Tíminn - 17.02.1959, Blaðsíða 8

TÍMINN, þriðjudaginn 17. frbrúar 1959.
Jón Bjarnason, bóndi, Uppsölum
Mér eru ýmsir menn minnisstæð-
ir í minni sveit frá fyrstu kirkju-
ferðum mínum að Kálfafellsstað.
Þossar kirkjufarðir opnuðu mér
nýjan heim. Ég ferðaðist um nýja
götufcroðninga, kom á staði, sem
ég hafði ekki komið á áður, sá
margt fólk, sem ég var ekki áður
Minn að sjá, en kirkjan og kirkju
garðurinn kringum hana vakti þó
mesta undrun mína. Þetta var mik-
ill beimur í augum hins unga
manns, sem ekki hafði komið út-
fyrir heimalandið á Hala.
f önnum aðalfundar Stéttasam-
bands bænda í haust, hjó ég eftir
því með öðru eyranu að í tílkynn-
inguim Ríkisútvarpsins kom dánar-
fregn Jón3 Bjarnasonar á Uppsöl-
um í Suðursveit. Hann er þá dáinn
hann Jón á Uppsölum, eins og
hann var oftast nefndur hugsaði
ég. Hann var einn þeirra manna,
sem ég minntist frá mínum fyrstu
kirkjuferðum, og sem ég fannst' að
ýmsu leyti bera af kirkjugestum.
Mér fannst Jón faliegur maður,
einarður og bar sig vel. Það var
eini maðurinn á þeim árum við
kirkju, sem ég sá reykja og með
svo tniklum myndarbrag, að ég
stóð álengdar og horfði á manninn
með aðdáun. Hvenær verð ég svona
anikill maður hugsaði ég. Jón var
á brydduðum, vel gerðum sauð-
skinnsskóm, í bláum leistum. Þetta
iþótti mér fallegur fótabúnaður og
þó sérstaklega bláu leistarnir.
Þegar sást til Jóns í hópi kirkju-
gesta, var hann auðþekktur, hann
bar sig vel ó hesti reið hratt og
var í slagkápu yztri faía, og mig
minnir hann hafa silfurbúið keyri
í hendi. í þá tíð sást enginn maður
í Suðursveit í slagkápu nema Jón,
og fáir með silfurbúið keyri, en
það sem tók þó yfir allt, hann var
í — vaðstígvélum þegar hann kom,
í stað þess sem margir aðrir hlífðu
sér við slettum á leiðinni til og frá
kirkjunni með skinnsokkum.
Þegar ég kom heim um kvöldið
eftir mína fyrstu kirkjuferð, var
það meira Jón á Uppsölum, en
kidkjuathöfnin, sem ég hugsaði
ium. Svona hugsaði einn unglingur
þeirrar tíðar.
Jón var fæddur á Uppsölum 18.
ágúst 1866. Þar var hann upp alinn,
þar eyddi þessi glæsilegi maður,
sem mér fann-st sínum ævidögum,
og þaðan var hann fluttur til graf-
ar. Foreldrai- hans voru Þóra Jóns-
dót'tir og Bjarni Gíslason; bjuggu
þau á Uppsölum. Þau þóra. og
Bjarni eignuðust þrjú börn, er á
legg komust, allt piíta. Þeir hétu
Jón, Gísli og Gunnar. Faðir þeirra
ilézt af slysförum þegar þeir voru
•ungir. Tóku þeir Jón og Gísli því
ungir við bústjórn með móður
sinni, en Gunnar fluttist til Seyðis-
fjarðar, mam þar skósmíði og bjó
þar síðan.
Ég man vel eftir Þóru. Það var
lagleg kona — hvöt í framkomu
og bauð af sér góðan þokka. Sagt
var mér að þegar luin var heima-
sæta í Hólmi á Mýrum, þaðan
fluttist hún að Uppsölum, hefði
Benedikt afi minn verið kominn
þangað í þeim vændum að gift'ast
Þóru, en hann festi ekki yndi þar,
þá var búið með þann ráðahag. En
mikil vinsemd var með þeim Þóru
og afa' meðan bæði lifðu. Jón og
Gísli tóku við búsforráðum með
móður sinni eins og áður greinir,
unz þeir stofnuðu hvor í sínu lagi
til búskapar á Uppsölum
Á Uppsölum var erfitt með bú-
rekstur. Heimaland jarðarinnar var
lítið og þar af leiðandi litlar slægj-
ur En hluta úr eyðibýlinu „Sævar-
hólar“ keypti fjölskyldan. Þangað
var sóttur mikill hluti heyjanna,
þó um vötn og vegleysur væri að
fara, er sú leið á annan tíma lesta-
gang hvora leið. Farsæl var af-
Minningarorð um Jón Bjarnason
bónda á Uppsölum í Suöursveit.
koma hjá þeim bræðrum á Upp-
sölum/ Þó bústofninn væri ekki
stór; vel var á öllu haldið, og ráð-
deild ríkt'i á heimilunum.
