Tíminn - 30.07.1958, Blaðsíða 7

rÍMINN, iniðvikudaginn 30. júní 1958.
7
Sjötugur: ^
Dr. juris Jón Dúason
Dr. Jón Díiason er fæddur 30.
júlí 1888 í Langhúsum, Fljótum.
Faðir hans var Dúi Kristinn d.
1950 nær níræður, bóndi að Lang
húsum og síðar Krakavöllum,
Grímsson d. 1892, sjötugur, bónda
og læknis Reykhúsum Eyjafirði og
síðar Minni-Reykjum, Fljótum,
MagnúsSonar læknis og klaustur-
haldara, Möðrufelli, Grímssonar
bónda og græðara Esphóli, Magn
ússonar Hrísum, Grímssonar Helg
árseli, Magnússonar bónda Björk
Öngulsstaðahr. 1703 Grímssonar.
Voru margir í þessari ætt hneigð
ir íil líknarstarfa og lækninga og
öfluðu sér fræðslu í þeim efnum
af bókum. Gerðust giftusamir í
störfum, enda fullir mannúðar og
mandóms. Kona Gríms í Reykhús
um og móðir Dúa var Ólöf Ólafs
dóttir bónda Kroppi Jósepssonar
í Tjarnarkoti, Tómassonar bónda
Hvassafelli, Tómassonar (Hvassa-
fellsætt), Halldóra Jósepsdóttir
móðir Ólafar og Ingibjörg Jóseps
dóttir kona Gríms á Esphóli voru
einnig af Hvassafellsætt og ná-
komnar að frændsemi Rannveigu
Jónasdóttm’ móður Jónasar skálds
Hallgrímssonar. Kona Dúa og móg
ir Jóns Norðmanns var Eugenía
Jónsdóttir Norðmanns prests
Barði Jónssopar bónda Krakavöll
um Guðmundssonar bónda Forn
haga Rögnvaldssonar. Var Jón
prestiu- Barði bróðursonur Skáld-
Rósu og dóttursonur Jóns prests
Bægisá Þorlákssonar. Móðir Eug
eníu var Katrín Jónsdótt'ir prests
Undornfelli Eiríkssonar og Bjarg
ar Benediktsdóttur Vídalíns. En
móðir Bjargar var Katrín Jóns-
dóttir biskups Teitssonar og
Margrétar Finnsdóttur biskups
Jónssonar. í móðurkyn er Jón Dúa
son því þremenningur við dr. Sig
urð Nordal prófessor og Jón Ey-
þórsson jöklafara, en þessir allir
að fjórða og þriðja um frænd-
semi við Einar skáld Benedikts-
son, með því að Ragnheiður anima
Einars var systir Bjargar á Und
ornfelli. Ætlasf ég til að þessi
ættfærsla nægi þeim, sem hug
hafa á slíku efni.
II
Jón Dúason var fóstraður í föð-
urgarði. Hann var bráðþroska og
snemma námfús og framgjarn og
mjög umfram aði'a unga menn
sinnar sveitar sakir vænleiks og
vaskleiks. Setlur. til mennta í
Gagnfræðaskóla Akureyrar. Stúd-
ent 1913, Menntaskóla Reykjavík
ur og cand. pólit. Höfn 1919. Stúd
eraði auk þess samvinnu- og banka
mál, fræðilega og verklega á Norð
urlöndum og Brellandi á árunum
1913—14 og 1919—21. Árið 1928
varði Jón dr. phil. við háskólann
í Osló fyrir rit, sem nefnist:
,,Grönlands statsrettlige Stillling
i Middelaltíeren.“
Jón Ðúason hefir kynnt sér
manna bezf og rækilegar en nokk
ur annar íslendingur búsettur á ís-
landi landskósti Grænlands og' at-
vinnu- og landnámsskilyrði þar í
landi fyrir íslendinga. Hefir ritað
um það mál í innlend og erlend
blöð og tímarit. Auk doktorsrits
þess er áður getur, hefir hann
skrifað 4 ritgerðir á dönsku um
Grönlands Retsstilling í Middel
alderen. En veigamestu rif hans
um Græniands mál eru Landkönn
un og Iandnám íslendinga í Vestur
heimi og Réttarstaða Grænlands,
nýlendu fslands. Þessi stórfróð-
legu og merku rit hafa verið að
koma át í Reykjavík síðustu árin
og mun brátt lokið.
