Tíminn - 07.03.1961, Blaðsíða 8

8
TÍMINN, þrWjudaghm 7. man 1961.
í grein um þorskveiSarnar, sem
birtlst hér í blaðinu s.l. miðviku-
dag, leitaðist ég við að sýna fram
á orsakir þess, að rnikil hætta er
á að þorskafli geti brugðizt við ís-
landsstrendur eitthvert árabil —
og engin þekkt ráð eru til að
'hindra að slíkt geti komið fyrir —
og að líkurnar fyrir tímabundnu
fiskileysi hafa jafnvel aukizt. Hins
vegar eru þessar orsakir þess eðlis,
að engar líkur eru til að fiskimagn
ið gæti ekki orðið jafnmikið aftur,
þi'átt fyrir álíka rniklar veiðar eins
og nú eru stundaðar hér við iand.
Ef útflutningurinn
bregst. .. .
En vegna þess að útflutnings-
framleiðslan byggist svo einhliða
á fiskveiðunum ( og mest þorsk-
veiðum), er mauðsynlegt að menn
geri sér grein fyrir hvað í því felst,
ef’ veiðarnar bregðast um árabil.
Ef útflutningsframleiðslan biiar,
þá mundi ailt efnahagskerfið
hrynja saman. Þá yrði ekki hægt
að standa í skilum með afborganir
og vexti af erlendum skuldum,
en afborganir og vextir af þeim
munu nú vera yfir 300 mill-
jónir króna á ári. Mundi því
þjóðin fljótt missa efnalegt
sjálfstæði sitt og þá er binu
menningarlega sjálfstæði einnig
mjög hætt, svo og sjálfu þjóðern-
inu en okkar sögulega hlutverk
sem þjóðar, er fyrst og fremst að
varðveita það.
'Fyrr á tfmum gátum við haldið
þjóðerninu, þótt afli brygðist
nokkrar vertíðir í röð, eins og ann-
álar sýna að hann gerði. Tel ég
víst að það hafi stafað af því, að
mar'gir árgangar í röð, hafi ekki
komizt upp svo nokkru næmi, því
ekki gat þá ofveiði verið um að
kcnna. Þá voru engar ríkisskuldir,
en fátækt fólk leið neyð og dó jafn-1
vel úr bjargarskorti, en þjóðernið
hjarði.
Þjóðerni okkar er þvi í meiri
hæthi nú en þá.
Nauðsyniegt er að menn geri
sér einnig Ijóst, að ef útflutnings-
framleiðslan bregst, þá bregst einn
ig margt annað. Þá missa t.d.
bændur markað fyrir vörur sínar
við sjávarsíðuna. Innlendur neyzlu
vöru iðnaður getur þá ekki fengið
hráefni til framleiðslú sinnar og
mis'sir einnig markaði. Tryggingar-
kerfið, sem nú er helzta hlíf þeirf'a,
sem verst eru settir í þjóðfélag-
inu, verður óvirkt. Ekki verður
hægt að greiða embættismönnum
laun og ekki verður hægt að
kosta utanríkisþjónustuna. Spari-
fé manna glatast, vegna þess að
bankakerfið mun ekki getað staðið.
við skuldbindingar sínar, og mætti
svo lengi telja.
Útflutníngsiðnaftur
En hvað skal þá til varnar
verffa? Hvaða ráða skal leita til að
draga úr hinni geigvænlegu hættu,
sem þjóðarbúskapnum stafar af
öryggisleysinu í aðal útflutnings-
atvinnuvegunum?
Svarið virðist mér liggja í aug-
um uppi, ©n það er að við verðum
að koma upp útflutningsiðnaði og
það útflutningsiðnaði, sem sé sem
mest óháður sjávaraflanum. Að
vísu væri hyggilegt að koma upp.
iðnaði, sem fullvinnur sjávarafurð-
ir, en stærð þess iðnaðar ætti í
aðalatriðum að miðast við senni
legan lágmarksafla.
