Tíminn - 05.01.1960, Blaðsíða 5

TÍMINN, þriðjudaginn 5. janúar 1960.
Vonum, að ágreiningsmálin um helga dóma handrit-
anna og frumburðarrétt á landgrunninu leysist
Góðir íslendingar.
Við hjónin ós'kum yður öllum
góðs og ‘gleði'legs nýjárs. Við þökk-
om einnig gamla árið þeim, s-em
við höfum hitt fyrir á ferðum
okkar um landið eða verið hafa
(gestir á heimilinu. Þeim fjölgar
nú óðum, sem leggja leið sína um
!hér á Bessastöðum til að sfcoða
staðinn og kirkjuna, og það er
okkur gleðiefniþó fáum sé hægt
að sinna sérstaklega. Við 'hefðum
ferðazt víðar í sumar, >ef einhvern-
tima hefði stytt upp, seinni hlut-
ann, hér á Suðvesturlandinu — og
raunar líka, ef ekki hefðu verið
tvennar kosningar.
Hann er bæði stuttur og lágur
sóiargangurinn um þetta leyti.
Héðan frá Béssastöðum sest sólin
jnú á bafc við Keili, og loga.gyllir
suðurhimininn í ljósaskiptunum og
kvöldkyrrðinni. Veturinn á sinn
gullna, hvítbláa þokka, þegar
svona viðrar. Hringur sólarinnar
og þríhyrningur Keilisins fara vel
saman sem tákn á himni, nú þegar
daginn fer aftur að lengja. Þó
margt hafi breytzt, og rafmagnið
að nokkru ieyti sigrazt á vetrar-
myrkrinu og fculdanum, þá er
hæfckandi sói lífss’kilyrði öHum
gróðri og oss sjálfum, jarðarbörn-
um.
Eitt af því sem minnst hefur
þreytzt frá sínu upphafi, er titil-
blaðið á Almanaki Þjóðvinafélags-
ins, sem fyrst kom út á þjóðhátíð-
arárinu 1874, íslenzkað af Jóni
Bigurðssyni. Stjörnumerkin og
brotið er hið sama, en þá voru talin
frá sköpun veraldar tæp sex þús-
.und ár. Nú er því atriðí sieppt, en
rneir greint frá ártölum úr sögu
íslendinga sjálfra. Kemur þá í Ijós,
að frá stofnun Alþingis, til þessa
dags, h-afa íslendingar verið nánast
tvöfait lengur undir erlendri kon-
ungsstjórn en sjálfstætt lýðveldi,
og þá talin með sex.tán. ár, á næsta
vori, síðan lýðveldi var endurreist.
•Má þetta minna ok'kur á að vel
þurfum vér að gæta fjöreggsins!
Á tímans sjó fæst engin tryggmg
íyrir algjöru öryggi. Voldug ríki
hafa liðið undir lok á tiltölulega
stuttri ævi íslenzkrar þjóðar, og
vel þarf að h-alda á af stjórúnvizku,
til að vort fullveldi og unga lýð-
veldi verði l'anglíft í landinu. Þá
skiptir og mestu einhugur á ör-
lagastundum.
Frá því á Þorláksmessu hinni
næst síðustu hafa tvær rikisstjórn-
ir verið myndaðar, og farið fram
tvermar kosningar, þó ekki vegna
jheinnar sérsta-krar óaldar sem yfir
gangi, heldur vegna stjórnskipu-
lagsbreytingar um skiptingu lands
ins í kjördæmi og þingmanna-
fjölda. Það munu margir mæla,
að kjördæmabreyting hafi ekfci
rnátt biða öllu lengur, þó ágrein-
ingur væri um það, með hvaða
hætti breytingin skyldi. gerð- En
eftir þeirri skipan, sem á er orðin,
verður nú starfað, og tekið til
óspi’lltra mála um þau viðfangs-
efni í efnahag.s- og fjármálum, sem
of lengi hafa beðið úrlausnar, þó
■allir þingflokfcar o.g allar hinar
síðari ríkisstjórnir hafi reynt sig
á þessari þraut.
Það verður ekki betur séð en
að allur almenningur, einstakir
þingmenn og þingflokkar séu sam-
mála um, að það beri brýna nauð-
syn tii að ná þeim föstu tökum á
'efnahagsmálunum, er komið geti í
veg fyrir greiðsluhalla við önnur
lönd og verðbólgu innanlands.