Jón Dúason hefir jsetið langa
hríð í Reykjavik og. únnið að rit-
störfum og útgáfu'rita sinna.
III.
Íslendíngar hafa frá árdögum
lagt alla stund á það aö kunna
full skil á rétti sínnm, bæði sögu-
legum og lagalegum og að standa
fast á þeim rétti. Gjöidiygli íslend
inga i þessum efnum á rót sína
meir að rekja til ást'ar á söguleg-
uni sannindum og vísindum en á
hagrænum sjónurmiðum. . . Fyrir'
fáum árum hafa íslendingar öðlazt
sjálfsforræði m. a. fyrir sokir
fullvissu um sinn sögulega rétt ]
og harðfengis og þrautseigju í því j
að standa ótrauðir á sínum rétt'i. ■
StaðarhólsPáll (d. 1598) var
sérkennilegur gáfumaður og lög
kænn ágætlega. Munnmæli herma
að hann hafi einhverju sinni sótt
á fund Danakonungs til þess að
reka rél'tar sin. Hafi hann þá
kvatt konung, kropið á annað kné
og mælt: „Ég lýt hátigninni en
stend á réUinum." Jóni Dúasyni
er um sumt líkf farið og Staðar
hóls-Páli. Þó hefir Jón Dúason
aldrei kropið á kné fyrir konungi
Dana, vel minnugur þess að kóngs
þrælar íslenzkir aldrei voru og
mega enn síður verða það. En
Jón hefir haldið einarðlega á rétti
íslendinga til Grænlands og stað
sem þá tveimur árum fyrr hafði
fengið norðlenzka bændur til þess
fyrsta íslendinga að játast undir
skattgjafir við erlendan konung og
fremja þar með örlagaríkasta for-
dæmið að frelsistapi landsins und-
ir erlent vald.
Jón Dúason ólst upp við algeng
sveitastörf að búi föður síns og
þótti snemrna hamhleypa til allra
verka, enda af dugmiklu fólki kom
inn í báðar ættir. (T. d. voru ná-
frændur hans þeir Jón heitinn Þor-
láksson, Magnús á Blikastöðum og
Einar skáld Benediktsson).
Fæðingarsveit Jóns, Fljótin í
Skagafirði, breiðir faðm sinn mót
útnorðursátt, þar sem grályndur
Ægir ber hafölduna í fangi sér
eftir áluni Tröllabotns allt norð-
an frá Elivogum og þeytir henni
aflrenndur að hinni skagfirzku
strönd svo að hamrarnir kippast
ið fast á þeim retti gegn hverjum
þeim, sem véfengdi vorn rét't þar.
Að vísu er Jón Dúason ekki einn
um þann skilning. Bæði hérlendir
menn og erlendir hafa stutt hans'
mál. Þó að langt kunni að verða
þess að bíða að íslendingar fái
að njóta þeirrar aðstöðu á Græn
landi, sem þeir eiga rétt á öðr-
um þjóðum fremur, þá á Jón Dúa-
son þökk fyrir skrif sín um Græn
land og fyrir að rækja þá 1000
ára gömlu kynfylgju íslendinga að
standa fasi á kögulegum rétti.
Þó að íslendingar kunni ekki
enn almennt að meta ritstörf og
ævistarf Jóns Dúasonar, þá trúi
ég því í'astlega að Sökkvaibekks
dísin muni fagna honum vel að
endaðri ævigöngu og leiða hann
til sætis við hlið Staðarhóls-Páls
og annarra þeirra íslendinga, er
staðið hafa drengilegast á söguleg
um og lagalegum rétti íslenzku
þjóðarinnar.
Ég flyt Jóni Dúasyni þessa af-
mæliskveðju og óska þess, að harin
megi of aldurdags hamingju og
heilbrigði njóta.
