Tíminn - 30.09.1958, Blaðsíða 6

6
T í M I N N, þriðjudaginn 30. september 1958.

Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Ritstjóri: Þórarinn Þórarinsson.
Skrifstofur í Edduhúsinu við Lindargötu
Símar: 18 300, 18 301, 18 302, 18 303, 18 304.
(ritstjórn og blaðamenn)
Auglýsingasími 19 523. Afgreiðslan 12323
Prentsmiðjan Edda hf.
Sjálfstæðisflokkurinn og
landhelgismálið
Ollum eru í fersku minni
feollsteypan, sem Morgun-
blaðið og forysta Sjálfstæð-
isflokksins tók daginn áður
en reglugerðin um tólf
mfilna ifiiskveiðilandiielgi
gekk í gildi. Þá var allt í
einu í bili hætt hinni nei-
kvæðu afstöðu og áróðri, er
rekin hafði verið i allt sum-
ar í þeim herbúðum. Almenn
ingsálitið hafði fordæmt
þessa framkomu Sjálfstæðis
manna svo sterklega, að þeir
sáu sitt óvænna. Þeir,
sem hlustuðu á formann
Sjálfstæðisflokksins halda
ræðu á svonefndum stúd-
entafundi s. 1. sunnudag,
hafa þó hiotið að spyrja
sjálfa sig, hvort næsta koll-
steypa íhaldsins í landhelgis-
mlálinu væri iuærri, hvort
fiokkurinn væri að því kom
inn aS falla á ný fyrir freist
ingu feergju og öfundar og
ætlaði að fara að þjóna brezk
um herskipa- og togaraeig-
endum með því að ala á ó-
einingu í landhelgismálinu.
Ræða hans varð varla skil-
in á annan veg, þótt það beri
að vona, að einhverjir grein
arhetri íhaldsmenn hafi vit
fyrir formanninum. Sagan
um þessa framkomu ihalds
ins i sumar er of ömurleg til
þess að hún megi endurtaka
sig.
Allt frá því að málið
komst á framkvæmdastig að
lokinni Genfarráðstefnunni í
vor, voru viðbrögð Sjálf-
stæðismanna með eindæm-
um. Þegar ríkisstjórnin
reyndi að hafa samvinnu við
þá og spurði um þeirra álit
á málsatriðum, svöruðu þeir
yfirleitt með spurningunni:
Hvað viljið þið? Og þegar
það var skýrt, sögðust þeir
viija eitthvað annað, en
hvaö það var fengu menn
ekki að vita, þegar ákvarðan
ir þurfti að taka. Vinnubrögð
þeirra virtust við það mið-
uð að tefja og vefja, og um
fram allt að reyna að gera
ríkisstjórninni sem erfiðast
fyrir.
Þessi vinnubrögð voru ó-
verjandi, en gerðu þó ekki
beint tjón. Öðru máli gegndu
þau vinnuibrögð, sem flokkur
inn tók upp þegar reglugerð
in var birt og hélt' síðan
óbreyttum allt þangað til
reghigerðin tók gildi. Öllum
var það ljóst, að vegna heims
athygli þeirrar, sem málið
vakti, mundu íslenzk blöð
verða málgögn þjóðarinnar
á erlendum vettvangi ekki
síður en innlendum, því að
allir, sem áhuga höfðu á mál
inu erlendis, fyigdust vel
með þeim skrifum og um-
sagni-r íslenzkra blaða voru
endurbirtar erlendis. And-
sta ngar okkar fylgdust og
með skrifum íslenzkra blaða
af nákvæmni og reyndu að
finna þar, hvar helzt væri
höggstaður, og miðuðu bar-
áttuaðgerðir sínar við það.
Það reíð því mjög á, að ís-
lenzk blöð væru samtaka um
að flytja rök íslendinga í
málinu, oft og glögglega,
vegna útlendinga, þótt þess
þyrfti ekki vegna íslendinga.
Á þessum vettvangi brást
Morgunblaðið gersamlega. í
allt sumar var þetta alger-
lega látið undir höfuð leggj-
ast, málstaður íslands
aldrei fluttur nema i einni
grein eftir Davíð Ólafsson.
En hins vegar var alið á sí-
felldri óánægju, gerðir ís-
lenzkra stjórnarvalda tor-
tryggðar, reynt að blása með
öllu móti að glóðum óeining
ar, jafnvel látið í það skína,
að þetta væri aðeins mál
kommúnista.