Jón kvæntist árið 1900, en Gísli
bróðír hans ekki löngu síðar. Hans
kona var Ingunn Jónsdóttir frá
Smyrlabjörgum, greind kona og
myndarleg. Kona Jóns var Guðný
Eyjólfsdóttir, hreppstjóra ó Reyni-
völlum, voru þau systkinabörn að
frændsemi. Þær Eyjólfsdætur voru
allar mjög myndarlegar. Sagt hef-
ur mér verið af kunnugum, að Guð
ný hafi saumað giftingarföt manns-
efnis síns, og eins fermingarföt
drengja sinna, þó hún færi aldrei
í skóla að nema fatasaum. Þau
Jón og Guðný eignuðust þr.jú börn,
tvo pilta og eina stúlku, sem lézt
stuttu eftir fæðingu. Synir þeirra,
Bjarni og Ingvar, hafa alið aldur
sinn á Uppsölum og aðstoöað for-
eldra sína við búskapinn, og verið
þeirra stoð í ellinni. Bjarni er
Sjötug; GuSlaug Bjartmarsdöttir
Sjötug er í dag frú Guðlaug
Bjartmarsdóttir, ikona sr. Jóns
Guðnasonar, skjalavarðar, fyrrum
presls á Prestsbakka í Hrútafirði.
Ég vil nota tækifærið til að
óska henni og þeim hjónum báð-
ium til hamingju með daginn, og
þakka þeim margar ánægjustundir
bæði fyxr og síðar þegar fundum
hefir saman borið, og þó einkum
á heimili þeirfa, þai* sem jafnan
hafa farið saman fræðandi og
skemmtandi orðræður, sem hús-
bændurnir hafa verið svo samtaka
úm að halda uppi, og fyrir að njóta
með þeim hins glaða og rólega
heimilisyls og samhugar, sem gerði
hverja dvalarstund stutta meðan
leið, en því lengri í ánægjulegri
endurminningu.
Ég ætla ekki að rekja neina
samfellda þætti úr lífssögu frú
Guðlaaigar, enda ekki til þess fær.
En það vil ég ætla, að þegar hún
iiiÖ lítur yfir farinn veg, þá muni
hún minnast margbreytilegra tíma,
bæðrí blíðra og stríðra, jafnvel í
staarri stíl en ókunnugir munu
ætiia.
Frú Guðlaug var svo gæfusöm
að hljóta svo mikilsvert veganest'i
í æsfcu, að dvelja löngum á hinu
þjóðfræga skólaheimili Ólafsdal,
og njóta leiðsagnar hinnar stór-
merku húsfreyju Guðkugar Zakar-
íasdóttur. Má og af mörgu ráða,
að frú Guðlaug hafí um framgöngu
og fyrirsjá, mjög svo mótazt eftir
nöfnu sinni. Hefir og sú undir-
staða, «r þannig var lögð, ekki
orðið að ófyrirsynj’U, þegar hún fór
að atjórna sínu stóra barnaheimili,
og eiga tíðum, í meiri og minni
fjarveru manns síns, allmikinn
hlut að umsjón búrekstursins,
lengstum við þröngan fjárhag, og
oft með ófullnægjandi starfsliði.
En hæfni hennar á þessu sviði var
slík, að hún naut jafnan óskiptrar
virðingar og hylli allra þeirra, er
að bústörfunum unnu.
Það mun öllum kunnugt, er til
þekkja, að frú Guðlaug hefir verið
manni sínum ómetaulegur lífs-
förunautur, og okkur vinum þeirra
og gömlum sóknarbörnum raunar
torvelt að hugsa til þeirra nema1
beggja í senn. Ég vil því og lika
að endingu, óska þeim sem
lengstra lífdaga á hinu glæsilega1
og hugþekka heimiii sínu í Glað-
heimum 18 í nábýli við hin mörgu
og mannvænu böm sín og barna-
börn.
Gunnar Þórðarson. I
kvæntur Ingibjörgu Valgeirsdótt-
ur; eiga þau tvo pilta, nú báðir
uppkomnir, og stunda búskapinn
með foreldrum sínum, og styðja
þau til að rækta jörðina og byggja
hana upp. Ingvar er ókvæntur, en
lætur ekki sinn hlut eftir til að
styðja að auknum framkvæmdum
á Uppsölum.