Hin mikla skekkja í efnahags-
málunum, liggur í því, að hafa
ekki markvisst unnið að uppbygg-
ingu útflutningsiðnaðar úr örugg-
lega fáanlegum hráefnum allan
tímann frá 1940.
En þó seint sé, verðum við að
reisa merik hins nýja þáttar efna-
hagslífsins og stefna að því, að eft-
ir nokkur ár, t.d. 10 ár, vðrði sú
breyting á orðin, að að minnsta
kosti helmlngur útflutningsfram-
leiðslunnar, verði óháður dutlung-
um sjávaraflans.
Einn af þáttum þessarar upp-
byggingar ætti að vera, að fuíl-
vinna í verðmikla maikaðsvöru
hluta sjávaraflans, en eins og áður
er getið, tel ég nauðsynlegt að tak-
marka sig í því efni við sennileg-
an lágmargsafla. En afganginn af
fiskafianum ætti að Aytja út minna
unninn, eða sem ferskfisk. En upp-
bygging iðnaðar er seinleg og
vandasöm, og því vandkvæðum
bundið að taka snögglega stór
stökk í þeim efnum.
Fyrsta skilyrði og það skilyrðið,
sem stójrnmálamennirnir og þeir
aðilar, er stjórna peningamálunum
þurfa að sjá um, er að efnahags-
kerfið sé þannig að þar getl heil-
brigður rekstur iðnaðar þróazt. En
áður en ég vík að því, hvernig sú
efnahagstilhögun þarf að vera, sem
gefnr skilyrði fyrir vexti iðnaðar,
skal athugað lítillega hvernig að-
Kristján Friðriksson,
líklegt er að við getum aflað, án
þess að setja okkur í efnahagslega
og þjóðemislega hættu.
Einhver athugandi hefur sagt,
að íslendingar væru svo jafngreind
ir og svo miklir atgervismenn, að
þar væri fjórði hver maður verk-
stjórahæfur. En sagt er að hjá sum
um þjóðum, séu ekki nema 10—
20. hver maður gæddur slíkum
hæfileikum. — En hvað sem um
það er, virðist mér ýmislegt benda
til að fyrrgreint mat á greind og
hæfileikum þjóðarinnar sé rétt.
í því sambandi má nefna, að þar
sem fslendingar hafa komið meðal
erlendra þjóða t.d. í erlendum
skólum, hafa þeir reynzt sízt lak-
ari námsmenn en aðrir og verið
eftirsóttir til vandasamra starfa,
jafnvel svo að við höfum misst
forstjóri:
Stóri’Sna'Sur —
smáiðnaður
Ef til vill er rétt að skjóta hér
inn í skilgreiningu á notkun orð-
anna, stóriðnaður og smáiðnaður.
Ameríkumenn kalla stóriðnað
þau fyrirtæki, er hafa í þjónustu
sinni 500 menn eða fleiri, en smá-
iðnað þau fyrirtæki, er hafa færri
starfsmenn.
Hér í álfu er yfir'leitt notuð önn-
ur skilgreining í þessum efnum
en vestanhafs. Hér ræður eðli fram
leiðslunnar flokkuninni, en ekki
starfsmannafjöldinn. Ég kalla t.d.
áburðarverksmiðjuna og sements-
verksmiðjuna stóriðnað, en t.d.
G-efjun á Akureyri og Rafha í
Hafnarfirði og flestar neyzluvöru-
verksmiðjur í Reykjavík nefni ég
Um efnahagsmál II
BREYTT STEFNA
KRISTJÁN FRIÐRÍKSSON
staða lands og þjóðar er, að öðru
leyti til upbyggingar iðnaðar.
Aístaía til iðnaSar
Flestir munu sammála um, að
við hljótum að hafa fyllilega jafn-
góða aðstöðu — og að sumu leyti
betri, — en margar aðrar þjóðir,
að því er snertir orkulindir. Ef
skynsamlega er að farið um virkj-
un vatnsaflsins og jarðhitans, ætt-
um við að geta fengið fremur ó-
dýra raforku.
