr., og
er það 19 milljónum meiri hækk-
un en 1956. Af þessari 47 milljón
króna liækkun eru rúmlega 41
millj. krónur í formi endur-
keyptra afurðavíxla.
að skuld á aðalviðskiptareikningi
rikissjóðs er rúmlega 18 millj.
kr. hærri í árslokin en var í byrj-
un árs. — Hækkun nettóskulda
ríkissjóðs og ríkisstofnana sam-
anlagt nam þó ekki nema 6 mill-
jónum króna.
að eign Seðlabankans í íslenzkum
verðbréfum og löngum lánum óx
um 4 milljónir króna.
Þessir liðir eigi meginþátt í
þeirri þenslu, sem orðið hefir í
útlánum Seðlabankans 1957, en
þegar á heildina er litið, er nið-
urslaðan af hreyfingum bankans
á árinu 1957 allmiklu óhagstæð-
ari en árið áður. Heildarútþenst-
an vegna innlendra viðskipta
nam 18 millj. kr. 1956, en 45
miltj. króna 1957, og kemur hún
fram í bví:
að seðlaveltan óx enn betta liðna
ár um 15 millj. kr. og
að gjaldeyrisstaða bankans hefir
'Cnn versnað á árinu 1957 um 30
millj. króna. Hér verður þó þess-
að gæta, að útkoman var í raun-
inni mun verri, þar sem hér er
meðtalið lánsfé frá Export-lm-
port bankanum í Washingtort. Ef
þessi lán, sem fengust í desem-
ber 1956 og 1957 (4 millj. doltar-
ar og 5 millj. dollarar), heiðu
ckki komið til, hefði þenslan í
innlendum viðskiptum Seðla-
bankans, þ. e. a. s. útstreymi fjár
úr Seðlabankanum, orðið miklu
meiri og numið 126 millj. kr. ár-
ið 1957 og 83 millj. kr. árið 1956.
En til samanburðar má geta
þess, að þensluáhrif í innlendum
viðskiptum Seðlabankans 1955
námu 150 millj. kr.
Þróunin frá 1955
Mætti af þessu vera ljóst, að
þessi þrjú ár hefir verið óheilla-
vænleg þensla, sem ekki má halda
áfram, ef ekki eiga af að hljótast
vandræði. Þessi þensla hefir fyrst
og fremst komið fram í gjaldeyris-
skorti, enda hefir Seðlabankinn nú
um nokkur áramót engan raun-
verulegan gjatdeyrisforða átt, það
er í árslok 1955, 1956 og 1957. ,
Gjaldeyrisstaða bankanna allra
samtals, þegar tekið er tiilit til
ábyrgða og greiðsluskutdbindinga
þeirra, sýnir, að á árinu 1955 versn-
aði gjaldeyrisstaðan um 139 millj.
kr., á árinu 1956 um 19 millj. kr.
og á árinu 1957 um 79 millj. kr.
En sagan er ekki öll sögð enn.
Það þarf einnig að hafa í huga, að
á þessum þremur árum koma inn
af erlendum lánum 408 milljónir
króna (1955 25 millj. kr., 1956 155
millj. kr., 1957 226 millj. ki'.).
Öll þessi lán og eldri lán þarf að
greiða niður á komandi árum.
Verða þær fjárhæðir sífellt stærri
með hverju ári, sem snara þarf í
vexti og afborganir. Undir þessum
greiðslum verður framleiðsla
landsins að standa, og dragast þær
óhjákvæmilega frá þvi, sem við
getum veitt okkur árlega til
neyzlu og til framkvæmda.
Er ekki fullljóst af þessu, að
íkominn er tími til að athuga sitt
ráð?
Það, sem verið hefir að gerast
imörg fyrirfarandi ár, er, að við
búum við veröbólgu, vaxandi verð-
bólgu ár frá ári, og verðbólga er
af hinu illa. Það er að visu svo, að
stundum blekkir þessi illi vættur
mannfólkið. í svipinn finnst mönn-
um stundum, að hækkaðar krónu-
tekjur séu girnilegar og góðar. En
óhjákvæmilegt og óumflýjanlegt er
það, að ef heildartekjur einstakl-
inga þjóðfélagsins hækka meira en-
sem nemur aukinni framleiðslu
þjóðarinnar, þá er verðbólga af-
leiðingin. Þá hækkar lifskostnað-
urinn og ímyndaður hagnaður af
auknum tekium er horfinn — meir
cn horfinn.