Kjorn Sigurbjarnarson.
Árið 1888, hinn 30. dag júlí-
mánaðar fæddist hjónunum, að
Langhúsum í Fljótum í Skagafirði,
Dúa Grímssyni bónda þar og konu
hans Eugeníu Jónsdóttur Norð-
! mann sonur, sern við sk'írnina
hlaut hið algenga íslenzka heiti:
. Jón.
| Þelta ár var hið sexhundruð og
1 þrítugasta síðan feiidur var skag-
firzki höfðinginn Þorg'ils skarði,
við og fjöllin taka undir ógn-
þrungna raust hans þega rhann er
í vetrarham. En slíkar hamfarir
gleymast þegar geislar miðsumar-
sólarinnar merla fjörðinn gliti
sínu og flóinn er allur seni gulli,
sleginn svo langt til hafs sem aug-j
að eygir, en fjöllin standa hnarr-|
eist í púrpuraljómanum og logn-
vær bára kvikar létt við brimsorf-
inn fjörukambinn.
Slíkt umhverfi hefur lönguni
orkað kyngimagnað á útþrá og at-
hafnahneigðir íslendingsins. —
Jón braust þegar, er hann hafði
getu„ t.il þess að afla sér mennt-
unar. Hann lauk stúdentsprófi ár-
ið 1913, — Það ár og 1914 stund-
aði hann nám í samvinnufélags-
fræðum, bæði í Danmörku og Skot-
landi. Lagði hann síðan fyrir sig
hagfræði og varð cand. polit. í,
Khöfn 1919. Síðan stundaði hann
framhaldsnám í bankamálum árin
1919—1921 i Bretlandi og á Norð-j
urlöndum. Eftir það starfaði hann
á skrifstofum ríkis- og borgar-l
stjórnar í Kaupmannahöfn árin'
1921—1926. Árið 1923 gerðist
hann einnig stórkaupmaður þar í
borg.
En þá er komið að þeim þætti
ævi hans, sem hann er nafnkennd-
astur fyrir: Rannsóknum hans á
sögu Grænlands.
Er Jón Dúason á Danmerkurár-
um sínum fór að kynna sér ýmis
skjöl og handrit varðandi hagsögu
íslands vegna námsgreinar sinnar
um hagvísindi, þá rakst hann fljót-
lega á handrit og heimildir um
sögu Grænlands, sem vöktu áhuga
hans á tengzlum þeirra við þróun
íslenzkra mála frá upphafi vega.
Varð hann þegar svo hugfanginn
af hagfræðilegu og sagnvísinda-
iegu gildi þeirra fyrir íslenzka
sögu að jafnframt náminu sökkti
hann sér æ meira og meira niður
i rannsókn þeirra. Og þegar á
stúdentsárum sínum hóf hann að
skrifa um þessi efni í hlöð og tíma-
rit sem og að flytja um þau fyrir-
lestra í félagasamtökum.
Þetta viðfangsefni átti síðan eft-
ir að marka honum ævihlufcverk á
1 sinn ihátt svo sem nafna hans Jóni
Sigurðssyni er hann fór að skipta
sér af stjórnmálum á námsárum
sínum i Höfn. En það varð og sam-
eiginlegt báðum þessum ýtarlegu
rannsakendum íslenzkrar stjórnai--
farssögu, að þeir vildu hvorugur
láta sér nægja hálfan hlut af þeim
afiaföngum, er þeir náðu til„ eins
og sagt var um Jón Sigurðsson, er
hann ungur réri á skipi föður síns
vestra, að þá vildi hann enginn
hálfdrættingur vera , sem hans
jafnöldrum var ætlað eftir venju.