í mörgum iðnaði er heitt vatn
mikils virði og einnig hefur þýð-
ingu sú gnægð, sem við höfum hér
af góðu, köldu vatni. Gerð kalda
vatnsins úkkar gerir það einkar
hentugt í sambandi við fram-
leiðslu nokkurra iðnvörutegunda.
Lega landsins mitt á milli hinna
stóru markaða í austri og vestri,
tel ég líklegt að muni reynast
hentug í þessu tilliti, þegar fram
líða stundir og flutningatækni
þróast meira í þá stefnu, sem hún
hefur þegar tekið.
íslendingar —
iína'Sarljjó'ð ?
En þá er það þjóðin sjálf. Er
hún fær um að stunda iðnað?
Nú þegar má segja, að fengin sé
reynsla fyrir að svo sé, enda eng-
in ástæða til að láta sér' detta í hug
að svo sé ekki, því að hér býr sams
konar fólk og í hinum miklu iðn-
aðarlöndum í nágrenni okkar.
Reyndar er það mín skoðun að ís-
lendingar séu ýmsum þjóðum fær-
ari til að stunda vandaðan iðnað,
og álít ég þess vegna að við ætt-
um að beina kröftum okar að
vönduðum smáiðnaði, en hliðra
okkur hjá stóriðnaði eða þunga-
vöruiðnaði, þar sem afls- og véla-
■ notkun er aðalatriðið, enda krefst
slíkur iðnaður meira stofnfjár' en
Kaflar úr
þannig marga ágæta menn. ís-
lenzika þjóðarbrotið vestanhafs, hef
ur líka sýnt mikla hæfni á iðnað-
arsviðinu. Og minnumst einnig
gömlu völundar'smiðanna, bæði á
tré og járn, sem ætíð hafa verið til
í hverju byggðarlagi landsins,
þrátt fyrir hinn mikla skort tækja
og efnis. Athugið einnig hve ís-
lendingar hafa verið fljótir að til-
einka sér vélamenninguna í sjávar-
útvegi og landbúnaði.
íslendingar hafa átt síná hug-
vitsmenn, bæði að fornu og nyjú,
allt frá Þorsteini surt, er fann
sumaraukann, til núlifandi íslend-
inga, sem ger't hafa uppfinningar,
sem teknar hafa verið í not víða
um 'heim. Og þar sem íslendingar
hafa fengið að takast á við aðrar
iþjóðir á alþjóða vettvangi s. s. í
skákiþrótt, hafa þeir reynzt hlut-
gengir á við margfalt stærri þjóo-
ir. Á ýmsum sviðum listanna
stendur þessi litla þjóð ótrúlega
framarlega.
Hvers konar iínaft ?
Ég sagði áðan, að ég teldi að
við ættum að beina kröftum okkar
einkum að vandasömum smáiðn-
aði. Sú hugmynd styðst fyrst og
fremst ' við framangr'eint mat á
fjöl'hæfni þjóðarinnar. f öðru lagi
verður smáiðnaður hentugri en
stóriðnaður á meðan að flutnings-
kostnaður skiptir’ enn nokkru máli.
í þriðja lagi höfum við fremur
efnahagslega aðstöðu til að byggja
upp smáiðnað, heldur en stóriðnað,
þannig að fslendingar væru sjálfir
eigendur fyrirtækjanna og þannig
styrkti uppbyggingin þjóðernið, en
gæti veikt það, ef um verulegan
stóriðnað ,væri að ræða, þar sem
of stór hluti stofnfjárins hlyti að
vera erlendur, með einum eða örð-
um hœtti.
En þá kemur spurningin: Hvaða
greinar iðnaðar ættum við að
stunda? Þessari spurningu ætla ég
ekki að svara nema að litlu leyti á
þessu stigi málsins, enda yrði það
of langt mál. Einstaklingar og fé-
lagsheildir, sem hefðu forustu um
hina væntanlegu iðnaðaruppbygg-
ingu, yrðu að ákvarða, hvaða
greinar teldust hagfelldastar, en
nefna mætti ýmis konar málm-
iðnað, t.d. framleiðslu mótora og
mælitækja, ýmsan elektroniskan
iðnað, plastiðnað, húsgagnaiðnað,
veiðarfæraiðnað, vefnaðariðna,
bæi úr erl. og innlendum hráefn-
um og síðast og ekki sízt, skipa-
byggingar, eins og ýmsir hafa
bent á.