Heiíbrigð f jármálastjórn er einn
af höfuðþáttum sjálfstjórnar og
sjálfstæðis. Um aðferðir verður
deilt, en þegar markið er e'tt, þá
ætti að mega gera sér góðar vonir
inn úrlausn, sem véiti hverri at-
vinnugrein þau jafnheztu kjör,
sem kostur er á. Þegar lesið er
niður í kjölinn, þá eiga allar stéttir
sinn hlut í þjóðarbúskapnum.
Lýðveldið verður á þessu ári 16
' ára, fullveldið 42 ára og innlend
fjárstjórn 86 ára. Það virðist því
,svo, að vér íslendingar höfum
feiigið ■ alHanga reynslu um sjálf-
r r r
Avarp forseta Islands, herra Asgeirs
Ásgeirssonar, á nýársdag 1960
stæða fjárhagsstjórn. En þess ber
að gæta, að viðfangsefnin hafa sí-
fellt verið að breytast og aukast
fram á síðustu ár. Sjálfstæðan, ís-
lenzkan gjaldeyri fengum vér ekki
fyrr en upp úr hinni fyrri heirns-
styrjöld, og héldu þá sumir fyrst,
að hér væri um brellur einar að
ræða af hendi Dana. En fullvalda
þjóð getur ekki heimtað af öðrum
«n isjálfri sér, sínu eigin þingi,
’Stjórn og seðlabanka, að varðveita
gildi síns eigin gjaldeyris. Síðan
þetta gerðist hafa atvinnuhættir
landsman-na gerbreytzt, og þá
jafnframt allar aðferðir og ráðstaf-
anir um hyggilegri stjórn efnahags
mála. Það má því telja nokkura
vorkunn, þó fjármálaþekking hafi
á stundum drattað fulllangt á eftir
nýjum 'staðreyndum. Þar á ég þó
efcki við hin síðari ár. Almenning-
ur .skilur aðalatriði þessara við-
fangsefna, alþingi hefur þaulrætt
þau síðasta áratuginn, og meðai
s-tarfsmanna þjóðarinnar eru hinir
liæfustu menn, sem fylgjast með
. fcröfum tímans. |
' Þegar vér íslendingar fengum
stjórnarskrá cg innlenda fjárstjórn
fyrir 86 árum, þá bjuggu flestir
landsmenn í sveitum. En störfin
voru fjölbreytt fyrir því: h'eysfcap-
ur, skepnuhirðmg, hei'inilisiðnaður
og farið í verið á vertíð. Áhöld
voru frumstæð, og •afköst því lítil,
■en það sem mest fcreppti að, var
óhagstæð verzlun, sem dró arðinn
út úr 'landinu. Þá var kappkostað
að haf'a sem minnst viðskipti, og
vera sjálfum sér nógur. Fornar
dyggðir þrifust samt furðanlega
við þessi kjör, og merfci'leg menn-
ing. Gamla baðstofan, þar sem
heimilisfólkið safnaðist saman, er
oss tákn þess 'bezta, sem aðþrengd
þjóð ástundaði og varðveitti um
al'dir. Baðstofan var lítið þjóðfélag,
þar sem glóð aldanna kulnaði
aldrei að fullu.
Með skútuöldinni hefst verka-
skiptingin í íslenzku þjóðfélagi
fyrir alvöru. Með stærri skipum
og nýjum vélakosti fara fólfcsfíutn-
ingar ört vax-andi. Útgerðin þarf
| örugga höfn í staðinn fyrir gamla,
rudda vör. Sjómennirnir flytja „á
mölina!“ Erlendir -togarar skafa
grunnimið'n, o-g opnir bátar hverfa
úr söguiini. Heimilisiðnaði hnignar
við fólksefcluna, véfstóllinn þagn-
ar, en rokkurinn -suðar enn um
stund. í staðinn fyrir salún-sofnar
ábre.'ður -kemur rósprentaður
shirtingur. Gilrtrutt hirðir ullina,
og iðnaðurihn flyzt úr liandi.
1 Og enn ey-kst v-erkaskiptingin.
Nú byriar nýr iðnaður að vaxa upp
í 'kaup.stöðum, fyrst af veikum
mætti, en hefur þróazt ótrúlega á
síðustu ára-tugum. Vér þekkjum
öll þessa scgu. Gamla baðstofan er
horfin, en þjóðfélagið er orðin ein
stór baðstofa með öllum þeim
gömlu 'og fjölmörgum nýjuan starfs
greinum. Ég er ekki að áfellast
. þe-ssi umskipti. V'erkaskipting er
nauðsynLeg í nútímaþjóðfélagi. Það
líður nú öllum betur en áður. En
máske oss -takist be-tur að leysa
viðfang.sefni vors nútímaþjóð-fé-
lags, ef vér mmhumst þess, að í
baðstofunni þarf að ríkja góður
vilji o-g -góður andi. Baðstofan
gamla, en ekki Val-höll hin forna,
-er hið rétt-a tákn heilhrigðs -þjóð-
félags.