Örlagaþræðir íslenzkrar sögu
virðast oft einkennilegum þáttum
snúnir. — í upphafi Sturlungaald-
ar var á Rafnseyri við Arnarfjörð
framið eitt versta, verk þeirra
tíma, er Iirafn Sveinbjarnarson
var veginn af einum fyrsta uppi-
vöðsluseggjanna, sem komu því
róti á þ'jóðfélagið, er leiddi forsjá
þess undir erlend yfirráð. En á
þessum sama stað sá fyrst dag'sins
ijós, tæpum sex hundruð árum síð
ar, Jón Sigurðsson, sá sonur þjóð-
arinnar, sem lagði henni í hend-
ur þau gögn sögunnar, sem verið
hafa henni leiðarljós í baráttu
hennar fyrir sjálfstæði tvo sein-
ustu mannsaldrana. Það virðist því
óneitanlega vera eins og einkenni-
ilegt örlagasamband þarna á milli.
Skagfirðingar gáfust fyrstir íslend
inga upp fyrir ásækni erlends kon
ungs um skattheimtu. Næstir þeim
gefa svo Grænlendingar samskonar
loforð. Óbappafordæmi Þorgilsar
skarða hafði geigvænlegar afleið-
ingar um margar aldir. En svo sem
Rafnseyri er þekkt vegna þeirra
tveggja atburða er ég nefndi hér
á undan er spá mín sú að er tím-
ar líða muni Skagfirðinga ekki
sizt minnst vegna þess að þeir hafi
lagt fram þann manninn, er einna
skilmerkilegast hefir sett á svið
skýringu á stjórnarfarslegri þýð-
ingu þess frumhlaups, sem skatt-
bindin Þorgilsar við Hákon kon-
ung var, og hvernig sú þróun
leiddi til sundrungar og næstum
falls hins íslenzka þjóðfélags. —
Það • er eins og að ,,Sagan“ vilji
með þessu árninna oss um að hún
eigi til í fórum sínum mótvægi
við hverju misstignu spori, sem sí-
fellt sé til reiðu ef menn vilji
beita skynseminni og notfæra sér
það.
Er Jón Dúason fór að kynna sér
sögu Grænlands, þá lét hann sér
ekki nægja neina hálfa þekkingu
þar um. Hvert blað, hverja bók,
þar sem minnst var á Grænland,
og hann komst yfir, kynnti hann
sér sem rækilegast, og þar kom að,
að hann var búinn að fá heildar-
sýn yfir sögu þess alla og stjórnar-
farslega þróun og skilja eðli sam-
hengis hennar og tengsla við sögu
íslands. Eftir það gat hann líka
talað eins og sá sem vald hafði um
þessi mál. Enda síðan engir lagt í
það, að mæta honum á jöfnum
vettvangi til þess að kryfja þessi
mál til mergjar.
Jón hefir um fjölda ára verið að
miðla löndum sínum af þekkingu
sinni um Grænland og sögu þess
með aragrúa hlaða- og tímarita-
greina, sem mundu fylla margar
þykkar bækur, og brýna fyrir þeim
nauðsyn þess og gagnsemi fyrir ís-
lenzka atvinnuvegi. — Eftir að
þorskfiskið upphófst við Græn-
land hefir það komið æ betur í
ljós að tilsagnir hans um tilhögun
þess hafa alla jafnan komið bezt
heim við reynsluna vegna þeirrar
marghliða þekkingar, sem hann
hefir aflað sér um þau mál. Og
margir skipstjórar íslenzkir hafa
leitað hans leiðsagnar áður þeir
lögðu á grænlenzk mið.
En fyrir utan blaðagreinar sín-
ar um Grænlandsmál, hefir Jón
þegar gefið út mörg og mikil rit-
verk um þau, þar sem hann skýrir
sögu Grænlands og vefur utan af
henni þokuhjúpinn, sem síðustu
mannsaldrar hafa sveipað hana í.
Hversu traustum rökum Jón hef
ir reifað niðurstöður sínar af rann
(Framhald á 8. síðu>
r *
A víðavangi
Árni Ketiibjarnar
og Ólafur Thors
Það hefur valdið ntiklu felnitri
í herbúðum Sjálfstæðisflokksins,
að Árni Ketilbjarnar skyldi
ljóstra upp þeirri fyrirætlun for-
kólfanna að reyna að ná yfirráð
um í Alþýðusambandinu og'
nota þau sífían til að lirekja
rikisstjórnina frá völduin. Hér er
nefnilega um Iiarla lítil lýðræðis
leg vinnubrögð að ræða, en for-
kólfar Sýálfstæðisflokksins telja
lýðræðisskiltkju sína ekki svo
trausta, að hún þoli það að verða
fyrir mörgum slíkum uppljós'tr-
unum.