útvarpserindi
smáiðlað. M.ö.o., það er stóriðnað-
ur, þar sem beiting orku og véla er
aðalatriðið og framleidd er einhæf
þungavara, en' smáiðnaður, þar
sem framleiddar eru fjölbreyti-
legar vörutegundir, og þar sem
vinnuaflið, hugkvæmnin og starfs-
hæfni þeirra, sem að framleiðsl-
unni vinna, er meira atriði. Þess
háttar greinar mundu henta .okkur
bezt.
Fjárhagsleg uppbygghg
/
Þá kem ég að því, hvernig ég
teldi æskilegt að hinn nýi iðnaður
yrði byggður upp, frá fjárhagslegu
sjónarmiði. Tel ég það ætti að
vera í formi opinna hlutifélaga,
eða öðru nafni almennings-hlutafé-
laga. En hvað er opið hlutafélag?
Munurinn á því og venjulegu hluta-
félagi, sem við þekkjum hór, er
m.a. sá, að hlutirnir ganga kaupum
og sölum á opnum markaði, án
þess að stjórn hlutafélagsins^ hafi
nokkuð um það að segja, og venju-
lega er útgáfa hlutabréfa svo ríf-
leg, að hlutir í félaginu eru ætíð
til sölu fyrir þá, sem óska að
kaupa, en oft á mjög misjöfnu
verði, eftir því hvernig starfsemin
gengur. Annað grundvallaratriði
við svona félagsskap er það, aði
arðsúthlutun er ekki háð takmörk-
um af hálfu lögfgjafans eða i
skattayfirvalda. Tekjur af verð-
bréfaeigninni, eru aðeins skatt-
skyldar hjá eiganda, en alls
ekkj hjá félaginu sjálfu. Greiddur
arður kemur í heild til frádráttar
hjá félaginu við skattafrámtal.
Er hér um að ræða eitt af fjór-
um höfuðatriðum, sem löggjafar-
vald og bankavald í landinu, þurfa
að taka nýja afstöðu til, til þess að
inðaður, sem væri eign lands-
manna sjálfra gæti vaxið upp í
landinu. — Ef almenningur gæti
ætíð átt þess kost að Ieggja laust
fé sitt í arðbær hlutfélög, þá
mundi mikil efnahagsleg orka
losna úr læðingi. Eðlilegri fjár-
magnsmyndun yrði beint frá
eyðslu yfir í þjóðhagslega upp-
byggingu. Segjum t.d. að hjón,
sem ættu 100 þús. kr., gætu valið
á milli þess að leggj fé sitt í að
kaupa bíl, sér til skemmtunar, sem
að vísu kostaði þau 20—30 þús.
krónur á ári í beinum og óbeinum
rekstrarútgjöldum, og hins, að
leggja fé þetta í arðbært hluta-
félag, sem gæfi þeim í arð t.d. 15
— 20 þúsund krónur á ári. Margir
mundu velja síðari kostinn, og
þannig fengjust framlög, sem vrði
hlutl af stofnfé hins nýja iðnaðar.
Síðai'i kosturinn gerði .þessa ein-
staklinga efnahagslega sjálfstæð-
ari, og yrðu þeir þá með í að undir
byggja efnahagskerfið. Aftur á
móti leiddi hinn kosturinn til á-
framhaldandi aukinnar eyðslu og
rýrnunar á stofnfé þjóðarinnar. Ef
t.d. 1000 aðilar tækju þann kost-
inn að leggja, segjum 100 þús.
hver í iðnaðinn, þýddi það 100
millj. kr. stofnfé í sjóð hins nýja
iðnaðar, er gæfi tekjur í þjóðar-
búið, þar sem að hin leiðin krefði
gjaldeyristekna annars staðar frá.