Víða um lönd hefir verðbólga
ríkt á undaníörnum árum. ísland
hefir ekki haft neina algera sér-
stöðu í því efni. Víða um lönd
gladdist fólkið fyrst í stað, en
skuggahliðin sýndi sig fljótt. Nú
er svo komið, að flestar þjóðir haía
fengið opin augun fyrir þeim
vandamálum, sem af verðbólgu
leiða, og eru teknar að gera rót-
tækar ráðstafanir gegn henni.
Eru menn að verða þreyttir
á verðbólgu?
Dr. Per Jacobsson, aðalfram-
kvæmdastjóri Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins, flutti fyrir stuttu, eftir
heimkomu sína frá Evrópu, ræðu,
þar sem hann gaf vfirlit um efna-
hagsmálin í heiminum og sagði
meðal annars: „I Suður-Ameríku
eins og í Evrópu er fólk almennt
að verða þrevtt á verðbólgu. Þctta
þýðir >ekki aðeins, að fólkinu mis-
líki hækkað verðlag, því hefir mis-
líkað það alllengi. Það þýðir, að
fólk er byrjað að skilja orsök verð-
hækkana og finnur nú, að stöðugt
verðfag er þess virði að keppa eftir
því og meira að segja þess virði
að offra nokkru fyrir það“. Síðan
sagði hann: „Það er þessi skilning-
ur fólksins, sem hefir gert það
stjórnmálalega kleift að gera ráð-
stafanir til varnar gjaldmiðlinum,
ráðstafanir, sem fyrir fáum árum
hefðu verið óhugsandi af stjórn-
málalegum ástæðum“. Síðan benti
hann á sem dæmi, að Englands-
banki hækkaði forvexti upp í 7 af
hundraði á síðastliðnu ári, að í
Finnlandi eru opinberir forvextir
nú upp í 10 af hundraði og í Frakk
landi eru sömu forvextir reiknaðir
viðskiptabönkunum, sem fara fram
úr vissum skammti, sem Frakk-
landsbanki ákveður þeim til endur-
sölu á víxlum.
Styrkjakerfið frá 1951
Glöggt dæmi um verðbólgu-
ástandið hér á landi eru hinir sí-
hækkandi stvrkh* til framleiðslunn-
ar. — Styrkjakerfi það, sem við
búum við nú, má rekja til ársins
1951, en í byrjun þess árs var fyrsti
samnignurinn gerður um innflutn-
ingsréttindi bátaútvegsins. Þróun
þessara mála hefir verið þannig,
ef miðað er við söluár svokallaðra
B-skírteina:
Fyrsta árið, 1951, 30 millj. kr.,
siðan 57 millj. kr., þá 31 millj. kr.,
en 1954 bætast við togarastyrkir,
og verður þá heildarupphæðin 97
millj. kr., 1955 118 millj. kr., 1956
eru bátaskírteinin 109 millj. og út-
gjöld Framleiðslusjóðs 138 millj.
eða samtals 247 millj. Iu\, og 1957
eru útgjöld Útflutningssjóðs 359
millj. kr.
Þannig hafa þessar styrkja-
greiðslur stöðugt farið hækkandi.
Þetta er ek.ki aðeins vísbending
um vaxandi verðbólgu, það er líka
sönnun um mlkið mein í fram-
leiösluháttum þjóðarinnar. Þar,
'S-am stynkir eru lengi við lýði hafa
þeir í för með sér óheilbrigðari
rekstur, — árvekni og ábyrgðar-
tilfinning þverr, samkeppni og
heiibrigt kapp um góðan rekstur
minnkar og hverfur. Eitt aðalskil-
yrði fyrir heilbrigðu efnahags-
kerfi, sæmilegri gjaldeyrisstöðu og
heilbrigðu fjánmálálífi er, að at-
vinnuvegirnir beri sig án styrkja.
Hallarekstur á atvinnuvegum
þjóða er hugsanlegur aðeins sem
I bráðabirgðaástand.
