Tíminn - 22.05.1960, Blaðsíða 16

Snnnndagínn 22. maí 1960.
114. bla».
9
60 árum eftir smíði fyrsta kafbátsins
hafa menn farið fram
úr „hugaróru m„ Verne
í þessum mánuði eru liðin
60 ár síðan Bandaríkjaher
eignaðist sinn fyrsta kafbát,
sem kallaður var „neðansjáv-
ar fallbyssu stálbátur". Hann
var heitinn eftir manninum
sem fann hann upp og byggði
hann og nefndur Holland.
Uppfinningamaðurinn var
irskur og hét John Philip Hol-
land.
„Það er einnig mögulegt að
byggja skip eða bát, sem get-
ur farið undir yfirborð vatns
og niður á botn, og komið síð
an aftur upp þegar .óskað er
..... Allt, sem sekkur, er
þyngra en sama rúmmál af
vatni, en ef það verður létt-
ara en sama rúmmál vatns,
þá syndir það eða berst upp
á yfirborðið á ný“.
Þrem árum síðar
Þannig skrifaði William
Bourne árið 1578, og lýsti um
leið gerð skips sem hefði þessa
eiginleika. En þrátt fyrir
það mistókust allar tilraunir
til þess að byggja slíka far
kosti næstu þrjú árin. Fjöldi
manna reyndi við viðfangs-
efnið, einn í Hollandi, einn
í Englandi, tveir í USA, einn
í Svíþjóð og einn í Frakk-
landi. Rétt í lok 19. aldar sýnd
ist sigurinn nálgast þegar
Lake (USA), Nordenfelt (Sví
bjóð) og John Holland komu
fram með nýungar sínar. En
aðeins fley - Hollands stóðst
raunina og fyllti þær kröfur
sem settar voru fram af
hálfu sjóherja Evrópu og
Ameriku.
Kennarinn smíðaði kafbát
Holland var fæddur í
County Clare 1842, rétt við
sjóinn. í æsku langaði hann
mjög á sjó, en þegar hann óx
upp varð hann kennari. Hann
fluttist tu USA 1872 og hóf
kennslustörf 1 New Jersey.
Meðan á borgarastyrjöldinni j
stóð komst ekkert annað að
í hans hug en skip, sem gæti í
ferðast í kafi, og hann lét
sér ekki nægja að hugsa um j
það. 1879 reyndi hann kaf-1
bát á Passiai-ánni. Sá far-
kostur varð þó ekki til eins
°ða neins, því útblásturinn
'rrá vélinni sem knúði hann
var hættulegur fyrir þá sem
innanborðs voru.
bísperrtir eftir þetta afrek.
Fyrsti kafbáturinn, Holland. Það er ekki að furða, þótt karlarnir séu

Kafbáturinn Triton kemur úr kafi eftir heimsumsiglingu neðansjávar —
í fyrsta sinn í sögunni. Ferðin var um 66 þús. kilómetrar.
Pins manns bátur
Nokkrum árum síðar byggði
hann kafbát fyrir einn mann,
en sá varð heldur ekki til
neins, og er nú til sýnis í
skemmtigarði einum í Pater
son í New Jersey. En að lok-
um, árið 1895, tók hann til
við smíði bátsins Holland, sem
gerði hann frægan. Kafbát-
urinn Holland var 54 feta
langur, knúinn benzínmótor
á yfirborðinu en rafmagni í
kafi, 75 tonn að ,þyngd og
vopnaður einni fallbyssu og
einni loftknúinni spreingju-
byssu.
Bara fyrir sjóveiki
En þótt merkilegt megi virð
ast, lagði Holland ekki allt
þetta á sig í þeim tilgangi að
verða stríðsaðilum að liði.
Honum fannst kafbátur vera
góð og heppileg lausn til þess
að forða þeim sem þurftu að
ferðast milli írlands og Bret
lands frá hörmungum sjó-
veikinnar, þar sem farið væri
neðar úfnum öldum sund-
anna.
Ekki ný bóla
Hugmyndin um kafbátinn
var þannig ekki ný bóla, þeg
ar tókst að gera hana að veru
leika. Eins og áður hefur ver
ið bent á, skrifaði Bourne um
hana árið 1578, og Jules
Verne notar þessa hugmynd
víða í sögum sínum. Fyrir 90
árum skrifaði hann Norður
pólsævintýrið. oe 1958 sigldi
Nautilius undir Norðnrnólinn.
Þrem árum eftir Norður-
(FramhaJd s < -íðu i

