Tíminn - 15.05.1960, Qupperneq 9

N", sunudaginn lð. maí 1960.
9
★
. v.
ASfaranótt hinis sjötta dags
septembermánaðar árið 1713
svafu 'tveir svipmestu m-enn simn-
ar áldar imdir sama þaki á Narf-
eyrt — hús'bóndinn Odduir vara-
iögmaður Sigurðsson, einn hinin
mosti óeirðanmaður og gestur-
inn Jón biskup Vídalín, hinn
mikii kennimaður. Annar þeirra
reisti sér með vcrkum sínum
þann minnisvarða, sem gnæfir
hátt yfiir haf aldanna, þrátt fyrir
áberandi bresti í fari sínu. —
Andlát hans í tjaidinu í Biskups-
brekku hefur fram á þennan dag
vakið angurværan söknuð. Hins
hefur að sönnu verið minnzt sem
stórbrotms manns, en skugg-
amir yfir minningu hans eru svo
dökkir, að menn átta sig ekki
einu sinni á því, hversu þar hef-
ur mikið m'annsiefni orðið spilttu
aldarfari að hráð. Ógæfa hans
var sú, að hann átti sér ekkert
markmið, nema auð og völd
sjálfs sín, og skirrðist ekki við
að þeita sérhverju því þragði, er
VÍSITASÍA Á NARFEYRI II.
Brennivín til frúkosts
eftir Jóbi Helgason ritstjóra
honum virtist þjóna að því mark-
miði.
Þjóðsaga hermir, að þjónn
hans hafi kyrkt hann drukkinn í
rekkju suður á Leirá. Þannig
hafa þeir verið leiddir íil sætis
í vitund þjóðarinnar, mennirnir
tveir, er sváfu þessa nótt í hinum
prúðu híbýlum á Narfeyri.
VI.
Þessir tveir menn lifðu á ein-
hverjum hinum mestu róstutím-
um, þegar heita mátti, að all'ir
fyrirmenn landsins ættu í lát-
lausum ófriði áratugum saman
og menn vonu til skiptis sviptir
heiðri og embætti eða hafnir til
æðsta vegs og virðingar. Lög og
réttur var á hverfanda hveli, og
flestir æðstu valdsmenn landsins
báru meiina svip ræningjaforingja
en embættismanna. Auk þess er
ástæða til að ætla, að drykkju-
skapur á þingi 'hafi verið með
þeim hætti, að varla hafi af
mönnum runnið á meðan þeir
dvöldust þar og áttu að sækja
og verja mál og kyeða upp dóma.
Alþingi það, sem háð var vitf
Öxará samsumars og Jón Vídalín
gisti á Narfeyri, var eitt hið
sögulegasta margra óróasamra
þinga um þetta leyti. Oddur Sig-
urðsson og Páll landfógeti Beyer
fóru þar með umboð stiftamt-
manns og vísuðu Páli lögmanni
Vídalín frá lögmannsverkum
með mestu vanvirðu, en Þórður
Þórðarson, staðarráðsmaður í
S'kálholti, vildi vísa Lárusi lög-
manni Gottrup úr lögmannssæti
fyrir þær sakir, að hann hefði
ekki hreinsað sig af ámæli, sem
Páll Vídalín veitti honum. Lárus
Gottrup tók þessa frávísun ó-
stinnt upp og heimtaði, að Skál-
holtsráðsmaður væri tekinn fast-
ur fyrir slíba svívirðu. Oddur og
Páll Beyer skipuðu Vigfúsi
Hannessymi, sýs'lumanni Árnes-
inga, a@ verða við þeirri kröfu,
e£» Þórður lægði ekki seglin.
Þórður vildi hins vegar ekki siá-
undan, og var hann þá tekinn
höndum.
Óvinir Odds höfðu lostið upp
þeim orðrómi, að hann hefði ei'tt
sinn sætt miklum hrakningum í
útlendu skipi við Snæfellsnes og
gengið þaðan vanaður á land.