Hlutverk stjórnmála-
og bankavalds
Eg nefndi áður, að fjórum grund
vallarskilyrðum þyrfti bankavald
og löggjafarvald að fullnægja til
þess að heilbrigður iðnaður, sem
þjóðin ætti sjálf, gæti þróazt.
Eitt þessai'a atriða hef ég þegar
nefnt, þ.e.a.s., að arðsúthlutun
hlutafélaga þarf að vera frjáls og
skattleggjast aðeins hjá þeim ein-
s'taklingum, er arðinn fá, og einnig
kæmi til greina skattívilnun í átt
til þess, er nú gildir um sparifé.
Mætti það verða til að örfa menn
til að leggaj fé í slíkan atvinnu-
rekstur, sem ætíð fylgir nokkur á-
hætta, þótt hún sé ekki sambærileg
við áhættuna t.d. í sjávarútvegin-
um. .
Annað grundvallaratriði er, að
vinnulöggjöfin og vinnumáiapóli-
pólitíkin þarf að breytast, í sam-
i'æmi við það, er gerist hjá ná-
grannaþjóðum okkar þar sem .af-
koma almennings er bezt og ör*
uggust
Þriðja atriðið er, að tryggja verð
ur að gengisskráningin sé ætíð
rétt, þ.e.a.s. í jafnvægi, en það
verður bezt gert með því, að af-
henda þjóðbankanum gengisskrán-
inguna, en hafa hana ekki í hönd-
um stjórnmálamannanna, sem hafa
langtum verri aðstöðu til að ann-
ast það hlutverk, heldur en póli-
tískt óháð stofnun, eins og þjóð-
banki á að vera. Enda tíðkast
hvergi, þar sem ég þekki tfl, að
sto'áning gjaldmiðflsins sé í hönd-
um stjórnmálamanna.
Fjórða atriðið er svo það, að
breyta þarf allri fjármálastjórn-
inni hjá bönkum og ríkisvaldi,
þannig að fjárfestingin fari eink-
um í það að byggja upp útflutn-
ingsiðnaðinn eða aðra örugga útr
flutningsatvinnuvegi.
Breytt efnahags-
uppbyggmg
Skal ég nú víkja að þyí, að gera
grein fyrir því, hvernig hin efna-
hagslega upbygging þyrfti að breyt
ast á næsta tíu ára tímabili í sam-
ræmi við það, er að framan grein-
ir, og einnig hvernig sú uppbygg-
ingarbreyting ætti sér stað.
Segjum að gjaldeyristekjur ís-
lendinga verði á þessu ári 3300
millj. króna. — Segjum að af því
verði 2400 millj. sjávarafurðir. Nú
teldi ég sæmilega tryggflega séð
fyrir málum, ef uppbyggingin
breyttist þannig, að efnahagskerfið
þyldi það, að þessi sjávarafli, sem
nú er seldur að miklu leyti lítið
unninn, minnkaði um helming, ef
aflabrest bæri að höndum. Bygg-
ingin þarf að vera svo sterk að
hún þoli slíkt áfall. Mætti t.d. láta
sér detta í hug, að við gætum full-
unnið í dýra markaðsvöru % af
núverandi afla, þannig að verð-
mæti þessa % ykist um helming.
Þá hefðum við þar 1600 mUlj. og
auk þess um 400 miflj. fyrir af-
ganginn, sem seldur yrði lítið unn-
inn. Tel ég þá að við þyrftum að
koma upp öðrum iðnaði, sem ekkl
byggist á sjávarafla, heldur á ör-
ugglega fáanlegum hráefnum, bæði
innlendum og erlendum, og gætu
þessir nýju atvinnuvegir flutt út
vörur fyrir a.m.k. 1500 tfl 2000
millj. árlega, þ.e.a.s. við lok hins
tfltekna áætlunartímabils — enda
þá veruleg fólksfjölgun orðin, frá
því sem nú er. Kæmi þá að sjálf-
sögðu til greina, framleiðsla úr inn
(Framhald á 13. síðu.)
\