Tíminn - 10.06.1958, Blaðsíða 5

5
TÍMINN, þriðjuðagmn 10. júni 1958.

i, "•. &**•* <*,,
SUMARLEIKHUSIÐ
SPRETTHLAUPARINN
Gamanleikur eftir Agnar ÞórSarson
Leiksijóri: Gísli
L : * f ^ *,
Júlíulykill (marglr saman).
GROÐUR OG GARÐAR INGÓLFUR OAVÍDSSO’
Blóm frá víðri veröld
Við rœktum inniblóm frá flest-
um löndura heims. í gróðurhús-
unum er heittemprað loftslag mik
inn hluta ársins og raunar líka í
, velflestum stofum íbúðarhúsanna.
Þá er þar sums staðar svo þurrt
að helst líkist eyðimerkurloftslagi,
því valda liefir miðstöðvarofnarn-
ir. Skrælna jafnvel blöð sumra
, jurta að vetrinum vegna hins
þurra lofts. í stofunum, og það
þótt moldin í pottunum sé nógu
rök. En eyðimerkurjurtir einkum
ýmsir þykkblöðungar, t. d. kakt-
usar og Indiánafjöður eða tengda
. móðurtunga þola þurrkinn pi-ýði
lega og njóta hitans. Ýmis lauk-
blóm skreyta garðana snemma
. vors. I»au eru fles k-oinin hing-
. að um langan veg frá gresjum og
fjallendum suðlægari landa. Þau
eru vön rakri vorveðráttu og
blómgast meðan rakinn er í mold
, inni, en faila síðan í sumarþurrk
inum, þegar mikið af gróðri gresj
. anna skrælnar. Hér blómgast
. vetrargosinn og dvergliljurnar
. einna fyrst á vorin. Vetrargosinn
, vex viltur á sléttum austanverðr
. ar Evtópu og í fjöllum allt frá
Pyrenea- og AJpa-fjöllum suðaust
ur til Kiákasus- og Litlu-Asíu.
Iiverglijurtegundir fjölmargar
vaxa t.d. á gresjunum í Suður-Rúss
landi og alla leið austur í Mið-
áslu. Sumar vaxa í grýttuni fjalia-
hláðum í AlpafjöilVm\, Balkan,-
skaga, Litluasíu, já jafnvel í fjöll
únu" ii^ur í Krít Frá 'illum
l.. .
■>
Hofuðlykill
þcssum löndum em þær eftir
ýnisúm krókaleiðum komnar í ís-
lenzka garða. Nú standa stjörun-
liljur og pcrluliljur víða í blómi.
Þær cru flestar ættaðar frá lauf-
skógahéruðum og sólríkum fjalla-
engjum i Suður- og Sauðaustur
Evrópu, Kákasus og Litluasíu.
Perluliljurnar vaxa sums staðar
í kalkfjöllum. Bæði páskaliljurnar
hinar' náskyldu hvítasunnuliljvir
standa nú í blóma. Þær eru ættað-
ar frá Suður-Evrópu, Þýzkalandi
ög Englandi og eru jafnvel orðnar
liátfvilllar hér og hvar á Norður-
löndum. Aliir þekkja líka túlipan
ana. Þeir eru komnir af villitúlí-
pönunuvn er hafa flestir verið
kynbættir og er til nær ótölulegur
fjöldi .afbrigða. Fruntheimkynni
(a. m. k. flestra villitúlipana) er
Miðasía og Austurlönd,. eu snernma
hafa þejr slæðs.t til Evrópu og vaxa
þar nú einnig víða villtir.
Snemrna á 18. öld voru t. d.
fluttar til Mið-Evrópu tegundir
frá Litluasíu og fjöllum Indlands,
en mikiu fyrr voru þeir komnir .til
Suður-Evrópu.
Þegar Rússar tóku að sækja inn
í Miðasíu jókst þekkingin á túlí-
þö-num stórkostlega. Komu þá
til Evrópu hinir alkunnu voíblómg
andi Iágu ,,kaupmannatúlípanar“
(Kaufmanniana) og fjöldi annarra.