Vér minnumst þ-ess frá hinu
fyrra -tímabili, -að -möguleikarnir
v-oru ekki miklir og úrræðin fá.
Börn voru ekki borin út beinlínis,
en sérgáfur og hæfileikar -gerðu
menn -s-tundum að útilegumönnum
síns eigins þjóðfélags. Þegar Björn
Gunnlaugsson siglir til háskóla-
náms, -segir stiftsprófasturinn, sem
síðar varð, í Görðum „Annar stú-
dent sigldi — hann heitir Björn
og er mes-ta viðundur vör á meðal,
og einasta skapaður til þess að
Ásgeir Ásgeirsson
-spekúl'era, og það í hinu háa. En
af því vér íslendingar hrúkum ekki
'þessháttar fólk hér, svo var vel
-hann komst héðan, hvað -sem for-
'sjónin -getur -gert úr honumri
Björn' varð síðar -einn hinn mesti
nytsemdamaður sinnar æt'tja-rðar.
Svona var það, eg þessa megum
vér minnast þe.gar vér lítum yfir
-hinn -stóra hóp íslenzka náms-
’manna, sem nú eiga kost á að
velja 'SÍtt eigið hugðarefni til náms,
irmanlands og utan, og á ég þar
•ekki við háskólamenn eina, heldur
einnig allan þann fjölda, sem legg-
ur stund á ver-kLeg fræði, iðnir og
listir, og nú 'getur -gert sér vonir
'Um .að ættjörðin hafi „brú-k fyrir
þess ihá-ttar fólk“, að loknu námi.
'Þúsundir sérmenntaðra manna
stunda nú þau störf og listir, sem
hvorkj voru rækt né nokkúrs virt
á þeim tíma, þegar Björn Gunn-
lau'gsson slapp utan. Það er fagn-
aðarefni, að fjölbrey-tnin bjárgar
nú -gáfum, sem áður voru duldar,
og gátu jafnvéL orðið dragbítur,
og öruggt að íslenzfc þjóð fær nú
notið gáfna sinna og hæfileika í
vaxandi mæli. Það -er margt óunnið
með þesséri þjóð, og þó torfbæir
séu -horfnir úr sögunni, þá -er ýmis-
legt sem þarf að endurbyggja o-g
en-dui'bæta m-eð -hverri kynslóð.
Það er ýmist, að ný kynslóð sættir
-sig ekki við að -taka við óbrey-t-t-
um arfi án nokkurrar tilbreytingar,
o-g á -mörgum v-erkefnu-m h-efur
v-ar-t verið snert af eldri -kynslóð-
um. Þess hvors-tv-eggja gætir bæði
í verfclegum -og andlegum efnu-m.
í -skáldíkap eígu-m’ vér mikinn
arf, sem ekki má týna, o-g þó verð-
ur að ávaxta. I fles-tum öðrum list-
greinum var áður fáskrúðlegt um
að litast. Þó að v-erksviðið sé vítt
og viðfangs-efnin ótæmandi, þá -get
ég -ekfci várizt þeirri hugsun, að
ý-msir hinna yngri manna í listum
cg bókmenntu-m „dependeri", eins
og Sveinn lögmaður Sölvason
.sagði, um of af þe'.m útlenzku. Öld-
ur heimsmenningarinnar -skella
að Vísu á vorum ströndum,. en það
er löng leið og djúp yfir íslands-
ála, og landvlag" ræðu.r að réttu
Lagi miklu um veður og sjólag.
Auk þess ráða menn nokkru um
það, hvert kunnátta og áhirif eru
sótt, og efcki er sá Svartisikóli hoil-
ur, þar s>em nemandinn . gleytriir
sín-u íslenzka nafni. Ýmsir' gamlir
brunnar á meginlandinu eru nú
auk þess fcaria gruggugir ef-tir tvær
heim-sstyrjaldir, og ferskar lindir
sprottnar fram á nýjum stöðum:
Það verður engin li-st íslenzk,
nema hún beri nofcfcurn fceim þess
jarðvegs, sem hún vex í, að námi
loknu, blæ íslenzkrar náttúru, þjóð
legra erfða og lífskjara-
íslenzk menningarsaga -hefur
ekki -ætíð verið samhliða að sam-
tímis við erl-enda menningarsögu.