Sambúð Jóns og Guðnýjar var
hin ákjósanlegasta, þau virtu hvort'
annað og studdu í lífsbaráttunni.
Það mátti segja að heimilið á Upp-
sölum væri Jóni allt, enda helgaði
hann því fyrst og fremst störfin.
Jón var létur í lund, hafði oft
spaugsyrði á reiðum höndum, og
virtist taka lífið létt. Hann var
vinfastur og í hvívetna drengur
góður. Laghentur var hann og að
ýmsu leyti svo af bar. Hann var
snillingur að hjálpa skepnum við
burð. Einatt batt hann um bein-
brot manna svo að læknir þurfti
ekki þar um að bæta. Var hans oft
vitjað undir svona kringumstæðum
itil að hjálpa mönnum og skepnum.
Jón hafði fasta lund og lét ekki
bugast þó við þá væri að etja, sem
stóðu honum ofar í mannfélags-
stiganum. Skulu nú sögð smáævin-
týri, sem Jón lent'i í, í þessu sam-
bandi.
Eitt sinn þegar Jón var uppkom-
inn maður, lenti frönsk fiskiskúta
á svo kölluðum Hálsaskerjum, sem
eru úti fyrir Suðursveit austan-
verðri, og brotnaði þar. Þessi sker
eru fremur stutt frá landi. Um
þessar mundir var Guðlaugur Guð-
mundsson sýslumaður Skaftfell-
inga á þingaferð. Honum hafði bor-
izt til eyrna, að einhverju hefði
skolað' á land úr skipsflakinu. Tók
hann því ýmsa tali á þingstaðnum;
spurði þá hvort nokkuð væri liæft
í þessum orðrómi. Meðal annarra
spurði hann Jón hvort' 'ekki hefði
■eitthvað rekið á hans fjöru. „Ekki
get ég borið á móti því“, svaraði
Jón, „það' hafa rekið einn tunnu-
stafur og fáein sveigbrot".
Þetta stranga yfirvald Skaftfell-
inga, sem margir höfðu beyg af,
fannst sér svarað út í hött, og
hreytti einhverjum orðum að Jóni.
Jón varð hverki smeykur, og sagð-
ist ekki hafa sagt nema sannleik-
ann, eða hvort það hefði ekki ver-
ið meiningin að hann ihefði átt að
igera það. Ekki neitaði sýslumaður
því. Urðu þarna einhverjar orða-
hnippingar milli sýslumanns og
Jóns, og lét Jón sinn hlut ekki.
Þegar Jón var búinn að fá af-
greiðslu á þinginu, bjóst hann til
heimferðar. Vatt sýslumaður sér
þá að honum og sagðist vona að
hann mætti koma til gistingar að
Uppsölum eins og áður. Jón svar-
aði að það væri ekki hægt að hýsa
hann. Sýslumaður spurði hvers
vegna. Jón gaf ekkert út á það, en
sagðist' vera búinn að segja að það
væri ekki hægt.
Undir háttamál ríður sýslumað-
ur í hlað á Uppsölum, og baðst
gistingar. Var það auðsótt. Ekki
var sagt að hefði borið á fáleikum
með Jóni og sýslumanni.
Eitt sinn sem oftar, fór Jón í
læknisvitjun til Hornafjarðar. í
þetta sinn fyrir Gísla bróður sinn.
Var barn, sem þau hjónin Gísli og
Ingunn áttu, mjög veikt. Á þessum
árum var Þorvaldur Pálsson hér-
aðslæknir Austur-Skaftfellinga,
góður læknir talinn, en dálítið mis-
tækur í lund. í þetta sinn sem ein-
att áður, þegar fljótt varð að hafa
við að ná í lækni, var farið um
Melafjörur og yfir Hornafjarðarós
á báti. Jón hitti lækni og bar upp
erindi sitt. Læknir hafði ýmis und-
anbrögð, og kvaðst 'ekki koma. Jón
sótti mál sitt, en læknir þæfðist
fyrir. Rann þá Jóni í skap og sagði:
„Ef þú kemur ekki lýsi ég þig
banamann barnsins ef það deyr,
því ég ve.it þú getur hjálpað því
ef þú kemur.“ Að þessu mæltu,
sýnir Jón á sér ferðasnið. Það
hummaði í lækni, er sagði:
„bíddu". Snarar hann sér í ferða-
fötin og tók það nauðsynlegasta
með sér.
