Tíminn - 11.06.1961, Qupperneq 8

I^ÍMJTN.N, snnaodaginn 11. júní 1961.
8
/ Tarjei Vesaas er bóndasonur/
'/ frá Vlnje á Þelamörk li Noregi.)
/Hann hefur ritað fjölda skáld-/
/sagna og smásagna og verið/
/sæmdur alþjóðlegum bókmennta )
/verðlaunum. Vesaas fer sjaldan )
) út fyrlr takmörk heimahaganna )
/þogar hann velur yrklsefnl, en)
/táknmál hans er alþjóðlegt og)
Jspannar hið sam-mannlega. A3 p
) éta eða verða étinn er hið endurp
) iekna stef þessarar sögu sem ger^
) Ist ( miskunnarlausri veröld.
TTANN var á stóru heimili sól-
“ armegin í skógivaxinni
brekku. Bakvið það var dimmur
greniskógur en sunnanámóti var
opið fyrir sólu. Þúfan bar þess
merki að þeir, sem höfðu byggt
hana, kunnu til verka. Einhver
hafði vandað sig og lagt tvær
fyrstu flísarnar í kross. Nú voru
þar sjö hundruð dyr sem opnuð-
ust útí sólskinið.
Gegnum þessar dyr stóð
straumur iðandi lífs. Inn með
mat og timbur. Út aftur til að
ssekja meiri mat og timbur.
Maurarnir streittust við þar til
grípurnar slitnuðu af þeim. Þeir
skokkuðu útí þrautnýtta blá-
berjarunnana umhverfis þúfuna.
Jarðskorpan milli runnanna var
troðin eítir endalausar lesta-
ferðir. Þar heyrðist dálítil suða
frá skokkandi maurafótum þeg-
ar veður var gott. Undir þúfunni
óx toppur af grænu, safaríku
grasi. Það var gróskumikið og
angaði af maurasýru.
Hér voru allir vaskir. Þeir
renndu sér hver yfir annan til
að vera fyrstir við hverskonar
áhættustörf. Þannig streittust
þeir meðan nokkurt líf var í
þeim. Þeir sneru oft til baka
með stór skörð í bolbrynjuna
eða brjóstbryrjuna, en þeir
kærðu sig kollótta. Rigping var
það eina sem hamlaði þeim. í
rigningu hljóðnaði í þúfunni
einsog lífið væri smámsaman að
fjara út. Þar sat kannski ein-
hver í dyrunum og klippti tómt
með þungum kjálkunum. En þeg-
ar upp stytti komst allt á ferð
og flug aftur.
T flaustrinu kom fyrir einn
þeirra að hann fékk trébjálka
í hausinn um morgun snemma
þar sem hann var að byggja
eitthvað. Hann kippti sér ekki
upp við það. Þvert á móti. Hann
hristi sig bara og fylltist meira
kappi. Hann skellti skoltum svo
small í hærra en fyrr og hring-
snerist litla stund.
Andartak hélt hann lengra
innávið, inní djúpið. Athuga sinn
gang þar. Því þar var orsakanna
að leita. Annars fór hann aldrei
svo langt. Það sem hann fann af
mat og timbri afhenti hann við
dyrnar. En nú — nei, hann sneri
við. Það var of þröngt. Sólin
logaði á himninum, þangað gat
hann farið. Þar gæti hann
kannski fengið að reyna krafta
sína. Til að staðreyna hann væri
fær um^-alltr.-.þyrjaði hann að
slást við tvo aðra maura og beit
þá sundur í miðju. Svo hélt
hann útí heiminn.
Það hafði rignt um nóttina.
Allt var að vakna. Sólkringlan
var nýrisin uppyfir ásinn. Hann
hélt í skini hennar niður brekk-
una.
Enginn stöðvaði ferð hans.
Það mátti heldur enginn vera
að því. Hér voru þúsundir ann-
arra á leið út — að sækja mat
og við til þarfa heimilisins. Það
ætlaði hann ekki. Hann mætti
vinnufélögum sínum á heimleið.
