Tíminn - 08.03.1959, Page 5

ríMi N N, sunnudagrnn 8. marz 1959.
5
Um hámarksaldur dýra
ALDUR DYKA og manna er
harla breytilegur. ba hæsti
mannsalaur, sexn skraour heiir
verxð, er aiaurxnn a Metusaia
EnoKssyni, en nann varo yo9
ára, eins og kunnugt er úr biol-
íunni. En pann Diouustað nata
nia.gir veiengt, og tei eg þaó
rettiætaniegt, par sem engar
saginr sioan aiaa ehu til um
menn, sem nao nata löu ara
aiari, hvaö þa meira. <jg viíinaa
rnenn nucimans verengja jain-
vel alaur manna, sem sagoir
eru haia litao izu ar. En nvað
sesm onuin agrejningi liou., þa
er alaurshamark okaar mann-
anna aiitat oruggiega ÍUO ar og
jalnvei nokkrum arum becur.
Aiaur viiic.a mannapa er aiit
inn iikur ao ienga og manns-
aiaunnn og þo irekar iægn en
hærn. i dyragoroum veroa þeir
ekki nærri því eins gamlu- og
ella.
MARGIR IíYGGJA að stór
dýr geti lifað lengur en sma,
en svo er eKKi ai.ui. t'iiar og
nasnyrmngar Vo..,., t. d. ekKi
meira en ou—..... gami.r. Ef
nsaskjaiabaKa, sc„i vegu. /0
'kg., liiir í öu ar, ætti ini.n'n í
hiuciaiii við þyngama ao geta
oroiö OUUU ara ganiail! ug þa
hvaiirmr, þessi jaronesku ier-
líki! Peir æccu svei mer að
verða gamiir, ei stæið eða
þyngd væri mælikvarði á ha-
marksaiaur; en þao er iangt íra
þvi aö svo se. öceypireyourin
verour t. d. naumast meira en
tvicug. A hinn Doginn mun no.ð
hvanmnn ,na ao minnsta kosti
4u ara aiari. Til samanDuroar á
þyngd skal þess getio, aö ný-
fæaaur noronvalskaiiur vegur
um z smaiestir, en sjalf veg'ur
móðirin um 150 smálestir.
STÓR RÁNDÝR, svo sem:
Ijón, tígrisdyr og bjarndýr liía
lengst 30 ár í ayragoröum, en
vilit verða þau sennilega eitt-
hvað eldri. Hundar og kettir
verða sem næst því 15 ára,
hesturinn 35—40 ára og kýrin
25 ára. Elgsdýr verða ekki
svona gömul. Arið 1949 var 14
ára gomlum karlelg slátrað í
dýragarðinum í Stokkhólmi, og
virtist hann þá vera oiðtnn all-
ellihrujnur. Tennurnar voru
orðnar mjög slitnar, og hornin
aðeins með 2 greinum sín
hvoxu megin í stað 6 greina,
er hann hafði, þegar hann var
upp á sitt bezta.
Mjög er það algengt, að rott-
ur verði ekki meira en fjögurra
ára. Og þegar mýs eru tveggja
ára, má með sanni segja, að
þær séu komijar á grafarbakk-
ann.
AÐ ÞVÍ ER fuglana snertir,
þá ná þeir rnjög misháum aldri.
Og um hámarksaldur þeirra er
erfitt að vita. þar sem tamdir
fuglar eða fuglar i búrum og
dýragörðum verða ekki eins
gamlir og fuglar sömu tegund-
ar villtir í heimalandi sínti, ef
þeir fá þá að lifa í friði. En
hætturnar eru á hverju strái,
svo að fjöldinn allur deyr fyrir
aldur fram. Með margra ára
endurteknum merkingum hefir
verið reynt að komast fyrir um
aldur ýmsra tegunda. Athugan-
ir hafa sýnt, að gráþrestir verða
að minnsta kosti 6 ára, starar 8
ára og krákur 9 ára. En há-
marksaldur þessara tegunda er
sennilega töluvert hærri, ef
dæma má eftir aldri ýmissa
annarra spörfugla. Lævirki hef-
ir t. d. lifað í búri í 24 ár. Á
meðal sundfugla eru margar
mávategundir all-langlifar. Sem
dæmi má nefna, að grámávur
hefír lifað í búri i 45 ár. Sumir
halda því fram, að hrafninn
geti orðið allra fugla elztur, en
reynslan hefir ekki sannað það,
því að aldur tamdra hrafna fer
ekki mikið yfir 20 ár. Aftur á
móti eru til páfagaukar, sem
hafa orðið allt að 100 ára gaml-
ir. Þá hafa menn vitað um
gamma, sem náð hafa fimmtugs
aldri. Sennilega eru ernir lang-
lífastir allra fugla; jafnvel í
búri hafa þeir náð meira en 100
ára aldri.