Hér er marg-t óunnið, í öllu-m lis-t-
-greinum sem segja má að eldri
-meistarar hafi aflokið í öðrum
löndum. Eyðurnar -eru stórar. Eftir
-stríðs örvin-glun þurfum vér ekfci
að flytja inn óm-elta. Hér ætti nú
að vera 'endurr-eisn'artí'mabil í list-
um og 'bókmenntum, og er það
raunar að ý-msu ley.ti. í þjóðsögum
taka erlend -minni á s:-g alíslenzkan
búning, og á þann v-eg vex og þró-
ast þjóðararfurinn. Þetta -er máske
hálfkveðin vísa, en í ávarp: sem
þessu -'er farið fljótt yfir sögu.
KvL-kfjárrækt, fisfciveiðar pg iðn-
aður -er grundvöllur mannsæmandi
lífs, -eins og það er orðað, en fá-
menn þjóð á vísast meir undir
sfcapandi lis-t og andlegri menn-
ingu en stærri og voldugri þjóðir.
Og það er -ein af nýjársóskunum,
að framtíðin geti í þessum efnum
orðið ein-s glæsileg og fortíðin
gefur fyrirheit um.
íslenzk stjórnskipunarsaga hefur
ek-ki heldur ætíð verið samtíða
við aðrar þjóðir. Eitt sinn var hér
þjóðv-eldi úti á íslandi, þó -að aðrir
-hefðu 'konung á þeirri tíð. Og
hv-ernig -sem þau mál slcipast í öðr-
-um löndum — þá vitum vér öll
■af dýrkeyp-tri reynslu á Sturlunga-
öld, að jafnvel tilraun til einræðis
ihlýtur að bera v-or-a fámennu þjóð
í erl-endar greipar. Þessi öld, sem
senn fyllir sjötta tuginn, ber þess
o,g 'greinil-egan vott, að íslenzk
þjóð -er um m-argt sjálfstæð hring-
iða í -tímans straumi- Þegar vér
hugleiðum þær ’hörmungar, sem
gengið hafa yfir margar þjóðir og
berum saman við vor örlög á þess-
um sc'mu árum nýrrar tækni, batn,
andi lifskjara og aukinnar fjöl-
breytni á öllum sviðum þjóðlífsins,
þá verður ekki séð að æskan eða
þjóðin í heild, þurfi að ,,Iíta reið
um öxl“, heldur ber oss -að þakká
forsjóninni, að vér -eru-m komin
nokkuð á Leið, og biðja -þess með
bljúgum huga, að heill og ha-m-
ingja megi fylgja þjóð vorri á
óförnum leiðuni.
Nýjársmánuðuri'nn er kenndur
við þann guð, Janus, er hafði tvö
'andlit, o-g horfði -annað fram, en
hitt aftur. Sama gerum við um
-hver áramót, lí-tum frarn og aftur
á veginn. Að þessu -sinni virðist
mér vér höfum fulla ástæðu -til að
þakka fyrir g-amla árið, hver öðr-
um og forsjóninni. Ókominn -tími
-er jafnan óráðinn, -en sum -teikn
eru betri -en um -síðus-tu áramnt.
Vér heyruLn nú úr ýmsum áttu-m,
að útlit sé -betra í alþjóðamálum
en undanfarið. Þjóðirnar eru að
-minnsta kos-ti famar -að talast við,
og foru.stu-menn að h-eimsækja hver
annan. Vér vonum og biðjum að
það beri árangur, svo friðsamur
almenningur meðal allra þjóða
-geti dregið anda-nn léttar. Og þó
smærra sé, -þá -er það ein af nýjárs-
óskunum, að ágreiningsmál vor við
nágrannaþjóðir um helga dóma
handrit.anna og frumburðarrétt á
la-ndgrunnmu megi leysasit far-
■sællega.
Að svo mæltu árna ég öilum
landslýð ár-s og friðar og bið Guð
v-ors lands, að gefa oss gott ár.
Hamingjan er fylgi-
nautur auðugs lífs
í bókaflóðinu fyrir þessi1 jól
kenndi mar-gra -grasa og sumra
ekki sérlega iífvænlegra. Ein bók
bars-t mér þó í hendur fyrir jólin,'
sem Lnjög -er a-thyglisverð og mun
reynast þeim, sem kynnast, góður
vinur þótt líði fram yfir þrettánda
þessara jóla og þeirra næstu. Á
ég þar við bókin-a Álitamál eftir
dr. Símon Jóh. Ágústsson prófe-ss-
or, sem kom út hjá bókaforlagi
ísafoldarprentsmiðju fyrir jólin.