Hinn venjulegi ,,garðatúlípan“
íjöldi afbrigða, á róf sína að rekja
til Tyrkjaveldis. Við ræktum túlí
pana frá Tyrklandi, Persíu, Túrk
estan, Bakú o. s. frv. og þeir
vaxa upp í allt að 4000 m. hæð í
Himalajafjöllum. Flestir miili-
túlípanar vaxa þar sem vetrarkuldi
er mikill og þola hann vel. Þei-m er
hættulegri mildir vetur, því þá
spíra þeir stundum of snenuna.
Maríulyklarnir (Primula )eru
farnir að blómgast sunnanlands.
Þeir þrífast einnig prýðilega á
Norðurlandi og blómgast þar leng
ur fram eftir sumri. Hinn lág-
vaxni Júlíulykjii litar nú mprgan
garðblettinn blóðrauðum íjólulit.
Júlíulykill fannst um aldamót-
in í Austur-Kákasusi. Þ.ar vex
hann á hjöllum og rökum fjalla-
engjum. Nú er hann ræktaður víða
um heim og þrífst einnig hér úti
á íslandi, bæði aðaltegundin og
ýmsir kynblendingar.
Hgfuðlykill (P. denticulata) ber
’iiminblá blóm, mörg saman í
möítóttum kolli og þrífst hér yel,
iótf heimkynni hans séu austur
V-Kína, Nepal og viða í I-Iimalaja
jöllum. Þar vex hann á lauf- og
■arrskógahjöilum í 2000—4000 m.
læð yfir sjó.
Skoski grasafræðingurinn George
í'orrest ílutti margar maríulykils
egundir frá V-Kína og. Himalaja
jöiluni til Evrópu á 19. öld.
Viltir maríulyklar vaxa einnig
i Evrópu, jafnvel hér á landi (sjá
flóru).
Katólsk þjóðsaga er til um upp
una mariulyklanna. Sankti Pétur
lomst eitt sinn að raun u-m að
íáungi nokkur hefði falskan lykil
;ð dyrum himnaríkis. Sánkti Pétri
/arð svo mikið um fregnina að
lann missti hin-n gullna lykil sinn.
Lykillinn hrapaði írá stjörnu til
stjörnu og féll loks til jarðar.
Óx maríulykill upp þar sem
himnalyklinn kom niður. Fékk
blómig fyrst nafnið Sánkti-Pétúrs
jurt, en þar eð María einnig hafði
vald til að opna dyr himnaríkis
varð endirinn sá að hið fagra
blóm var kennt við hana.
Matjurtir okkar íslendinga eru.
flestaiiar útlendar að uppruna.
Við setjum niður kartöflur, ætú
aðar frá S-Ameríku, sáum til salats
splinats* rauðlcófna og hreðkna
frá löndunum við austanvert Miö-
jarðarhaf; gulróta, káls og rófna
frá vesturströndum Evrópu, tóm-
ata frá Ameríku, gúrkna. iTá Ásíu
o. s’. frv.
Á túninu vaxa bæði íslenzkar og
erlendar grastegundir. í trjágárð
inum vex íslenzkt birki óg reýni-
viður. En þar vaxa líka útlend
tré og runnar, komin yfir fjöll og
SUMARLEIKHUSIÐ hefir hafið
itarfsemi sína í þriðja sinn og
Erumsýndi í fyrrakvöld gamanleik-
irm Spretthlauparann eítir Agnar
Þórðarson- undir stjórn Gísla Hall-
dórssonar, en hann hefir frá upp-
hafi borið veg og v-anda af leik-
s-tarfsemi þessari.
Þau tvö leikrit, sem Sumarleik-
húsið hefir áður sýnt, hafa bæði
verið eftir enská höfundinn Ratti
gan. Nú er því horfið inn á nýja
braut, þegar tekið er til sýningar
leikrit eftir innlendan höfund. Er
það út af fyrir sig mjög ánægju-
legur. atburður, þegar tveir efni-
legustu , ungu leikhúsmennirnir
hér leggja saman um að skemmta
fólki með sumarkomunni.
Agnar Þórðarson -er þegar svo
kunnur höfundur, að óþarfi er að
kynna hann fyrirí lesendum,. en
þetta leikrit hans,: Spretthlaupar-
inn, mun hafa verið leikið í út-
varp fyrir nokkrum árum. Nú hefir
höfundur skrifað þáð upp og le-ngt,
svo að nægja megi til kvöldsýn-
þótt sæmilega sé unnið úr leiks-
lokunum.