Færðu þeir það til, að hann átti
hvorki konu né börn, en Páll
Vídalín orti um þetta beinakerl-
ingarvísur. Þær voru nefnilega
mjög í tízku á þingreiðum höfð-
ingjanma um þetta leyti. Nú þeg-
ar Oddur hafði beygt hann á
þessu þingi, kas’taði hann háðs-
yrðum að honum og sagði, að nú
skyldi hann yrkja. Páll varð við
áskoruninni og kvað:
Login held ég sagan sé
sögð af geldingunni,
liggur þetta last og spé
Ijóst í hvers maninis munni
Meðal smærri tíðinda á alþingi
1713 var það, að þar stefndu
sýslumenn og lögsagnarar hver
öðrum hópum saman, og loks var
klykkt út með því, að Sigurður
lögmaður Bjömsson, sem Páll
Vídalín og Árni Magnús'son höfðu
áður dæmt af æru og embætti,
kom úr siglingu á þingið með
konungsbref, sem ónýtti dóm
þeirra.
VII.
Þótt fyrirmenn landsins stæðu
þannig í hmum mestu stórræð-
um á þessu þingi, höfðu þeir alls
ekki látið það aftra þvi, að þeir
gerðu brennivíninu rækileg skil.
Þar höfðu Oddur Sigurðs'son og
Jón Vídalín ekki verið eftirbáfar
nernna, og er þó sú saga af þeim
því aðeins kunn, að hún var síðar
dregin fram í dagsljósið til þess
að nota h-ana í þeim deilum, sem
spuninust út af gistingu biskups
á Narfeyri. Aninars hefði hún
legið í þagnargildi og alls ekki
þótt í frásögur færandi, frekar
en ölæði annarra valdsmanna
landsins á þessu þingi og öðrum.
Jón biskup Vídalín hafði að
sjálfsögðu verið á öndverðum
meiði við Odd á þinigimu, en það
vamaði því alls ekki, að þeir
sætu saman að drykkju dag eftir
dag. Oddur vildi þó síðar láta
sem sér hefði verið það nauðugt
og aðeins þolað heimsóknir og
þrásetu biskups í búð sinni fyrir
sakir tignar bans og embættis.
En vafalaust hefur það verið
fyrirsláttur einn og hitt miklu
líklegra, að biskup hafi aðems
verið einn margra gesta, er sátu
þar að sumbli, jafnvel bæði
kvölds og morgna.
Það er kunnugt, að biskup var
stundum narla ilila til reika, er
iiann kom úr oúð Odds á kvöld-
in, og eitt kvöldið, er hann var
kominn á hesthak við búðar-
dyrnar, kas'taði hann upp yfir
Odd sjálfan. Var það síðar afsak-
að með því, að biskupi væri
klígjugjarnt eins og mörgum
hans ættmennum. í annað skiptið
missti hann bæði flauelshettu
sína og parruk af höfðinu, er
hann reið yfir Öxarárhólma, og
enn einu sinni stökk einn sveina
hans á bak á hestinn fyrir aftan
hann og ætlaði með þeim hætti
að reiða hann eða styðja hann á
hestinum Mun það hafa verið fá-
títt á þeirri tíð, að sveinar bisk-
upa gerðu sér svo dælt við herra
sinn.
Dag þann, sem Þórður staðar-
ráðsmaður var iýstur fangi,
flengreið biskup með fjölda
manna fram og aftur um þing-
staðinn milli andstæðinganna,
unz Þórð-ur var seldur honum í
hendur. Þó fer ekki sögum af
bví, að til hamdalögmáls hafi
komið á þessu þingi. og engar
sögur eru kunmar af drykkjulát-
um Odds bá, en kunmugt er, að
Á sunnutbginn var birtist fyrsti kafli af bætti Jóns Helvaso'nar, ritstjóra,
um vísitasíu Jóns biskups Vídalíns aí Narfeyri til Odds Stgur'ðssonar, vara-
lögmanns Urðu ýmsar væringar með þeim höfði’ngjum, aðallega vegna
þess, að hiskup heimtaði að hvíla í rekkju Odds og hafði sitt fram. Hér
heldur áfram frásögnin um skipti þeirra þegar dagur rann.
hann átti á öðrum þingum í á-
flogum drukkinn, og eitt sinn
greip hann til korða sínis við and-
stæðimg á alþingi og hjó til hans,
svo að af varð sár aftan frá eyra
fram í munnvik.