Til þess að breiðá yfir upp-
Ijóstranir Árna, var gripið til
þess ráðs um seinustu helgi, aö
Ólafur Thors var sendur austur
að Hellu og látin flytja þar fyrir-
lestur um það, að Sjálfstæðis-
flokkurinn ætli að ná völdum
alveg með lýðræðislegum hætti.
Við höfum þingkosningar í haust
eða næsta vor, sagði Ólafur, ög'
þá tökum við völdin.
Eins og kunnugt er, reiimir
íiúverandi kjörtímabil ekki úí
fyrr en sumarið 1960. Ekkeré
gat Ólafur (im það í Helluræff
unni, hvaffa „lýffræðisaðferðum“
Sjálfstæðisflokkurinn ætlar ao
beita til að knýja fram kosning'ai-
fyrir þann tíma. Á kannske aö
nota hin ráðgerðu yfirráð i Al-
þýðusambandinu tii þess? Hef'-
ur Ólafur kannske eftir allt sam-
an staðfest uppljóstrun Árua
Ketilbjarnar og þannig fariö
hreina erindisleysu austur aö
Hellu? Eða er þetta spjall Ólafs
um kosuingar bara karlagrobb
og hreystiyrffi ,sem menn eru
ekki óvanir úr þeirri átt?
Vonandi leysir Mbl. úr þessari
gátu næstu daga, en það hefur
hingað til keppzt vandlega viö
það að þegja um uppljóstrun
Arna Ketilbjarnar.
Amerískir íþróítamenn
í Moskvu.
Útvarp og blöð Iiafa að undan-
förnu sagt frá landskeppni banda
rískra og rússneskra íþrótta-
manna, sem liá® var austur i
Moskvu um síðustu helgi. For
ustumenn hinna bandarísku
jþróttamanna liafa bersýnilega
ekki orðið aðnjótandi liollráða
Ólafs og Bjarna og setið heinía
í mótmælaskyni viff morðin á
Nagy og félögum hans. Eða eru
þeir annarrar skoðunar og Ólaf-
ur og Bjarni um þetta og telja
þessu betur mótmælt með öðru
en því að draga úr eðlilegum
samskiptum þjóðanna?
Flótfamaðurinn og Bjarni
Mbl. gerir sér nú tíðrætt uin
för ísl. þingmannanna til Lett-
lands. Alþýoublaðið segir um
þetta í gær:
„Morgunblaðið hafffi á laugar
dag eftir eistneskum flóttamanni,
að heimsóknir á borð við Riga-
för íslenzku þingmannanefiiöar•
iuuar væru lainandi fyrir lett-
neskt alþýðufólk. Tilefnið er ber
sýnilega sú krafa Bjarna Benc-
diktssonar að þingmannanefndín
hefði átt aö átelja rússneska
valdaránið í Eystrasaltsríkjun-
um og krefjast frelsis og sjálf-
stæðis Lettum til handa. Tilfinn-
ingar eistneska flóttamannsins
ættu allir íslendingar að geta
skiliff. Samt fær sú ályktun ekki
staðizt, að þingmannanefndin
hefði átt a® verða við tilvonandi
kröfu Bjarna Benediktssonar unt
gagnrýni og ádeilur. Hins vegar
gat eistneski flóttamaðurinn átt
annað erindi við Bjarna Benc-
diktsson en aff ræffa þingmanna
förina til Lettlands. Mbl. Iætur
þess þó ekki igetið, að Bjarni hafi
útskýrt fyrir gestinum, hvaff- eftir
hann liggur í sjáifstæðisbaráttu
Eistlendinga. Hér skal rifjað
upp, hvað við er átt:
Eistland átti lenigi fulltma á
íslandi eftir valdarán Rússa.
Hann var á skrá utanríkisráðu-
neytisins yfir erlenda fulltrúa
I (Framhald á 8. síðu)