Er það ekki ljóst, að óumflýj-
ar.Iegt er að taka skjótlega upp
nýja lifnaðarháftu, sem byggðir
séu á því, að hver og einn beri á-
byrgð á sér og sínum rekslri, en
hlaupi ekki til ríkisstjórnar í
hvert sinn, sem á bjátar, og biðji
um hjálp og styrk úr ríkissj-? En
afleiðing þessa verður að jafna
þarf byrðinni niður á almenning
í landinu og gera fólkinu þannig
lífið dýrara og dýrara með hvsrju
ári.
Styrkjakerfi er fjötur um fót
Fyrir þjóð eins og íslendinga,
sem eru ötulir og kappsfullir um
framkvæmdir og þrá áframhald-
andi miklar aðgerðir á sviði fram-
fara og framkvæmda, er styrkja-
fyrirko.mulagið hið mesta helsi.
Það dregur niður möguleikana til
allra heilbrigðra stærri fram-
kvæmda vegna þeirra byrða og
skatta, sem þetta fyrirkomulag
leggur á al'lar framkvæmdir.
'Það er raunar ekki að undra,
þó að íslendingar hafi verið og séu
kappsfullir um framkvælmdir og
hafi ríka löngun til að skapa og
auka fyrirtæki til sveita og til
sjávar. — Okkur er vorkunn, við,
sem um síðustu aldamót vorum
svo langt á eftir nágrannaþjóðun-
um á öllum sviðum. Það er skiljan
legt, þó að við á stundum viljum
fara nokkuð hratt. En aflt kapp
er bezt með forsjá. Einmitt hér er
ein undirrót hinnar illu verðbólgu.
Þegar við reynum að gera of mikið
j á of stuttum tíma, þá vekjum við
upp og mögnum verðbólgudraug-
inn.
| íslendingar hafa fyrirfarandi ver
ið einna hæstir allra þjóða í fjár-
festingu miðað við þjóðartekjur.
| Við höfum varið einum þriðja
j liluta þjóðarteknanna til fjárfest-
■ ingar.
Þetta er ekki hægt til lengdar,
' án þess að það valdi röskun á
hagkerfi þjóðarinnar, nerna sparn-
aður sé í fuilu samræmi, en á því
hefir verið misbrestur undanfarin
ár. Atveg sérstaklega veldur það
hættuiegri r.öskun, þegar vemleg-
ur hluti fjárfestingarinnar er ó-
, arðbær, skapar ekki úlflutnings-
jverðmæti, eða sparar útgjöld í er-
lenduni gjaldeyri. — Eins og er,
j förum við of hraitt í f járfestingu
þjóðarinnar. — Hér er hætta á
ferðum.
Þjóðin sem fjölskylda
Það er mannleg, eðlileg og heil-
brigð löngun hjá hverjum manni
að vilja skapa sér og sínum betra
líf, öruggari fjárhagsafkomu, auk-
inn búrekstur, bættan aðbúnað og
hlýlegra heimili. Allir heilbrigðir
f'jölskyldufeður leggja á þetta
kapp, og samstillt fjölskylda stend
ur saman um ráðagerðina og fram-
kvæmdina. Komi það hins vegar
fyrir, sem oft verður, að hugsuð
endurbót verður dýrari en ætlað
var eða tekjurnar minni en við
var búizt og ef fjölskyldufaðirinn
vill eða 'getur ekki stofnað tiT
meiri skulda, þá er ákveðið, að
biða verði næsta árs með uppfyll-
ingu þess hluta draumsins um
bætta aðstöðu, sem fjármagnið
hrökik ekki fyrir.
ísienzka þjóðin er stækkuð
1 mynd aif svona fjölskyldu. Mér virð
1 ist standa svipað á fyrir okkur eins
og í dæminu hér á undan, og ég
er sannifærður um, að íslendingar
eru svo hyggnir, að þeir séu fúsir
til, þegar bent er á, að fara þurfi
svolítið hægar í svip, þá uni þeir
því, þó biða þurfi til næsta árs
með að fá suma af draumunum um
nýjar framkvæmdir uppfylttar.
Þenslan innanlands
og gjaldeyrisaðstaðan
Eg sagði hér áðan í sambandi
við tölur úr reikningum Seðla-
bankans, að af þeim mætti vera
'ljóst, að fyrirfarandi mörg ár hef-
ir verið'óheillavænleg þensla. Virð
ist mér það verði að teljast fyrsta
nauðsyn, að þeg.ar séu gerðar ráð-
stafanir til, að þessi þróun snúist
við. Ekki aðeins þarf að stöðva
útstreyimi fjiár úr Seðilabankanum,
bæði til bankakerfisins og til ríkis
sjóðs og cpinberra framkvæmda.