Að líkindum er sköpun Englend-
ingsins verst af hendi leyst frá
hálfu höfundar. Það er mikill styrk
ur Agnari, hversu mál hans er
gripið beint af vörmn þess fólks,
sem lifir umhverfis hann. Bóklegt
málfar þekkist ekki í verkum hans.
En málfar Englendings þessa er
ekki útlendings, er lært heíir ís-
lenzku og haldið þekkingu sinni
við með lestri íslending’asagna,
heldur um of vaxið beint upp úr
Austurstræti. Og ensk tiltæki hans
eru einnig naumast svo ósvikin, að
hlátur megi vekja, fremur dauft
bergmál af því, sem taiið ar sígilt
,,enskt“ í bókmenntum iieimsbyggð
arinnar. Orðræður pres-tsins og
Katrínar í öðrum þætti eru einnig
í daufara lagi, svo að þessi þát-tur
allur verður til mikilla þyngsla í
gamanleiknum.
En þótt leikrit þetta sé þannig
nokkuð brotakennt, þarf það tæp-
ast að varpa miklum skugga á höf-
Goggi, séra Tryggvi og frú Ktarín
Pálsson og Sigríður Hagalín.
ingar. Ég heyrði leiicritið ekki,
þegar það var flutt í útvarpinu,
svo að ég skal ekki néirrn dóm á
leggja, hversu til hafi tekizt um
breytinguna og viðbótina.
Um leikritið í núverándi mynd
þess má segja, að það mun á eng-
an hátt auka hróður Agnars, enda
naumast þess að vænta, þar eð
það mun ag stofni til vera eldra
þeim verkum hans, er mesta at-
hygli hafa vakið, Kjarnorku og
kvenhylli og Gauksklukkunni.
Gamansemi Agnars er létt og ó-
þvinguð. Átthagaást Vesturbæinga
verður honum kímniefni, bindind-
. isstarfsemi og félagsmálavafstur
sveitaprestsi-ns fær sinn skerf af
•góðlátlegu skopi, hæjarbra-gur Ak-
ureyringa.hlýtur afgreiðslu í meitl- ■
aðri setningu þess efnis, að þang-'
að þurfi sérvitur Englendingurinn
að komast, því að þar hafi Bretar
lengi kunnað v-el við sig.
1 Um boðskap er ekki í þessu
gamni að ræða. Leikritið er skrif-j
að sem gamanleikur, tilgangurinn
vart annar en sá að skemmta •
mönnum eina kvöldstund.
Fyrsti þáttur leikritsins er vel
unninn og m-arkvis á flesta lund,
en í öðrurn þætti förlasf höfundi.
æðimjög flugið og nær sér naum-
ast aftui’ að fullu í síðastá þætti,
— Gísli Halldórsson, GuSmundur
undarferil Agnars, þegar haft er í)
huga, að hann hefir síðar mikluj
hetur gert. ,
Það má einnig teljast lofsvert)
af Ieikstjóranum að taka þetta inn-
lenda verk til sýning-ar. Því eins
má vænta árangurs í íslenzkri leik-
mennt, að saman þroskist íslenzk
leikritun og leiklist.
GÍSLI HALLDÓRSSON hefir
sett leikinn á svið, og ieynjr íjér
ekki handbragð hins hugkvæma
leikstjóra. Sýningin einkennist af
nákvæmni og góðum hra'ða. Gam-
anseminni er vel skilað og skeikar
óvíða í framsögn, en með því
standa og falla slíkir gamanleikir,
að leikendur komi skopinu til
skila í hæfiiega klipptum setning-,
úm. Gísli leikur einnig Þorgeir-
Sigurjónsson, smnrolíugæjann
Gogga. Þetta er ein skemmtileg-'.
asta „týpa“, sem Gísli hefir skap-|
að, vakti enda ósvikinn hlátur leik- -
húsgesta. Þetta er hæfilega heimsk I
ur, iífsglaður og hress náungi, e:i
þegar öllu er á botninn hvolft öðr-
um heilbrigðari- og -allt að þvi
bjargálna með brjóstvit sitt, þóbt
andríkið ljómi ekki af orðum har.i.