Þetta fór ekki fram hjá
brezkum andstæðingum okk
ar, og þeim hló hugur í
brjósti. Þeir bentu á skrif
Mbl. og sögðu: Þarna sjáið
þið, það er ekki þjóðareining
um málið á íslandi, málgagn
stærsta stjórnmálaflokksins
skrifaði ekki svona, ef það
væri. Togaraeigendur gripu
þessa feitu gæs tveim hönd
um og birtu myndir af fyrir-
sögnum og greinum Mbl.
þessu til sönnunar og létu að
því liggja, að þetta sýndi, að
með hæfilegum hótunum og
valdbeitingu, mundu íslend-
ingar láta undan síga. Þessu
var auðvitað haldið fram
fyrst og fremst til þess að
herða brezku stjórnina í því
að senda herskip til Íslands.
Formaður brezkra togara-
eigenda, sir Farndale Philips,
lagði undir sig stói-blaðið
Times með grein til þess að
svara rökum Tímans í land-
helgismálinu. Hann þurfti
aldrei að biðja um rúm fyrir
svar til Morgunblaðsins.
Hins vegar fékk hann þar
ágætis fyrirsagnir og grein-
ar til þess að ljósmynda og
birta í blaði sínu Fishing
News til sannindamerkis um
að ekki væri þjóðareining
um málið á íslandi.
Það er sorglegt að minnast
þessara skrifa Mbl., og eng-
inn veit, hve mikið illt þau
hafa gert, en vfst er, að það ó
gagn, sem þjóðinni var með
þeim unnið, var mikið.
Þótt niður drægi í óeining
arskrifum Mbl. um stund,
stóð sá fögnuður ekki lengi.
Síðan hefir nudd og nöldur
um málið sífelldlega skotið
upp kollinum. Og svo sprakk
blaðran svo að um munaði.
ólafur Thors, formaður
flokksins, gat ekki lengur á
sér setið og lét gusuna fara í
hinni frægu ræðu sinni á
stúdentafundinum á sunnu-
daginn. Sú ræða mun lengi
í minnum. Meginhluti henn
ar var að reyna að réttlæta
sjálfan sig fyrir viðræður við
undirtyllur í brezku ráðu-
neyti árið 1952 og reyna að
telja mönnum trú um, að
„hann“ hefði brotið niður
„þriggja milna hefðina". Um
mál dagsins, landhelgismál
íslands í dag, hafði Ólafur
HAUST
Sjónleikur eftir Kristján Albertsson
Leikstjóri: Einar Pálsson
Þjóðleikhúsið frumsýndi á
miðvikudaginn var sjónleik-
inn Haust eftir Kristján Al-
bertsson undir leikstjórn
Einars Pálssonar. Þetta var
fyrsta frumsýning leikhúss-
ins á þessu leikári.
Af leikriti og sýningu er það
skenimst' að segja, að hvccrt
tveggja er fremur drungalegt, en
kannske er engin ástæða til stór-
mæla, þótt menn sjái lélegt leik-
rit.
tuttugustu öld, að menn hafa þótzt
sjá ellimörk þess þjóðskipulags,
sem kennt er við lýð æði, og hafa
jafnvel tekið sér í munn orðið vís-
indi t'i að sanna ágæti og yfirburði
einræðis ns. í>að ligguc við, að
menn hljóti að efast um ástand
gráu heilasellanna hjá svoddan vís-
indamönnum.
Senniiega er Kristján Alberts-
son fuilur heiiagrar hneykslunar á
einræði, og tilgangur hans með á-
deiiu á ein:æðisskipulagið alls lofs
verður. en þvi miður helgar tii-
gangurinn ekki meðalið, og sízt
Valur Gíslason sem Arno einræSisherra.
llaust er pólitískt leikrit, ádeila
á einræði. Þótt tæpast sé meira en
öld síðan blóðugar byltingar voru
gerðar um Evrópu í þvi skyni að
afla almenningi réttinda til að
velja og haína pólitískum forsjár-
mönnum með almennum kosning-
um, þafa þau -undarlegheit gerzt á
ekkert að segja, fremur en
fyrr, lét þess aðeins getið, að
hann vildi ekkert um það
segja á þessu stigi málsins,
hvort réttast væri, að málið
færi fyrir Haag-dóminn, sér
fræðingaráðstefnu eða yrði
útkljáð á þingi S. Þ. Hafði
sem sagt enga skoðun á mál
inu fremur en fyrr.