Þessir aðilar þurfa að greiða niður
skuldir sínar við Seðlabankann til
þess annars vegar að draga úr
þenslunni innanlands og hins
vegar að byggja upp aftur þann-
gjaldeyrisforða, sem telja verður
fruimsiki'Iyrði öryggis í efnasagsmáit'
um okkar. En hvaða leiðir eru þá
færar að þessu marki? Ykkur sem
hér eruð saanan komnir, er vafa-
laust ljóst, að möguleikar Seðla-
bamkans til þess að draga úr út-
lánuim eru takmarkaðir. Þau öfl,
sem hér eru að verki, eru ekki,
nema að nokkru leyti á hans valdi.
Þau eiga sér dýpri rætur í þrónn-
efnahagsmálanna.
Hæstvirt ríkisetjórn veit, hvað
það mundi þýða, ef Seðlabankinn
reyndi ékki að einhverju leyti að
leysa úr þörf ríkisstjórna og veita’
þeim aðstöð við að kcma fram
þeim áformuim, er þær telja grund-
vallaratriði stefnu sinnar hverju
sinni.
Og stjórnendur banka og ann-
arra ilánastcfnana þekkja af erfiðri
reynslu cfurþunga eftirspurnar eft
ir lánum. Þeir vita, hvað það gæti
kostað atvinnuvegi þjóðarinar, ef,
aldrei væri hægt að leita til Seðla-
bankans um fyrirgreiðslu. Allir
bankarnir þurfa því að hafa sam-
stöðu við Seðlabankann um út-
lánastéfnuna. En það er sífellt ljós
ara að undaníörnu, að verðbólgu-
vandamálið verður ekki leyst með
peningamálaleguim aðgerðum ein-
um saman, heldur þarf að eiga séir
stað miklu víðtækari stefnubreyt-
ing í efna'hagsmiálum. Skal ég nú
drepa á þrj'ú atriði, sem ég tel, að
skipti miklu máli.
PeningamálaaSgerSir
einar duga ekki
í fyrsta lagi er nauðsynlegt að
leiðrétta með einhverjum hætti
það misræmi, sem nú er á milli
verðlags á íslandi og í öðrupi
löndum, svo að hægt sé að af-
nema styrkjakerfið og koma at-
vinnuvegum landsins á heilbrigð
an grundvöll. Verðlagsmisræniið
skapar einnig stóraukna eftir-
spurn eftir erlendum gjaldeyri
og á þannig sinn þátt í vaxandi
gjaldeyrisörðugleikum.
í öðru lagi er .iiauðsynlegt að
endurskoða fjármála- og fjárfcst
ingarstefnu ríkissjóðs og opin-
berra aðila. Það er nauðsynlegt,
að aftur verði upp tekinn halla-
laus ríkisrekstur, það er einnig
nauðsynlegt, að komið sé í veg
fyrir, að sú saga endurtaki sig í
mörg ár, að ráðizt sé í mikilvægar
framkvæmdir, áður en fjármagn
er tryggt til þeirra, en afleiðing
þess liefir orðið, að geysilegt f jár
magn hefir festst uin lengri eða
skemmri tíma í hálfgerðum fram-
kvæmdum, en jafnframt hefir
veriö reynt að forðast enn meira
tjón á því sviði með lántökum
eða jafnvel með peningaþenslu.
í þriðja lagi verður að leita
leiða til að auka sparnaðarvið-
leitni almennings, til þess að
meira fjármagn myndist í þjóð-
félaginu á heilbrigðan liátt bæði
til að standa undir rekstrarfjár
þörf atvinnuveganna og' til að'
standa straum að veruleguin
hluta af fjármagnsþörf ríkisins
og opinberra aðila vegna nauð-
synlegra framkvæmda. Vænleg-
asta lciðin í þessu efni og sem
reynzt hefir vel í löndum, sem
liafa átt við svipuð vandamál að
ctja og íslendingar, er verðtrygg
ing sparisjóðsinnstæðna og út-
gáfa tiltölulega stutlra ríkis-
skuldabréfa með verðtryggingu,
sem annað livort gæti miðast.við
Framhald á 11. síðu.