Gísli túlkar allar þessar eigindii’
Gogga af ósvikinni kímni og i:á*
kvæmri þekkingu á fyrirbærinu
Kona Gogga Katrín er leikin af
Sigríði Hagalíu. Hún á lítið skyi-t
við upprunaleik Vesturbæingsins,
þó svo að hann kunni að veroi
fæddur á Grel-tisgötunni. Hún er
af seyðfirzkum aðalsættum og dóbt-
ir bilddælsks útgerðarman-ns. Á
fagra drauma um andstæðuna við
Gogga, heimsmanninn, siðmemilð
og riddarann, elskar Englending-
inn og prestinn í von um ei-.i-
hverja glæsilegri ævi en þá, sen-
liún lifir með smurstöðvarforstjóc-
anum. Sigríður leikur þetta hlut-
verk vel, er hæfilega léttúðug eg
„draumlynd", falleg kona, fyrirlít
ur smurningsolíu bónda síns, en
uppgötvar loks í honum hetjuna,
draumaprinsinn.
Séra Tryg-gvi -er leikinn af Gu-T-
mundi Pálssyni. Þetta er bezti lerk
ur Guðmundar til þessa. Har.i
leikur ágætlega stífa og hlédræga’
framkomu prestsins í upphafi
fyrsta þáttar, en er einnig eðlile.X-
ur, þegar hann gefur sér lausan
tauminn í ástarsenum með hús-
móðurinni.
Englendingurinn Robert Wright
er leikinn af Knúti Magnússyni,
og er í höndum hans hálfgert
vandræðabarn. Gervið er að vísa
gott, ósvikinn, enskur for.stjóri, ea
niálfar Engl-endingsins er ótæk;.
Sök höfundar er vafalaust nokkœ,
en þó hefði mátt gera betur ea
Knúti tekst. Útlendingshreimur-
inn kemur í gusum, en þess á milíi
grúfir Austurstræ-ti yfir framburð-
inum. Útlendingar hafa hreim d
ákveðnum hljóðum og samstöfuiti,
hvenær sem þau verða fyrir í niáí
inu, en tala ekki með hreim á
fimm mínútna fresti og segja $10-
an söniu hljóð á innborinni reyk-
vísku þess á milli.
Afbragðs sk-emmtilegur er
Steindór Hjörleifsson í hlutverki
Fals prófasts Ólafssonar. Klerkur
er sannarlega þrútinn í meðföruin
Steindórs. Þetta er með skemmti-
legri gamanmyndum, sem dregnac
hafa verig upp hér á sviði, enda
dundi hlátur leikhúsgesta, jafu-
skjótt og Faiur ýtti ýstru sinni ina
í stofuna.
Markviss er leiluir Helgu Valtýs-
dóttur í hlutverki Jensínu ráðs-
konu. Efast enginn um, að Jensína1
muni skipa maddömusæti sitt m.eð
-miklum skörungsskap.
Það var oft hlegið og mikið
klappað í Iðnó, og vafalaust muntt
margir eiga eftir að skemmta sér
við M-aupábrau-tina, þar sem Goggi
slítur af sér heimsmennina báða
og heimtir aítur sólskríkjuna sína.
Og í þeirri trú, að Agnar Þórð-
arson eigi ef-tir að skrifa. brot-a-
lausari gamanleik fyrir Gísla HalíL-
dórsson að setja á svið, mun möiia-
um óhætt að sjá Spretthlaupair-
ann, þótt hann mætti að ósekja
vera sprettliarðari, einkum í miJ-
þættinum.
S. S.
höf óraleig frá heimkynnum sín- •
um í Evrópu, Ameríku og Asíú.,
Svona mætti lengi telja, en hér
var einkuin rætt um vorblómin er
nú standa víða í fullum skrúða,
í görðunum. Úti á. melrindum er
vetrarblómið fyrir löngu sprungið
út'. Farin eru að sjást iyrstu blójn
lam;bagrassins, geldingáhnappsins,
j melskriðnablómsins, skarfakálSins :
j o. fí. harðgerra vorblóma á holtum
! og í grýttri jörð.
Ingólfur Dávíðsson.
Séra Tryggvi og frú Katrín — Guðmundor Pátsson og Sigríður Haga! n„