Kaldi
Nú spáir veðurstofan vax-
andi norðaustanátt, kulda
og skýjagangi, þannig aS
dálítið virðist ætla að
verða bið á sumrinu, en
vonandi tekur kuldakastið
fljótt af.
andarísk flugvél nauð-
lenti í A-Þýzkalandi
London, 21. maí. — Kunn-
ugt er nú, að bandaríska her-
fiutningafiugvélin, sem týnd-
ist í gær á ferð milli Kaup-
mannahafnar og Hamborgar,
fór af einhverjum ástæðum
inn fyrir landamæri A-Þýzka-
lands og tilkynntu austur-
þýzk yfirvöld, að vélin hefði
lent í gærkvöld skammt frá
landamærunum og væri á-
höfnin heil á húfi.
I gærkveldi minntist Eisen-
hower forseti á flugvél þessa.
Kvað hann seinast hafa frétzt af
vélinni, er hún var skammt frá
landamærunum og gæti vel verið,
að hún hefði villzt inn yfir Austur
Þýzkaland. Eins og ástatt væri
mætti búast við hinu versta.
Beðið um skýringu
í tilkynningu austur-þýzkra yfir
valda er aðeins sagt, að vélin hafi
lent og áhöfnin 9 manns sé heil
Eisenhower innilega
fagnað í Washington
Valdastreita í Krcml ey'Silaef'ðii lei'ðtogafundinn
Washington 21. maí. —
Eisenhower forseti kom í gær-
kvöld heim til Washington.
Var forsetanum ágætlega
tagnað, ríkisstjórnin þing-
ir.enn og flokksleiðtogar voru
á flugvellinum. Skólabörn
iiöfðu fengið leyfi úr skólum
og voru í fylkingum á flug-
vellinum Færðu þau forset-
nnum blóm
Á götunum var mikill mann-
fjöldi, sem hyllti forsetann, er
hann ók til Hvfta hússins.
Óráðin gáta
Forsetinn sagði í stuttu ávarpi,
að hann hefði verið sannfærður
um góðan vilja Krustjoffs til að
(Framhald á 3. síðu).
á húfi. Sé hún á leið til Austur-
Berlínar. Hernaðaryfirvöld Banda
ríkjamanna í Vestur-Berlín hafa
sent sovézkum yfirvöldum orðsend
ingu og beðið um nánari upplýs-
ingar og skýringar á atburði þess
um.
Hver er höf-
undurinn?
Tímaritið SATT hefur á undan-
förnum árum birt fjölmarga þætti
af ísl. mönnum og atburðum lið-
ins tíma, sem vakið hafa athygli
og umtal víða um land. Hér hefur
svo oft verið vel á penna haldið,
að ýmsar getgátur hafa verið á
lofti um það, hverjir væru höfund
ar, og ýmsir þjóðkunnir menn
nefndir. Þættirnir af Bólu-Hjálm-
ari og Skáld-Rósu, svo • eitthvað
sé nefnt, eru snilldarverk.
Nú í síðasta hefti birtist frásögn
sem ber nafnið: Ástmögur Iðunn-
ar. Er það ævisaga Sigurðar Breið
fjörðs, sögð á svo listrænan hátt,
að unun er að lesa. Ég vil því ráð-
leggja öllum þeim, sem unna þjóð
legum íslenzkum fróðleik, að láta
ekki „Ástmög Iðunnar“ fram hjá
sér fara. — En hver er höfundur-
inn?
Hj. P.