Meðal skriðdýra verða skjald
bökur einna elztar. Vitað er tim
skjaldböku, sem varð 152 ára.
Krókódílar hafa lifað í dýra-
görð'um upp undir 50 ár og
froskdýrstegundir nær 40 ár.
ÞÁ SKULUM við lít-a á ald-
ur fiska. Laxinum, sem lifir
bæði í fersku og söltu vatni,
verður ekki áldurinn að meini,
því að fæstir laxar ná meira en
8 ára aldri og fjöldi þeirra deyr
þegar á 5. aldursári eða eftir
að 1. hrygning hefir farið fram.
Fróðir menn telja, að ekki
meira en 4% af þeim laxi, sem
gengur upp í árnar í fyrsta
skipti til hrygningar, lifi áfram.
Elzti lax, sem vitað er um,
veiddist í Skotlandi; var hann
13 ára gamaJl og hafði þá
hrygnt fjórurn sinnum. Aftur á
móti getur silungur orðið 30
ára- gamall eða meira. Surnir
aðrir fiskar, sem geta lifa'ð í
fersku vatni, verða mun eldri,
svo sem geddan og állinn. Gedd
an getur að minnsta kosti náð
fimmtugsaldri. Og álar, sem
hindraðir hafa verið í því að
komast til sjávar að hrygna,
hafa náð sjötugsaldri. Annars
eru kvenálarnir ekki nema 13
ára, þegar þeir leggja á djúþið;
en eins og kunnugt er, þá koma
þeir aldrei aftur úr þeirri för.
En hvað um aldur síldarinnar
og þorsksins? Síldin verður kyn
þroska 3—5 ára og hrygnir úr
því árlega, en ævi hennar er
ekki þar með öll, ef hún slepp-
ur.fram hjá morðtækjum veiði-
mannanna. 1 hreistri hennar,
eins og margra annarra fiska,
koma fram baugar lífct og ár-
hringir í tré, og af þessum baug
um er hægt að ráða, hve síldin
er gömul. Veiðzt hefir síld sem
náð hafði 25 ára aldri. Aftur á
móti er aldur þorsksins ákvarð-
aður eftir baugum þeim, er
sjást í brotsáxum kvarnánna.
Svo gamlir þorskar sem tvítug-
ir veiðast sjaldan, en þeir geta
samt orðið nokkru eldri. Við
Norður-Noreg veiddist t. d. einn
sem reyndist vera 26 ára, en
það er líka hæsti þorskaldur,
■sem menn þekkja.
FLATFISKAR GETA náð
miklu hærri aldri en síld og
þorskur. T. d. hafa 33 ára skar-
kolar fengizt við vesturströnd
Noregs. í Hvitahafi hefir veiðzt
sá elzti skarkoli, sem um er vit-
að, en hann var fertugur. FJyðr
an verður þó enn eldri, því að
fullvíst er talið, að hún geti
haldið upp á fimmtugsafmæli
sltt, ef henni þóknast.
Um hámarksaldur krabba-
dýra er lítið vitað. Álitið er, að
rækjur verði aðeins nokkurra
ára gamlar. Sumir vísindamenn
ætla, að humarinn geti orðið
gamall á krabba vísu — náð
þrítugs aldri eða meira.
Að lokum nokkur orð um
skordýrin: Sum skordýr lifa
skamma hríð, önnur mörg ár.
T. d. lifir dægurflugan í hæsta
lagi nokkra daga, stundum fá-
einar klukkustundir, en lirfa
hennar er þá búin að lifa í heilt
ár. Mörg fiðrildi lifa ekki nema
nokkra mánuði sem flugdýr.