Bókin er safn ritgerða, úryai
úr greinum og erindum, sem
prófessor Símon hefur samið
s.l. 10—15 ár. Ritgerðir þessar
eru um margvísleg efni, en l-'ggja
þó állar að mes'tu leyti á sviði
uppeldism'ála, sáifræði eða heim-
speki. R'áunar væri'. réttara að
segja, að þær fjölluðu allar um
manninn cg mannlífið í margvís-
leg-uhi myndum án 'tillits til fræði
greina.
Alls eru ritgerðirnar 15. Skal
hér -getið lRiirmáttar nokkurra
þeirra. Fyrsta ritgerðin nefnist:
Skiiningstréð góðs og ills. Er hún
heimspekilegs eðlis, fjallar um
hin torráðnu viðfangsefni siðfræð-
innar, hvað er gott og hvað er illt,
hvað er rét't o-g hvað er rangt.
í þessari fyrstu ri-tgerð koma
gicggt fr-am höfuðeinken-ni höf-
undar, hófsemi' han-s, hleypidóma-
leysi og góðviljuð sanng.'-rni, en
á hinn bóginn afdrát-tarlaus andúð
han-s á ofotæfci, kreddum c-g til-
litsl-ausri fylgd við fyrirfram
ákveðnar -kennisetningar og siða-
regiur. Ekki þannig að skilja ,að
höfundur hafni siðgæðisregluLir
eða siðum. Því fer mjc-g fjarri, En
hann bendir rægilega á, hversu
sá er staddur, sem ekki á sér bak-
hjarl í eigin íhugun, dómgreind
og samvizku, en verður einstreng
ingslega að halda sig við reglu-
striku siðgæðislegra meginreglna,
■ senr ekki eiga alitaf við í hinum
endalausu tilbrigðunr mannlegra
aívika. Ri'tigerð þessi er maigslung
in og leynir á sér, en það er ein-
mitt einkenni flestra ritgerðanna.
Næsta ritgerð er -af sa-ma foga
og að því er mér virðisit eðlilegt
framhald og frekari útfærsla á
þeim -skoðunum, sem höfundur
hefur sett fram í fyrstu ritgerðinni.
Ilér er fjallað um hamingjuna og
hamingjuleitina. Höfundur gerir
á mjög ljósa-n og skilmerkilegan
há-tt grelh fyrir heillafcenning-
unni svonefndu (hedonism og
utilitarianism) o-g sýnir fr-am á
vill-ur þær, 'sem í þessum he:!m-
spekLkenninigum leynast. Er ekki
unnt að rekja þau rök hér. Niður-
iS-taða höfundar er >sú, eftir að
hafa fært fyrir henni margvísleg
dæmi; og rök, að lífshamingja sé
ekki, og geti -ekki verið markmið
í sjálfu sér, heldur sé hún fyLgi-
nautur auðugs og fullko-mins lífs.
Og þá komum við að þriðju rrt-
gerðinni, sem myndar enn eðli-
legt framhald af hinum tveimur
fyrri. Nefnist hún: Hvað varðar
mestu í lifínu? Hér gerir höfundur
grein fyrir persónulegri lífsskoð-
un sinni. Við leotur hennar kemur
í ljós, að höfundur er sjálfum sér
samkvæmur, lífsskoðun hans er
samrunnin þelm hugsunum og
koðunum, sem hann hefur í
fræðilegri búningi sett fram í
tveim fyrri ritgerðum. En þessi
samkvæmni er einmR't aðall hvers
höf-undar cg manns. Hér kemur
aðeins skýrar fram og á persónu-
legri hátt s'ár-saukafull lífstrú höf-
undar, sannfærin-g hans um gildi
mannsins og -gildi mannlegrar
þroskavlðleitni og loks, að „hin
mikilvægasita dyggð, sem ölium
mönnum þarf að innræta, er góð-
vild, kærleiki til annarr-a! Og ég
er persónulega 'sammála höfundi
-um þá skoðun hans, að skapgerð-
aruppeldi vorra tíma leggi of-
1 mi-kla áherzlu á styrklei-ka skap-
1 gerðarinnar, en sinni of lítið um
1 (Framhald á 11. síðu).