Tíminn - 26.04.1959, Qupperneq 12
r v e o » I o' 1
Allhvass norðaustan, skýjað,
hægari á morgun.
H iVl |
Norðanlands og austan um frost-
mark, en sunnanlands hiti 1—3 st.
Stmnudagur 26. apríl 1959.
Á að gera vald héraðanna að
pólitísku valdi á Alþingi?
Úr ræíu Halldórs E. SigurSssonar viS aSra
umræSu um kjördæmafrumvarpií
Halldór E. Sigufðsson, þingmaður Mýramanna, tók fvrstur
til rríáls í neðri deild í fyrradag að loknum framsöguræð-
um fyrir nefndarálitum stjórnarskrárnefndar um kjördæma-
málið. Hann vék fyrst að því, að kynlega fáir ráðherrar og
aðrir helztu stuðningsmenn kjördæmafrumvarpsins væru
viðstaddir.'og hefði stundum verið spurt um það áður, hvað
tefði ráðherra frá hingsetu.
Nú þegar eitt öiiagaríkasta mál
þjoðarinnar og alveg sérstakt réttlæt
isinál aö dómi stuöningsmanna þess,
væri á dagskrá, væri eins og þeir
heföu at einhverjum ástæðum kyn-
Jega.Jítinn áhuga á því að mikið
væri um máliö rætt eða sérstök
athygli vakin á því á Alþingi, en
þótt máliö væri kannske að þeirra
dómi leyst, færi þó víðs fjarri. Síð-
an vék ræðumaður að málinu sjálfu
og sagði:
Réttur héraðanna
„Þ'egar. Alþingi var endurreist, og
konungstilskipun var ' útgefin um,
hvernig til þess skyldi kosið, þá voru
tvö meginatriöi í þeirri tilskipan. í
fyrsta iagi var það, að réttur héi-að-
ánna til þess að eiga sérStakan full-
trúa á Alþingi, hann var þar virtui,
og það var undirstaðan undir þessari
skipun. í öðru lagi áskildi konungs-
valdið sér sjálft rétt til þess að eiga
þar ilökkra fulltúa. í meginatiðum
hefi þössi skipan haldizt síðan, og
ekkert kjördæmi hefir verið niður
lagt, aðeins fjölgáð.
Réttur hihna smáu
Og hvernig hefir svo þessi skipan
gefizt þjóðinni? AUt frá því að Al-
þingi var endurreist sem ráðgefandi
þing, hefir islenzka þjóðin sótt fram
til sjáll'stæðis og athafna og þroska.
Undir þessu kerfi hefir okkur tekizt
að endurheimta sjálfstæði okkar, og
sterkustu rökin, sem við beittum í
jálfstæðisbaráttunni, voru rökin fyr-
ir sögulegum rétti þessarar þjóðar,
það voru rökin fyrir því, að þeir sem
JiUir væru, þeir mættu líka eiga sinn
rétt og aö það ætti að virða hann.
I>að voru rökin fyrir því, að land-
fræðileg sérstaða okkar og fjárhags-
legt sjálfstæði, sem við mundurn'
geta skaoað okkur, það ætti að vera
grundvöllur fyrir því, að þjóðin ætti
að vera sjálfstæð í þessu landi. Og
■'illl frá þvi að við höfum endurheimt
sjálfstæðiö, höfum við sótt fram. ís-
lendingar. Viö höfum sótt fram til
velmegunar og meiri mennta og
þroska. Saga íslenzku þjóðarinnar,
frá því að hún fékk málin í sínar
hendur, er sönn sigurganga, allt frá
þeim degi til þessa dags. Nú er svo
komið, að við búum við betri lífskjör
höldur en flestar aðrar þjóðir í heim
inum og við stöndum framarlega á
sviði menningar og félagsmála.
Þétta Jiöfum við gert við þá kjör-
dæmaskipun, við þá skipun Alþingis,
swn ,grundvöl)ur var lagður að ein-
niilt með því, að héruðin hefðu sjálf
stæðáh fúlitriia.