Vespur eru einnig skammlífar,
lifa sjaldsn lengur en árlangt.
En maurflugur eru á hinn bóg-
inn býsna langlífar, getur
droltning niauraríkisins orðið
að minnsta kosti 15 ára gömul.
Si

Ingimar Óskarsson.
w '•»‘v . " «s— * ' -ansBi
Dánarminning: Sveinbjörn Finnsson
stýrimaður, Hermóði
Sveinhjörn Finnsson I. stýrimað
wr, sein fórst með vitaskipinu Her-
móði aðfaranótt 18. febrúar s. 1.,
var fæddur 8. mai 1934, og var
því aðeins 24 ára.
Sveinbjörn var kominn af
traustu íólki og þrauUe guin breið
firzkum sjömönnum í oaoar æitir,
en foreldrar hans eru IIalla Hail-
dórsróttir og Finnur Sveinbjórns-
sson, búsett í Grafarne.ú.
Var Finnur um langt skeið
Ihappasæll skipstjóri á fiskiskipum
og íöðunbróðir Sveinbjörns, Jó-
Ihannes Sveinbjörnsson var einn af
okkar allra fengsælustu síldarskip
gtjórum.
Sveinbjörn var yngstur fimm
isystkina, en þau eru: Freyja, gift
Jóni ísleifssyni verzlunarmanni
Slykkishólrni, Halldór hrepps-
nefndaroddviti Grafarnesi, Ása
gift Sigurði Eiríkssyni bónda Sauða
nesi, Hornafirði og • Dagfríður
kennari, Vestmannaeyjum, gift
Cuðjóni Péturssyni.
Sveinbjörn kvæntist Agnesi
Egilsdóttur ættaðri frá Siglufirði
19. okt. 1957, sem lifir hann ásamt
Byni þeirra.
Hugur Sveinbjarnar hneigðist
snemma að sjónum og 18 ára réðist
hann á björgunarskipið „Sæ-
fojörgu“, sem aðstoðarmaður í vél
arrúmi, en föðurbróðir hans, Guð-
jón Sveinbjörnsson er þar I. vél-
stjóri. Honum var mjög annt um
að búa sig, sem allra bezt undir
lífsstarf sitt og haustið 1954 hóf
hann nám í Sjómannaskólanum og
lauk þaðan farmannapróii 1956, og
starfaöi eítir það, sem stýrimaður
á hinum ýmsu skipum landhelg-
isgæzlunnar og sömuleiðis á gæzlu
flugvélinni ,,Rán“. Hann latik
prófi úr varðskipadeild í jan 1958.
Með Sveinbirni er genginn góður
drengur og mikið mannsefni, sem
vann verk sín af trúmennsku og
kunnáttu, enda auðséð að notið hef
ur hann trausts yfirboðara sinna.
Við, sem lijuggum í nágrenni við
æskuheimili hans, sáum ljóshærða
drenginn vaxa, eins og blóm i
eggi í umsjá ástríkrar móður og
góðs föðurs, fundum ó'huga hans
á sjómannslífinu og höfum nú
á seinni árum glaðst yfir vel-
gengni hans og hamingju, eigum
bágt með að trúa því að hann sé
horfinn sjónum okkar.
Um sárast eiga að binda, eigin
konan, sonurinn ungi og foreldr
arnir, sem öll hafa misst svo mik-
ið, en það má vera ástvinunum
huggun i harmi að á minningu
þessa góða drengs fellur enginn
skuggi
Ég sendi syrgjandi eiginkonu og
foreldrum Sveinbjörns, systkin-
um hans og aðstandendum öllum
samúðarkveðju. Blcssuð sé minn-
ing hans.
Þorkell Sigiirðsson.
MÁL og Menning
SSSSSmSSm eftlr dr. Halldór Halldórsson
6. þáttur 1959
Dufgus' skrifar mér bréf, dags.
14. des. 1959, þar sem hann
óskar eftir því, að ég segi álit
mitt á núgildandi stafsetningu.
Ég veit ekki, hver Dufgus er, en
ég geri ráð fyrir því, að um dul-
nefni sé að ræða. Allt um það
er ég fús á að verða við beiðni
hans.