Þegar á Melana kom, fær Jón
lækni hest til reiðar, einn af þess-
um góðu hestum, sem Gísli á Upp-
sölum átti. Læknir steig á bak,
sló í hestinn, sem þó ekki þurfti,
og þaut af stað. Jón steig einnig á
bak og vildi fylgja læ.bni cftir, en
það tókst ekki; lækni dró und-
an og keyrði kúfinn; hann var
þungur, líklega um hundrað lcíló;
sá Jón því, að hann mundi þreyla
hestinn með þessu áfrarnhaldi.
Svona gekk ferðalagið vestur Mel-
ana. Þegar kom vestur undir Flat-
ey, fór Jón að draga á. Við Heina-
bergsvötn komst hann á hlið við
lækninn, leit til hans aðvörunar-
augum og tók í tauminn á hesti
hans. Nú réð Jón ferðinni, en
læknir vildi áfram og keyrði hest-
inn, en árangurlaust; Jón hélt hóf-
lega afturaf. Svona gekk ferðalagið
vestur Heinabergsaura. Jón teymdi
ihestinn og réð ferðinni, en læknir
keyrði. Heldur gekk íerðalagið
skrykkjótt, og slöguðu þeir í ýmsar
átlir frá veginum. Fólk, sem var
á’ engjum, og sá til ferða þeirra,
hélt að þarna værii drukknir menn
á ferð. Að Uppsölum komust þeir
heilu og höldnu.. Læknir hóf að-
gerðir sínar, sem leiddu til bata
barnsins.
I Þegar læknir taldi sínu starfi
lokið, sagði hann: „Jæja, Jón
minn, þá höldum við til baka“.
„Nei og andskotinn“, svaraði Jón,
„ég fylgi ekki háli-vitlausum
manni“. „Jú, — þú kemur nú með
mér“, endurtók íæknir, „ég nef
aldrei haft þvílíkan fylgdarmann
sem þig“. Þessu sagðist Jón geta
vel trúað, en það væri sama, hann
færi hvergi. Um þetta ókust þeir á
þar til Jón lét þó að lokum til
leiðast að fara með lækninn, og þá
mest fyrir orð foreldra barnsins.
Allt' gekk vel til baka. Læknir virti
Jón mjög upp frá þessu. og tókst
mcð þeim góð vinátta. ilessi atvík
sýna að Jón var ekki höfðingja-
hræddur, enda var öl! yfirstétt.a-
mennska fjarri honum Hann var
fyrst og fremst bóndi, sem vi.di
ráða í sínu riki, en hugði lítt á
landvinninga. Uppiir sjötugu varð
Jón blindur. Þá löngu áður eða á
miðjum aldri, vandi hann sig af að
reykja. „Tóbakið kostaði rnikið, en
þó tók sjónin yfir allt“, sagði Jón.
Áður en Jón varð blindur, var
hann búinn að láta búið og öll ráð
í hendur sona sinna og Ingibjargar
tengdadóttur sinnar. Hjá þeirn
dvöldu ’gömlu hjónin í ellinni.
Þó Jón ekki sæi, auðnaðist hon-
um samt að heyra vélaniðinn þeg-
ar hevinnuvélarnar á Uppsölum
unnu á nýræktinni, sem synir hans
og sonarsynir höfðu ræktað útfrá
garnla lúninu á Uppsölum. Nú
þurfti ekki lengur að sækja hcy-
skap í Sævarhólaland. Uppsalir
eru nú blómlegt býli.
Fyrir nokkrum árum missti Jón
konu sína. Ég var einn þeirra
mörgu, sem heiðraði minningu
hennar með því að fylgja henni til
grafar. Jón fylgdi hinni látnu konu
sinni fram á þjóðveginn, Icngra
treysti hann sér ekki. Þar kvaddi
ég ihann, þrýsti hönd hans og vott
aði honum samúð mína, hann
þakkaði mér hluttekninguna og
komuna, en bætti við og hclt áfram
að halda x hönd mína: „Þelta er
leiðin okkar allra, sumra fyrr,'
sumra seinna“. Ég þrýsti hönd hans
á ný, og snaraðist svo inn í bílinn.,
En um leið og' ég ætlaði að loka |
bílhurðinui varð mér litið til Jóns.
Sá ég þó að hann mændi eftir lík- j
fylgdinni og tár blikuðu í augum
hans. Þá flaug mér í hug þegar ég
kom að Uppsölum fyrir meir en i
fimnilíu árum. Þá voru þau fyrir'
stuttu gift, Jón og Guðný. Ég minnt
ist hýrunnar í augum hans þegar
hann renndi þeim til hinnar ungu
konu sinnar, og brosinu, sem lék
um varirnar. Svona er það. Menn
koma, og menn fara, þeir brosa og
fella líka einatt tár.