T>.'ið hafa komið fram hugmyndir
uir. iþáð áð breyta þessu skipulagi
eins o11 hér liefir veriö rætt, en fæst-
ar liafa þær-hugmyndir verið bylting
arkenndaj; Ains og sú, sem hér er á
IVrðinni. 'þo hefir verið til þess vitn-
a'ð. að 1905—1907 beitti Hannes Haf-
.slein sér fyrir því, að kjördæmaskip-
iiii vé'öi komið á með nokkuð svip-
uðum hælti og hér er nú boðuð. Sú
var þó íauniu, að þessari kjördæma-
breytingu var ekki komið á, vegna
þess að héruðin úti um landið móf,-
mæltu þessu svo kröftuglega og þing-
inenn sáu að sér, áður en það var um
seínan.
Þefta frumvarp var felit hér í
Háttvirtri neðri deild með þriggja
atkvæða mun.
Eftir hálfa öld
Kn hver er svo ástæðan til þess.
að það eru liðin meira cn 50 ár, þeg-
ar þetta mál kemur hér fram aftur?
Ef þetta mál hefði verið sérstakt
áhugamál íslenzku þjóðarinnar, þá
þurfa menn ekki að halda að það
hefði verið látið liggja í þagnargildi
í háJfa öld. Ef þaö hefði verið það
réttlætismál, sein það á að vera nú,
þá héfði það heldur ekki verið látið
liggja í þagnargildi í hálfa öld. En
sannieikurinn er sá, að íslenzka þjóð
in héfir ekki haft áhuga fyrir þeirri
kjördæmabfeytingu, sem hér á að
fara að gera nú, og hún hefir hann
ekki í dag, jafnvel þótt henni verði
komið á.
Hefir verið beðið um þetta?
Háttvirtur 1. þiiigmaður Re.vkvik-
inga sagði hér áðan, að Reykvíking-
ar hefðu ekki óskað eftir því, að það
yrðu tekin upp einmenningskjördæmi
í Reykjavi'k. Eg veit heldur ekki til,
að það hafi verið óskað eftir því ut-
an af landsbyggðinni, að kjördæmin
yrðu lögð niður þar. Mér er ókurin-
ugt um það, að það kjördæmi, sem
ég er fulltrúi fyrir, hafi beðið um
það, að það vrði lagt niður sem sér-
stakt kjördæmi, og ég hygg, að svo
sé með öll önnur kjördæmi landsins.
en gaman væri að fá það upplýst hér
i umræðunum, el' svo er ckki“.
Síðan minnti ræðumaður á fyrra
fitl Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
l'lokksins við kjördæmabreytingár
1931 og 1942, en þá hefði Sjálfstæðis-
flokkurinn a. m. k. svarið fyrir að til
máia kæmi nokkurn tíma að leggja
niður hni gömlu kjördæmi, og minnti
á svardaga þeirra um það, enda hefðu
þeir vitað. að það var einmitt það,
sem þjóðin óskaði ekki eftir. Hún
vildi halda sjálfstæði héraðanna eins
og cnn í dag.
Afnám héraðavaldsins
Nú ætti hins vegar að afnema
kjördæmin, afnema áhrifavald hér-
aðanna og gefa pólitíska valdinu,
sem konungurinn áskildi sér 1843
fullkominn rétt. í stað þess, að hér-
aðavaldið og pólitíska valdið hafa
farið saman hér á Alþingi, á póli-
tíska valdið nú eitt að ráða.
Þetta væri talið réttlæíismál, en
handa hvcrjum væri jiað réttlæti?
Það ætti aðeins að vera handa póli-
tísku flokkunum, það væri þeirra
„réttlæti", sem nú væri verið að
skapa.
Siðan minnti ræðumaður á, hvern-
ig Sjáll'stæðisflokkurinn hefði 1953
básúnað það, að ekki þyrfti nema
nokkur atkvæði til hans hér og hvar
um landið lil þess að' hann fengi
meirihluta, og skipti þá engu máli,
þótt meirihluta þjóðarinnar vantaði,
aðeins e/ Sjálfstæðisi'lokkurinn fengi
meirihluta á Alþingi með þessum fáu
atkvæðum hér og hvar. Þá hét jiað
ekki óréttlæti að stjórna landinu
með minnililuta kjósenda á bak við
sig. Og verkaiýðsílokkarnir svo-
ncfndu hefðu ekki verið óðfúsir að
koma þes'.su ,.rét tln'ti'' á í kosningum
verkalýðsl'élagítnna.
Svo er sagt. að Framsóknarmenn
séu þeir einu, sem ekki vilji virða
réttlætíð, „Nei, réttlætið ykkar, góðu
herrar, er ekki þess vert að virða
það ", sagði ræðumtaður: „Það er að-
eins hugsað út'frá flokkshagsmunum,
sem ykkur henta og annað ekki.
Það er ekki gert fyrir þjóðina, lieldur
fyrir flokkana ykkar, enda eru öll
rökiu — ef rök skyldi kalla vió það
eitt miðúð, að sýna hvað flokkarnir
geti haft upp úr þessifs
Síðan minnti ræðumaður á nokkra
annmarka hlutfallskosninganna og
! benti á ýmis dæmi þar sem minni-
I hluti atkva'ða fékk meirihluta full-
trúa, t. d. í bæjarstjórnum hér á
landi. Síðan sagði hann:
I
17 réSu fyrir 170
„Og svo er annað atriði í sambandi
við hlutí'allskosningarnar, sem háttv.
framsögumaður meirihlutans kom
hér að áðan. Ilann sagði: Kjósendurn
ir geta fært til á listanum og ráðið
þess vegna meiru um. Eg skal segja
ykkur eitt lítiö <jæmi af því, sem ég
veit í sambandi við hreppsnefndar-
kosningar. Það var á lista, sem fékk
um 190 atkvæði, en það voru 16 eða
17 menn, sem tóku sig til og strik-
uðu einn mann út af listanum, og
hann féli. Það voru 170 manns, sem
vildu hafa þennan mann inn í lirepps
nefnd, og iistinn álti að hafa hann,
en réttlætið var nú svona, "^að 17
menn réðu fyrir þessum 170. Þetta
er nú réttlæti hlutfailskosninganna,
ef út í það er farið. Og mikið held
ég, að það hafi nú verið mikil virð-
ing fyrir mihnihlutanum, sem hefir
setið í bæjarstjórninni hér, sá réttur
sem þeir hafa haft. Stundum hef ég
nú hevrt talaö um það, að Sjálfstæð-
ismennirnir hér í Revkjavík hafi nú
ekki gert mikiö með ahdstæöingana
sína. Og ég man það, að þegar hæst-
l Framhald á 2 siðu)
Biskup Islands, herra Asmundur Guðmundsson,
vígir kirkju Óháða safnaðarins.
Kirkja Óháða safnaðarins í Rvík
vígð við hátíðlega athöfn
Rúmlega 10 })úsiind krónur bárust til kaupa
á pípuorgeli til handa kirkjunni
Sundmeistaramót
íslands annað kvöld
Annað kvöld hefst sundmeist-
ara mót íslands í sundhöllinni,
og verður þá kcppl í níugreinum.
Meðal keppenda eru allir beztu
sundmenn og -konur. landsins. og
má búast við harðri og skemmti-
legri keppni. Mótinu lýkur á mið-
vikudagskvöldið.
Á sumai'daginn fyrsta var
kirkja Óháðá safnaðarins 1
Reykjavík vígð af biskupi ís-
lands, að viðstöddum for-
setahjónunum. Var athöt'nin
öll hin hátíðlegasta og kirkju
gestir svo margir sem hús-
rúm leyfði.
Athöí'nin hófst með klukkna-
hringingu kl. 2 síðd. og síðan
gengu skátar, biskup, prestar og
i'orráðamenn safnaðarins í skrúð-
göngu til kirk.iu og báry kirkju-
gripi. Biskup lendraði ijós á alt-
ari og tók við kirkjugripum.
Þá var flutt vígslukantata eftir
Karl Ó. Rúnólfsson, Upprisan, við
l.ióð eftir safnaðarprestinn, sr.
Kmíl Björnsson. Kristi.nn Halls-
son og Einai Sturluson sungu
einsöng. Biskup íslands, herra As-
a^undur Guðmundsson, flutti
vígsluræðu, en sr. Emil Björns-
son pródikaði.
Að athöfninni lokinni bárust
kirkjunni gjafir og komu samtals
í orgelkaupasjóð 10 þús. krónur.
Aðvonlsöfnuðurinn gaf einn 2
þús. krónur í sjóðinn. Þá færði
einn safnaðarmeðlimur kirkjunni
10 þús. krónur að gjöf.
1 dag, sunnudag, verður fermt
í fyrsta sínn i kirkju Óháða safn-
fðarins, og mun þá séra Emil
Björnsson ferma 26 börn. Eins og
áður heí'ir verið g'etið um hér í
blaðinu, gaf einstaklingur kirkj-
imni 50 fermingarkyrtla, og vand-
aðan eikarskáp til þess að geyma
þá í og' verða kyrtlarnir notaðir
í fyrstá s:nn i dag.
Lýsir yfir andstöðu við niðurfell-
ingu allra kjördæma utan Rvíkur
Ályktun fiölmenns kjósendafundar í Dala-
sýslu, satnjjykkt af þorra fundarmanna
Sunnudaginn 19. apríl
1959 var haldinn almennur
kjósendafundur í Búðardal í
Dalasýslu, um kjördæmamál
ið. Fundinn sóttu um sextíu
manns, víðs vegar úr héraö-
inu. Fundarstjóri var Þórólf
ur Guðjónsson, bóndi, Fagra
dal og fundarritari Kristinn
Finnsson, oddviti, Þverda!.
Frummælandi var Geir Sigurðs-
son, bóndi, Skerðingsstöðum, en
auk hans tóku tii máls: Gísli
Brynjóifsson, Hválgröfum, Stein-
grímur Samúelsson, Tjaldanesi,
Benedikt Gíslason. Miðgarði, Þór-
ólfur Guðjónsson, Fagradal, Krisl
ján Einarsson, Uambaslöðum, og
ral'dur Gests'son, Ormsstöðum.
1 Kom fram í umræðunum ein-
róma andstaða gegn.þeim ákvæð-
nm í lagafrumvarpi um kjördæma-
málið, sem liggur nú fyrir Al-
þiðgi, að leggja niður öll kjör-
dæmi utan Reykjavíkur og mynda
önnur stærri. Engin rödd kom
; fnam á fundinum, sem mælti með
þessu frumvarpi. Að lokum var
j horin fram og samþykkt af öllum
þorra fundarmanna, svofeltd á-
I lýktun:
„Almennur kjósendafund-
ur haldinn að Búðardal í
Dalasýslu 19.4. 1959 lýsir
yfir andstöðu við þau á-
kvæði i framkomnu frum-
varpi á Alþingi um nýja kjör
dæmaskipun, sem fela í sér
niðurfellingu allra kjör-
dæma utan Revkjavíkur og
sameiningu þeirra í fá, stór
kjördæmi.
Telur fundurinn að þarna
sé um svo róttækar breyt-
ingar að ræða að fólkið
sjálft, sem á við nefnd á-
kvæði að búa, ef að lögum
verða, eigi fyilsta siðferði-
legan rétt til að fella um
þær sinn dóm áður en sam-
þykktir verða á þeim gerð-
ar á Alþingi. Þess vegna
skorar fundurinn á þing og
stjórn að fresta þessu máli
en láta fara fram samhliða
alþingiskosningum í vor —
sérstaka atkvæðagreiðslu í
öllum kjördæmum utan
Reykjavíkur um það. hvort
viðkomandi kjósendúr séu
samþykkir framkomnu frum
varpi um niðurfellingu nú-
gildandi kjördæma. Að
þeirri atkvæðagreiðslu lok-
inni verði hraðað endurskoð
un og breytingu á stjórnar-
skránni og um leið gerðar
þær endurbætur á kiör-
dæmaskipuninni. sem þjóð-
in geti unað við til fram-
búðar.“
Talsmaður Sovét-
stjórnarinnar:
Krustjoff við
hestheiisu
Moskva, 25.4. — Talsmaður
Sovétstjórnarinnar vísaði í ilag
á bug fréttum vestrænna bluða
að undauförnu á þá leið, að
Nikita Krustjoff væri alvarlega
veikur. Taisjnaðuriim sag’ði, að
fréttir þessar væru uppspuni frá
rótum. Krustjoff væri við beztu
lieilsu og óskandi vairi, að fleiri
væru jafn lieilsuliraustir.