Viðfangsefnið, sem Dufgus
leggur fyrir mig, er að vísu allt-
of stórt til þess, að því verði
nokkur veruleg skil gerð í sutt-
um þætti. Samt mun ég reyna
að skýra sjónarmið. mitt í aðal-
atriðum, einkum þó með Irliðsjón
af því, að ég veit, að mér gefst
brátt tækifæri til að gera þessu
efni betri skil á öðrum vettvangi.
Ég veit elckert um skoðanir
Dufguss á þessum málum. Um
þær þegir hann vendiiega í bréfi
sínu. En mér er engin launung
á því, að ég hefi frá upphafi
verið andstæðingur þeirrar staf-
setningar, semi nú er lögboðin
í skólum. Það gerðist á inennta-
skólaárum mínum að brevtt var
til um stafsctningu. Ég minnist
þess, að íslenzkukennari minn
þá, Sigurður skólameistari, lét
okkur, sem þá vorum í fjórða
bekk, skrifa stíl um stafsetningar
breytingúna, og ég skrifaði pist-
il á móti henni. Vafalaust hefir
það, er ég þá sagði, verið sleggju-
dómakennt, eins og skólapilta er
siður, en i grundvallaratriðum
hefi ég þó ekki skipt: um skoðurí
siðan.
En hvað er stafsetning? Staf-
setning er til þess ætluð að gera
tákn, sem eðli sínu samkvæmt
eru heyranleg, sýnileg. Hún er
með öðrum orðum tæki til þess
að gera fólki kleift að sjá tal
manna og hugsanir í .stað þcss
að Iievra. Hún hefir því geysi-
mikilvægu hlutverki' að gegna.
Og einmitt vegna þess að hún
skiptir svo miklu máli og varðar
svo að segia alla, er eðlilegt, að
menn séu ekki á eitt sáttir um
það, hvernig hún skuli vera.
Enginn sk-yldi ætla, a'ð ekki
séu mörg vandkvæði á því að
gera heyranleg tákn sýnileg. Ó-
líkur framburður er eitt þeirra
atriða, sem hér skipta máli. Ann-
að mikilvægt atriði, seni gefa
ber gaum, er það, að stafselning
menningarþjóðá eins og íslend-
inga á sér nokkurra alda sögu.
En í þessu felst, að stafsetningin
er miðuð vlð annað málsstig en
nu er. A£ þvi leiðir, að stafsetn-
ing, scm nútímamaður íslenzkur
notar, gerir ráð fyrir öðrum
framburði en nú tiðkast. Ýmis'
vandamál við stafsetningar-
kennslu eru af þessu sprottin.
Þrjú höfuðsjónarmið koma til
greina um stafsetningu. Éitt sjón
armiðið er að miða sem mest við
uppruna, þ. e. að taka sem mest
tillit til málsins á eldra stigi.
Annað er að hafa lifandi mál að
leiðarljósi. Þriðja sjónarmiðið,
sem langsamlega flestir hallast
að, er að gefa báðum þessum
sjónarmiðum gaum.
í nútímaþjóðfclagi er flestum
nauðsynlegt að kunna að
minnsta kosti sæmilega íslenzka
stafsetningu. En það er í sjálfu
sér ekkert andlega frjóvgandi að
læra hana. En það er engu síður
nauðsynlegt en að kunna að
hringja i sírna eða að aka bíl.
Það er því mikilvægt að gera
stafsetninguna eins auðvelda og
unnt er. En hér rekumst við á
ýmsa örðugleika. Ef fylgt væri
upprunasjónarniiðtim út í æsar,
þyrfti að kenna nemendum
miklu meira í málsögu en allur
obbinn aí þeim hefði tök á að
nema. Ef hins vegar væri farið
eftir því sjónarmiði að miða staf-
setninguna við nútimaframburð,
koma önnur ekki þægilegri
vandamál í ljós. Ég nefni sem
dæmi ólíkan framhurð í mismun-
andi byggðarlögum. En enn al-
varlegra vandamál væri það, að
hljóðskyn vel flcscra er ekki svo
næmt, að þeir gætu treyst því
við slafsetningu. Enn mætt;.
nefna það, að skyndilegar og
gagngerar stafsetningarbreyting-
ar eru að mörgu leyti óheppileg-
ar. Ef við tækjum nú upp hljóð-
ritun í stað iögboðinnar s'tafsetn-
ingar, yrðu flestar bækur, seir.
prentaðar hafa verið á íslenzku,
ónýtar öðrum en þeim, sen?.
lærðu auk hljóðritunarinnar
meginalriði þeirra stafsetningar
venja, sem áður hefðu tíðkazt.
Ég þykist nú hafa sýnt fram á.
að við ýmsa örðugleika er áð
etja, ef gera skal miklar breyt-
ingar á stafsetningu. Hins vegar
vil ég leggja áherzlu á, að það
er hverri tungu tii óþurflar, að
mikið rof myndist milii talmálí
og ritmáls. Af þeirri ástæðu her
nauðsyn til, að stafsetningin sé
smátt og smátt löguð eftir breyt
ingum tungunnar. Ef það er ekki
gert, gctur bilið orðið svo stórt
að ógérningur sé að brúa það,
Þannig er til dæmis hátíað um
ensku.
Þeir, sem róðu stafsetningar-
breytingunni 1929, hafa : ekk;.
gert sér þessi sjónarmið Ijós,.
Hún var afturhaldssöm, færði
frá þeirri þróun, sem tungai?
hafði tekið. Hún stefndi þannis;
í öfuga átt, breikkaði bilið millf.
tal.náls og ritmáls. Með henni
var óheillaspor stigið í stafsetn-
ingarmálunum. Mín skoðun et
sú, að fyrst þurfum við að leið-
rótta þá villu, sem upp var tekir.
1929, áður en liægt er að halda
lengra á þrpunarbrautinni. Vi?5
þurfum að losna við z-una, sem
enga merkingu hefir í nútíma-
máli, taka upp einfaldan sam-
hljóða í stað tvöfalds og um Iraro
allt skrifa je, þar sem nú skai
skrifa é.
Þessar breytingar væru aðeins
til þess að bæta fyrir ví’xlspor,
'sem stigið var. Síðar kæmu aðr-
ar nauðsynlegar breytingar. Eit
•óg er hræddur um, að þær skoð-
anir, sem ég held hér íram, eigi
dálítið erfitt uppdráttar. Og ég
.segi það ekki óhugsað. Fyrir
nokkrum árum, þegar B.jörn
Ólafsson var menutamálaráð-
herra, var send fyrirspurn tiL
skóla um afstöðu til staísetning-
ar og breytinga á henni. Svörin
reyndust yfirleitt þannig, að
skólamenn voru andvígir staf-
setningarbreytingum. Þessi af-
Framhaid á 11. síðu
Samræming á sjúkra-
samíagsgjaldi
Heilbrigðis- og fclagsmálanefnd1
efri deildar flytur frv. um breyt-
ing á lögum u;n almannatrygging.
ar þess efnis að „í sjúkrasamlög-
iim í kaupstöðum og kauptúnun:
á 2. verðlagssvæði, þar sem
læknir starfar auJc héraðslæknis,
getur sjúkrasamlagsstjórn ákveð-
ið, að fengnu samþykki trygging-
arráðs, aö samlagsmenn skui
greiða jafnhátt gjald og samlags
menn á 1. verðlagssvæði.“
Eftir almannatryggingarlögun ■
um ber einungis samlagsmönnum
á 1. verðlagssvæði að greiða sér-
stakt gjald fyrir vit'janir og við-
töl á lækningastofu. lfcfir þetta
orsakað óánægju i þeim læknis-
hcruðuni þar seni „praktiserandi'*
læknar starfa við hlið héraðs-
Ækna og einnig þar sem sami
læknir starfar í senn á 1. og 2.
verðlagssvæði.
Þegar ákveðið var a'ð sérstakt
gjald skyldi greitt fyrir viðtöl og
vitjanir, var fastagjald lil sjúkra-
samlagslækna á 1. verðlagssvæði
lækkað um 14%. Svo mundi einn
ig verða á 2. verðlagssvæði ef
þar yrði upp ’tekin sú greiðslu-
tilhögun, sem frv. gerir ráð fyriv.
Frv. er flutt samkvæmt ósk
Læknafélags íslands.