Þessar myndir nægja til þesis
að sýna svipmótið, þegar höfð-
ingjar styrðu málum á þessum
árum.
VIII.
Það ætti því ekki að koma á
óvart, þót't tíðindasamt yrði á
Nairfeyri, er þeir vöknuðu að
morgnd, bis'kup og varalögmaður.
Þeir höfðu eldað saman grátt
silfur fyrr, og stríðnd biskups
kvöldið áður hefur vafalaust æst
vanstillta stoapsmuni Odds.
Oddur fékk ekki heldur að
sofa ölvímuna úr sér þenrnan
morgun. Litlu eftir sólarupp-
komu bar að garði séna Jón
Árnason á Stað í Steingrímsfirði,
er seinna varð eftirmaður Jóns
Vídalínis í Skálhotti. Átti hann
erindi við Odd, svo að hann hlaut
á fætur að fara, og ræddi hann
lengi við séra Jón Fer vart hjá
því, að banm hafi hresst sig nokk-
uð þá begar. Um hádegisbilið
gekk hanr inn til biiskups „og
trakteraði hann þá .. með
nokkru frönsku brennivínii til
frúkosts". Eftir þessa hressingu
komst biskup á fætur og gekk til
kirkju, og var þá séra Þórður
Jónsson á Staðarstað, mágur
biskups, par kominn. Um þessar
mundir var prestur sá í Breiða-
víkurþingum, er hét \ Gissur
Bjarniaison. Var hann ófriðsamur
í meira lagi og hafði eitt sinn
verið dæmdur frá kjól og kalli.
Hamn hafði einnig unnið sér það
til ágætis að spilla hvamnatekju
og rótatekiu í hólmum í Hvítá,
er hann bjó að Arnarbæli í
Grímsnesi. í prestafæðinni eftir
stórubólu hafði hann svo fengið
prestsembætti á Snæfellsnesi,
rr.est fyrix tilstilli Odds Sigurðs-
sonar, en var nú kominn i ósætti
við prófast nn, séra Þórð. Erindi
séra Þórðar að Narfeyri hefur
vafaiaust verið að ræða um
þessi mái við biskupinn. Seinma
hemti það þenman prest að nota
pappír í staðinm fyrir oblátur við
sakramenti. og var þá með öllu
sviptur prestsembætti. Flæktist
hamm síðan til Dammerkur og
liifði þar um hríð á betli og
flakki, en drukknaði að Tokum í
Kaupmamnahafmargröfum. Eftir-
mæli hans voru þau. að hanm
hafði hvorki „hrós af lærdómi,
lifnaði né lumderni“. Virðist Odd-
ur hafa dregizt á það við biskup
að ríða á fund séra Gissurar og
knýja hann til sætta vifl prófast.
Þegar þeir höfðu þingað um
þessi og önrnur efná í kirkjunni,
var gengið ti‘1 stofu, þair s-em
Oddur veirti te og brennivín. Fór
biskup þá að impra á hestakaup-
um við Odd. en þegar hanm tók
líklega í það, kvaðst biiskup ætla
að láta Iiiann fá alla meidda og
uppgefna hesta, er hanm væri
með. Ekki mun Oddi hafa getizt
vel að þvi. Nú barsl talið líka að
séra Gissuri.
„Þú færð að reisa suður yfir
Jökul og láta séra Gissur Bjarna-
son biðja sera Þórð fyrirgefmimg-
ar“, sagði biskup.
Því neitaði Oddur algerlega,
og var nú sýnc. að svipaðar stæl-
ur voru i aðsigi og Kvöldlð áður.
Virðist brátt hafa tekið að
þykkna í þeim, því að biskup
sagði: „Vísilögmaðurinn heldur
aldrei orð“. Ekki hlutust þó stór-
vandræði af að simmi, enda átti
Oddur orðið bágt með að halda
sér uppi, „af svefni og þreytu
yfirkominn" að því er hamn
sagði sjálfur. Líklega hefur þó
brennivínsdrykkja frá því
snemma um morgumimn einnig
átt þátt í þessum vanmætti