Jón var jarðsettur að Kálfafells-
stað að viðstöddu miklu fjölmenni
níunda september síðast 'liðinn.
Með honum er til grafar genginn
elzti maður Suðursveitar, kominn
á tíræðisaldur. Hann hafði P'trizt
hinni góðu baráttu, og ellinni tek-
izt lílt að setja sín mörk á hann
ef sjónin hefði haldizt.
Steinþór Þórðarson.
Oríií er frjálst
(Framhald af 5. síðu)
fyrir því, að reyna að fyrirbyggja
slíkt ódæði framvcgis. Ef dæma
má af ræðum og skrifum Sjálf-
stæðismanna, á ekki að vera hægt
að mynda slík bandalög þegar til-
lögur þeirra haía,öðlazt gildi, svo
það verður varla skilið öðruvísi en
Alþýðuflokkurinn fordæmi nú al-
varlega þá breytni sína er hann
þáði stuðning Framsóknarmann-
anna til að öðlast selu á Alþingi,
með þeim afleiðingum, að nú situr
hann einn að völdum á íslandi, en
studdur og sennilega stjórnað af
Sjálfstæðisflokknum. Ekkert sýnir
betur cn þessi vinnubrögð Sjálf-
stæðisfloksins, hvað mikil nauðsyn
er á endurbættri stjórnarskrá og
þá um leið, en ekki fyrr, endur-
bættri kjördæmaskipun. Ekki með
því að afnema öll núverandi kjör-
dæmi nema Reykjavíkur, heldur
með því að ieysa upp allar hlut-
fallskosningar til Alþingis og taka
upp hreinlegt einmenningskjör-
dæmafyrirkomulag og Fjórðungs-
þingin.
Sig. Vilhjálmssmi.
Skákin
(Framhald af 4. síðu)
1. Petrosjan 9 v.
2. —3. Tæmanofí og Tal 8.
4.-5. Spasský og Lútíkoff 'lVz-
6.—7. Keres og Holmoff 7.
8. Geller 6y2.
9. —12. Bronstein, Korclinoj,
Júktmann og Polúgaevský 6.
13. Averbach 5Vz-
14. —16. Fúrmann, Gúfeld og
Vasjúkoff 5.
17. Krogius 4
18. —19. Gúrgenidze og Nikitín 4.
20. Nechmedinoff 2y2.
Á víðavangi
(Framhald af 7. síðu)
Hún birtist sannarlega í mörgum
rnyndum, ást íhaldsins á bænd-
um.
Þessi 3,3% verða leiðrétt að
hausti, segja stjórnarflokkarnir.
Jú, verði tvennar kosningar í.ár,
þá fara liinar síðari sennilega
ekki fram fyrr en í okt. Vera má,
að það veiti íhaldinu nokkurt að-
Iiald. En einhverjir kynnu nú að
minnast þess, að eitt sinn gáfu
bændur cftir 9,4% af kaupi sinu
í trausti þess „ . . að hér eftir
fari fram hlutfallslegar kaup-
lækkanir í landinu". Hvernig
brást nú Sjálfstæðisfl. við þessu
tilboði? Jú, það vantaði kannske
ekki að hann syngi bænduin lof
og dýrð fyrír þegnskapinn. En
jafnhliða þvi, sem hann klapp-
aði þeini mrð annari hendinni,
sló hann þá með hinni. Við
fyrstu hentugleika hljóp hann tií
og myndaði rikisstjórn, ekki til
að lækka dýrtíðina, heldur þvert
á móti til að aufea hann og magna
á allan hátt, að eigin sögn. Er
nokkur furða, þótt bændur telji
nú sinn hlut þeim mun betur
borgið, sem þeir þurfa minni
eftirkaup að eiga við þvílíká
menn?
Sunnudagsferindð
(Framhald af 7. síðu)
Sturla Friðriksson, magistcr
Erfðafræðin.
Jóhannes Askelsson mennta-
skólakennari: Jarðfræði.
Eins og þessi skrá sýnir, er hér
um mörg fróðleg og mikilsverð
efni að ræða og ýmsir fyrirlesar-
anna eru menn, sem sjaldan héyr
ast í úlvarpi, en eru ágætir fræði-
menn á sínu sviði og má því vænta
þess að þessi nýi erindaflokkur
verði vinsæll ekki síður en fýrri
sunnudagserindi.
jerisi asKntendur
** TÍMANUM
Áskríftasími '-23-7