Hann virtist aðeins hafa á
kveðna skoðun á einu atriði.
Hann lét sér sæma að ráðast
með fáryrðum að forsætis-
ráðherra fjarstöddum fyrir
það að hafa ekki notað
sjúkraflutninga til lands sem
tækifæri til þess að taka
landhelgisbrjót. Það má um
þetta segja, að Ólafur hefir,
löngúm verið fundvís á
drengskaparbrögðin. En
þetta var líka það eina, sem
hann hafði ákveðið að segja
um landhelgismál íslands i
dag. Geri aðrir betur.
þegar um skáldverk er að ræða.
Sérhvert listaverk hlýtur að dæm-
ast eins og það er.
Sem listaverk er Haust brota-
gjarnt og sem ádeila máttlaust.
Einræðið í veröldinni haggast lítið
við eitt klámhögg.
Og hví er þá verkið máttlaust
sem ádeila? Vant er að dæma, en
veigamikill þáttur hygg ég, að sé
kæruleysi höfundar. Menn hljóta
að draga í efa, hversu mikil alvara
honum sé. Honum tekst hvergi að
Guðbjörg Þorbjarnardóttir og Rúrík
Haraldss. sem Lydia og M?rk Elmar
vekja trú áhorfandans. Menn horfa
á atburðarásina án tilfin.nijiggr.
Það er ekkert í fari persónanna,
sem vekur samúð með þeim. Svo
hatramur er skortur á allri drama-
tískri speunu í þessu verki, að
flestir varpa öndinni léttara, þegar
einræðisherrann í lokin lætur leiða
til slátrunar systur sína,- dóttur
unga og vonbiðia hennar tvo. Nú
skortir þó ekki, að höfundur sé
nógu alvarlegur á ytra borði, þótt
alvaran að baki verði stórum dreg-
in í efa. Hvergi örlar á kímni,
minnsti léttleiki eygist sízt. Heild-
aráhrif ádeilunnar verða því geð-
vonzkulegt nöldur, en drama ekki.
Að byggingu er þetta leikrit
nánast reyfari. Aflestrar minnir
það meira á þokkalega leynilög-
reglusögu en alvarlegt skáldverk.
Allt of víða skortir allar forsend-
ur fyrir atburðarásinni.
Samtöl persónanna eru löng og
ritgerðakennd, skortir líf sviðs-
verksins.
Persónusköpun er tæpast um að
ræða. Við getum ekki trúað til-
veru neinnar persónu, er á sviðinu
birtist, hvað þá að okk-ur þyki
vænt um þær, skynjum í þeim eitt-
hvert brot af okkur sjálfum eða
einhverju því, sem við þekkjum.
Alvarlegasti galli þess,a verks,
sem annarra lélegra skáldverka er
sá, að höfund skortir með öllu þá
glóð skáldskaparins, sem snertir
við tilfinning.um lesenda eða áhorf
enda. Þess vegna stendur okkur
að lokum sama um það, er fram
hefur farið á sviðinu.
Þótf ég hafi hér haft um leikrit
þetta nokkuð hörð orð, er því ekki
að leyna, að höfundur þess veit
vel, hvað leiksvið er, og þetta verk
er harðla gott, ef miðað er t. d.
við þau heims- og landssöguleg
leikrit, sem lentu upp á Þjóðléik-
hússviðið í hitteðfyrra. Og kann-
ske verður höfundi það til yfir-
bótar fyrir þeim guði, sem honum
virðist einkar hugstæður, að hann
viil sýnilega vek
Einar Pálsson hefur lent í þeim
vanda að setja þetta verk á svið,
og því miður lofar verkið ekki
meistarann. Þetta er dauð sýning.
Staðsetningar eru merkileg-a líf-
lausar. Persónur þylja langar ræð-
ur sínar úr kyrrstöðu eins og sæl-
lífir unglingar á halelújafundi.
Verður það enn til að aúka á rit-
gerðar- eða ræðusiiið þessa verks.
Málvillum höfundar hefur 'leik-
stjórinn lofað að flæða um allar
Framhaid á 8. stðu.
Helgl Skúlason og Valur Gislason sem Novak ráðherra og Arno.
Þjóðleikbúsið: