Tíminn - 30.07.1959, Blaðsíða 7

T í M I N N, fimmtudaginn 30. júlí 1959.
2
Séra Guðmundur Sveinsson, skólastjóri:
Sjáifstæðisfl. gegn samvinnufélö
„Því meira sem ég kynnist
mönnunum, því betur finn ég,
kve góðir þeir eru.“
Þeir, sem undanfarið hafa beint
geiri sínum að samvinnuhreyfing-
unni islenzku, hafa ekki fundið
til þessarar kenndar. Reynsla
þeirra af mönnunum virðist vera
öll önnur. Þeir sjá aðeins svik og
lævísi í gerðum andstæðinga
sinna svonefndra. Þeir sjá enga
viðleitni til góðra verka, dreng-
skapar eða dáða. Þeim verður
niyrkt fyrir augum, er þeir virða
fyrir sér verk samvinnumanna, og
fá ekki bundizt illra orða.
Samvinnumönnum er öðru vísi
íarið. Þeir vita að vísu, að öll
jnannaverk bera ófullkomleik
vitni. Þeir ætla hvorki sjálfum sér
né öðrum þá dul að vinna svo, að
ekki verði að fundið. Hitt vita
þeir líka, að háleitri hugsjón fylg-
ir jafnan sá skuggi að fram-
ikvæmd nær sjaldan fyrirætlun.
Enginn hverfur þó frá hugsj'ón
fyrir þa sök. Kristnir menn tigna
Iírist og telja hann sanna fyrir-
mynd, þótt engum só ætlandi að
feta í fótspor hans. Þeir eru fegn-
ir, „ef miðar áfram samt.“
Af þessum sökum mótast við-
horf samvinnumanna heldur ekki
af haturshug. Þeir eru fúsir að
viðurkenna hæfileika og árangur.
Þeir telja sér heiður að því að
þreyta samkeppni við góða drengi
og sanna. Lítil er sæmdin að bera
eigurorð af óþokkum og illmenn-
Sigrar samvinnmanna eru heldur
ekki unnir í haráttu við slíka. Al-
þýða ooanna hefur veitt sam-
vinnuhheyfingunni brautargengi
vegna yfirburða hugsjóna hennar.
Líka vegna trausts á forystunni,
sem hugsjónirnar skyldi frám-
kvæma. AlþýSan hefur kunnað að
meta hagstæðari verzlunarrekstur
cg betri þjónustu. Líka, að hagn-
aður samvinnuverzlunar er eigin
sjóður, 'hagnýttur henni sjálfri til
hagsbóta.
Andstæðingar tortryggja lýð-
ræði samvinnuhreyfingarinnar.
Talað er tveiin tungum samtím-
is. Gagnrýnt, að sniá félög hafi
•of nrikil áhrif á stjórn samtak-
anna og stefnu effa of lítiff til-
lit sé til þeirra tekið. Er fundiff
að jþví, að réttur félaga til aff
senda fulltrúa á affalfund sam-
takann skuli ekki bundinn við
tölu snivinnufélaganna einna
(hvort félag, stórt eða lítiff hafi
eitt alkvæði, ályktað út frá 1.
Rochdale-reglunni), lieldur jafn
framt íneðlimafjölda og við-
skiptamagni. íslendingar fylgja
í þessu efni fordæmi Norffur-
Iandaþjóða. Hin stærri félög’
hafa óskaff meiri ítaka og þótt
í andta Iýffræffishugsjónarinnar.
ffliffað er enn fremur við viff-
skiptamagn að tryggja að nieff-
Nasser bíður
W . ;Wi
NTB—ALEXAKDRÍU og NEW
YORK, 28. júlí. — Arabiska sam-
bandslýðveidið bíður óþolinmótt
eftir.. ,Jlokauppgjörinu‘“ við ísrael,
til að £á hefnd fyrir Palestínustríð-
ið 194S og árásarstríðið 1956, sagði
Nasser forseti í dag í ræðu, er hann
hélt í þorpinu Edfina, þar sem
hann var á ferð við niðurskiptingu
stórjsirðeigna meðal fátækra
bænda. Sagði 'Nasser, að í næsta
stríði yrðu Arabar að treysta á eig-
inn mátt, enda þót meirihl. heims-
byggðarinnar virtist nú hafa sætt
sig við., að Palestína hefði verið
tékin af Aröbum ranglega. Dag
Hammarskjöld, framkv.stjóri S.þ.
segir í ársskýrslu sinni, sem út
kom í New York í dag, að nauð-
synlegt verði að telja, .að öryggis
sveitir S.þ. veri fyrir bot'ni Mið-
jarðarhafsins þangað til í árslok
1960,
Verksmiðjur samvinr umanna á Akureyri.
limir séu nieira en nöfnin ein,
raunverulegir hluttakar í sam-
vinnuverzluninni.
Reynt er að skapa kala milli
fjölniennasta kaupfélags lands-
ins, Kron í Reykjavík, og heild-
arsamtaka samviimufélagaiiiia,
SÍS. Maffur líttu þér nær! í engri
Iiöfuðborg á Norðurlöndum hef-
ur samvinnuverzln átt eins örff-
ugt uppdráttar og i Ueykjavík.
Alþýffan ber þar enga sök, held-
ur bæjaryfirvöldin. Enginn ‘kil-
ur, nema flialdsmeirihluti bæjar-
stjórnar, hvers vegna verzlunar-
samtök alþýffu hafa ekki aðstöðu
til verzlunarreksturs í öllum
hverfum liöfuffborgariniiar. Alls
staffar annars staffar telja bæjar-
yfirvöldin skyldu sína aff tryggja
samvinnuverzlunum stæffi, svo að
bæjarbúar fái notið þeirrar þjón
ustu og kjara, sem samkeppni
samvinnureksturs og einkaverzl
unaskapar. í Reykjavík einni er
einkaverzluninni veitt nær ein-
okunaraffstaffa. Valdníffslan í
garð Kron iiefur leitt til þess,
aff SÍS liefur reynt að rétta hlut
samvinnuverzlunar í Reykjavík
með eigin átaki. Sanivinnianenn
í Reykjavík eiga í engum átök-
um innbyrðis. Þeir lieyja bar-
áttu viff sameiginlegan andstæff-
ing, óvinveittan bæjarstjórnar-
meiríhluta. Þeirri baráttu verff-
ur lialdiff áfram til fullnaffarsig-
urs. Almenningur þolir ekki, aff
hagsmunum hans sé fórnaff fyrir
aurasjóff nokkurra kaupmanna.
í síðustu kosningum var sam-
vinnuhreyfingin mjög dregin inn
í umræður og áróður. Þetta er
ekki nýtt, þótt nú hafi sverðalög-
in verið stærri og óí'imlegri en
fyrr. Allir vita, að samvihnuhreyf-
ingin er ópólitískur félagsskapur,
sem vinnur að almenningsheill.
Hugsjónamenn í öllum iiokkum
styðja hana og alþýða íslands ber
til hennar meira traust en ann-
arra verzlunarstefna, sem nú eru
uppi með þjóð vorri. Allir sljórn-1
málaflokkar hafa í stefnuskrám'
sínum heitið henni brautgrgengi.
Allt þetta gleymist í hita kosn-
inganna. Hins er minnzt, að nokkr
ir foringj'ar ákveðins flokks skipa
trúnaðarstöður í hréyfingunni.
Þeim virðing falin af mönnum
með hinar ólíkustu skoðanir á
stjórnmálum. Samvinnuhreyfingin
þarf engu að svara árásum í síð-
ustu kosningahrinu. Almenning-
ur fordæmir vopnahurðinn. Allir
vita að það er sæmd en ekki van-
sæmd að vera falinn trúnaður í
samvinnuhreyfingunni. Sjálf verð
ur hreyfingin aldrei til annai j not-
uð en bæta verzlun þjóðarinnar og
kynna almenningi hugsjón sam-
úðar og bræðralags. Samvinnu-
menn fást ékki til að bera elds-
neyti að hatursbálum. Hugsjpn
þeirra höfðar til drengskapar en
ekki varmennsku. Þeir yita, að
kynnist mennirnir hverjir öðrum,
verður þroski þeirra meiri í góðu
og sönnu.
Guffmundur Sveinssoii,
Bifröst
Eftírstöðvar lánsins til Ræktunar-
sjóðs, Fiskveiðasjóðs og hafnargerða
Frumvarp þriggja Framsóknarmanna
Þingmenn Framsóknar-
flokk^ins, Páll Þorsteinsson,
Björn Pálsson. og Ólafur Jó-
hannesson flytja í neSri deild
frumvarp um. endurlán eftir-
stöðva af erlendu láni að upp-
hæð 150 millj. ísl. króna, sem
tekið er um þessar mundir í
Bandaríkjunum.
Frumvarpið og greinargerðin
fara hér á eftir:
„1- gr.
Eftirstöðvar ef erlendu láni, sem
tekið er samkv. heimild 22. gr.
(LVIII) fjárlaga fyrir árið 1959,
skulu endurlánaðar svo sem hér
segir: millj. kr.
1. Til Ræktunarsjóðs íslands 5
2. — Fiskvejðasjóðs íslands 25
3. — hafnarframkvæmda 22
2. gr. -
Alþingi það, er samþykkir lög
þessi, kýs 5 manna nefnd, sem
skiptir lánsfé samkv. 3. tölul. 1.
gr. miili- einstakra hafna.
3. gr.
Lög þessi öðlast þegar gildi.“
í greinargerð segir:
„Á síðasta þingi var núverandi
ríkisstjórn hcimilað aff taka allt |
að 6 miflj. dollara erlent lán, sem
fyrrv. ríkisstjórn hafði lagt drög
aff. Þessi upphæff í erlendri mynt
jafngildir meff yfirfærslubótum
nál. 150 millj. króna. Fulltrúar
Framsóknarflokksins í fjárveit-
inganefnd lögðu til, að þess-
ar 150 millj. kr. yrffu endurlánað-
ar þannig, aff raforkusjóffur fengi
45 millj., ræktunarsjóffur 30
millj., fiskveiffasjóður 25 millj.
og 50 millj. yrðu lánaðar til hafn
argerffa. Alþingi ákvað hins veg-
ar samkv. tillögum stjórnarflokk
anna aff ráffstafa eigi meira en
ca. tveim þriðju lilutum lá.nsins
(98 mitlj.) og þá þannig, að raf-
orkusjóffur fengi 45 millj., rækt-
unarsjóffur 25 millj. og hafnar-
sjóffir 28 millj. Fiskveiðasjóði
var ekki ætlað neitt, ræktunar-
sjóði 5 millj. lægra én Framsókn
armenn Iögffu til og hafnarsjóff-
um 22 millj. minna. Meff frum-
varpi þessu er lagt til, aff eftir-
stöðunum verffi skipt í samræmi
viff fyrrnefndar tillögur Fram-
sóknarmanna á síðasta þingi.
Fjárþörf ræktunarsjóðs hefur að
undanförnu vaxið ár frá ári. Á
þessu ári mun sjóðurinn hafa fulla
þörf fyrir meira fjármagn til lán-
veitinga en hann hefur yfir að
ráða.
Sjávarútvegurinn skilar í þjóð-
arbúið meginhiuta þess gjaldeyris,
sem það fær til ráðstöfunar. Það
er mjög þýðingarmikill þáttur í
íslenzku atvinnulífi að eflá sjávar-
útveginn, en til þess ' þarf að
stækka fiskiskipaflotarin óg reisa
nýjar fiskiðnaðarstöðvar til að
hagnýta sem bezt afurðir sjávarút-
vegsins. Fiskveiðasjóði er ætlað
þaff hiutverk að veita stofnlán til
skipakaupa og fiskvirinslustöðva.
Sökum fjárskorts hefur sjóðurinn
hvorki getað sinnt ölluni þeim verk
efnum, sem honum hefur verið ætl
að — svo sem að véita lán vegna
kaupa á stórum fiskiskipum — en
fullnægt eftirspurn eftir lánsfé til
fiskvinnslustöðva. Hér er því lagt
til, að fjármagn fiskveiðasjóðs
verði aukið um 25 millj. kr.
Það er undirstaða að blómlegu
atvinnulífi hvarvetna við sjávar-
síðuna og stuðlar að jafnværi í
byggð landsins, að hafnarskilyrðij
séu sem bezt. Víða hafa fram-
kvæmdir við hafnargerðir tafizt
vegna fjárskorts, og hefur það
valdið erfiðleikum og tjóni á ýms-
um stöðum.
Þingkjörin nefnd hefur nú út-
hlutað þeim 28 millj. kr., sem:
ætlaðar voru til hafnargerða sam-
kvæmt ákvæðum í 22. gr. fjárlaga.'
Hefur þeim verið skipt milli 19
hafna af þeim nálega 60 höfnum, i
sem fé er að jafnaði veitt til á
fjárlögum ár hvert, og sumar hafn
ir, þar sem ráðast þarf í fjárfrekar
framkvæmdir, njóta ekki stuðnings
af því fé. Er því mikil þörf á, að
meira lánsfé verði til ráðstöfunar
í þessu skyni.“
Á víðavangi
Gamalt herbragð
Til forna henti aff stundum,
að herkonungar brugffu á þaff
ráð, að reka hóp nautgripa a
undan fylkingu sinni, er þeir
gengu til orrustu. Hafði þaff lier
bragff tvennan tilgang: í fyrstþ
lagi var þess vænzt, að naut-
gripahjörffin kæmi róti á fylk
ingaskipun andstæðinganna og ’í
annan stað átti hún aff hlífa
hernum er á eftir henni færi.
Stuntlum bar þessi hernaffarað-
ferff tilætlaðan árangur en fyrir
kom það einnig, að liún mis-
tókst.
Sjálfgerður sili '' '
Þessi háifgleymda herstjórn-
arlist löngu borfinna vígamanria
rifjast upp fyrir ýmsum í sam-
bandi viff samskipti núxerandi
stjórnarflokka. Þegar Sjálfstæff-
isfl., ásamt raunar öðrum er
síður skyldi, hafði tekizt aff
sundra vinstra samstarfinu, þá
gat liann fengiff Alþýðufl. til
þess að mynda ríkisstjórn nieff
því aff heita honum stuðningi.
Ekkert skal um það fullyrt,
livernig verkaskipting þessara
áffila liefur veriff ákveðin í upp-
hafi, enda skiptir þaff ekki máli.
Hún kom af sjálfu sér og iilaiit
að gera þaff. Alþýffufl. féikk
ráðherrastólana, en Ihaldiff
stjórnartaumana. Þannig ber
krataflokkurinn, á yfirborffinu,
ábyrgð á því, sem stjórnjn gerir
en íhaldið ræffur gerffum lieim-
ar.
Nær ekki tilgangi
íhaldinu er ljóst, aff 'vilistri
menn í landinu geta aff velu-
legu Ieyti ráðiff því, hvort valda
draumar þess rætast effa ekki.
Ef þeir standa saman, mun vígi
þeirra reynast torsótt. Eigi þeir
hins vegar í innbyrðis baráttu
verffur íhaldinu auðveldari aff-
sóknin.
Kjördæmabreytingunni er m.
a. ætlaff aff sundra samstöffú
vinstri manna. Þess vegna sty ff-
ur íhaldiff hana en rekur Ai-
þýffufl. á undan sér líkt og her-
konungar nautgripahjafffirhar
fyrrum. En hætt er við aff þétta
tilræffi takist miffur ©n til er
ætlazt. Kosningarnar sýndu, að
vinstri sinnaff fólk í Iandiim,
hvort heldur er í sveit eða viff
sjó, er áð vakna til aukins skiln
ings á því, aff þaff á livorki sani-
leiff meff trúbræðrum Krénfl-
manna né þeirri hjörff, er íhald
ið lætur nú gegna hlutverki
liinna ólánssöntu nautgripá, í
því skyni að rjúfa fylkingu and-
stæffinga sinna. Þau einu stjórn-
málasamtök í landinu, seu); það
getur treyst til heilsteyptrar, og
árangursríkrar andstöffu við í-
haldiff, er Famsóknarflokkur-
inn.
Húsbóndi og þjónn
Nýlega var gengið frá v,eit-
ingu prófessorsembættis í guff-
fræði við háskólann. Umiiækj-*
endur voru þrír: sr. Jóhann
Hannesson, sr. Jakob Jónsson og
sr. Þorgrímur Sigurðsson. Guff-
fræffideiidin skiptist til lielm-
inga um þá Jóhann og Jakob.
Menntamálaráðherra liefur að1
sjálfsögðu veitingavaldið. Marg-
ir inunu hafa búizt viff því, aft
hann skipaði sr. Jakob og mátti
þaff teljast eðlilegt. Um þetta
segir Þjóffviljinn:
„Nokkuff óvenjulegur aðdrag-
andi var að skipun þessari: Mbl.
skýrffi frá embættisveitingunni
en Alþbl. mótmælti henrii ein-
dregið og svaráði Mbl. því, aff
ekki vantaði annað en stimpil
og undirskrift Gylfa Þ. Gíslason-
ar, en hann væri erlendis. Á
föstudaginn var frainkvæhidi
svo Gylfi þá skipun Mbl. aff
leggja til stimpilinn pg undir-
skriftina.“
Margir munu þeir vera, sem
ekkert furffa sig á þeirri hlut-
verkaskiptingu, sem þana birt-
ist. Hitt má þó mikiff vera, ef
surnir Alþýffuflokksmenn eru
ekki dálítið undrandi yfir því,
að Mbl. skuli vera kunnugra uin
„ákvarðanir“ menntamálaráff-
herra en hans eigin flokksblaðj.