Þeir komu úr runnunum frá
grasinu og döggunum. Þeir voru
slæptir að sjá og streittust áfram
votir. Báru þungar byrðar. Hann
kom úr þúfunni og var þurr og
fjörugur.
Þurr og stæltur og kjarkaður
og bauð öllu byrgin. Allt voru ó-
vinir. Hann kjamsaði á loftinu.
Inní þúfunni var loftið súrt og
kæfandi M- hérna í grasinu var
það alltoymilt. Loft handa börn-
um. Hann var reiður yfir loftinu.
Hann vöknaðl líka í fæturna af
dögginni sem ekkl var með öllu
horfin, en hann hélt sína leið.
Hér í grasbrúskunum framan-
við þúfuna sá hann marga af
vinnufélögum sínum. Þeir höfðu
allir verið að afla fanga og báru
og drógu. Ríkið óx. Einn kom
með unga blaðlús sem hann hafði
rænt. Hann gekk hröðum
skrefum og bar sig vel.
Eftir honum kom félagi með út-
lendan maur, bitinn til dauðs.
Sá maur hafði átt blaðlúsina.
Nú átti að éta hann, og ekki
meira með það. Sigurvegaramir
litu hvorki til hægri né vinstri.
Sterki maurinn var nýbúlnn
að éta svo hann hirti ekki um
að ræna þá. Hann hélt áfram.
Margvíslegt var það sem bar
honum fyrir sjónir. Hann kom
inní skóg af háu grasi. Þar gekk
hann framá lítinn og berskjald-
aðan maur er sat þar og hugs-
aði. Át hann. Það var lítilfjör-
legur matur. Hann hélt áfram
í bræði sinni.
Hér var þó eitthvað sem var
meiri matur í: ljósrauð lirfa.
Maurinn hjó skoltunum í lirfuna
svo hún hringaði sig. Það urðu
myndarleg átök. Maurinn not-
aði sýruna en andstæðingurinn
var of sterkur og boraði lausa
endanum ofaní jörðina og dró
maurinn. Hann slitnaði frá tak-
inu um jarðskorpuna um leið og
lirfan hvarf, og auk þess fékk
hann rispu þvert yfir bæði aug-
un svo það var einsog bjálki yfir
öllu sem hann sá eftir það. Hann
var illur nú. Skellti skoltum og
stikaði. Vei þeim næsta!
Og sá næstl var ekki langt
undan. Stór og þungur skapnað-
ur á vegi hans. Snígillinn var
úti; hann lá einsog bölti á jörð-
inni, glansandi af fitu í mjúku
grasi. Var með vinaleg augu á
hornunum og húsið sitt á bak-
inu.
Maurinn óð fram og hjó skolt
unum í kjötið. Það bragðaðist
vel. En hin vinalegu augu hurfu
samstundis. Allur þessi- gorlini
búkur fór að dragast saman og
þrýsta áér inní húsið. Maurinn
hafði gott tak og sleppti ekki.
Hann gróf skoltana dýpra og
klemmdist inní ^iinn mikla lík-
ama í húsdyrunum. Það varð
kæfandi þröngt um hann. Hann
langaði til að æla en vantaði
svigrúm jafnvel til þess. Um
stund leit út fyrir hann mundi
renna inní undarlega snigil-
ganga og farast þar. Hann krafs
aði og beit og var þungt um
andardrátt og varð að sleppa
takinu og bakka út.
Öskureiður kraflaði hann sig
útúr þessari mjúku leðju og|
komst aftur undir bert loft kám
aður í fitu um allan skrokkinn.
Hann varð að doka við til að ná
andanum.
Varla hafði hann áttað sig
fyrr en lítið og aumlegt kvik-
indi kom uppúr jörðinni og
byrjaði að éta íituklístrið af
brynju hans. Maurinn krafsaði
sig með einni löppinni og náði
þeim hungraða og át hann.
Hann var alveg bragðlaus. Með
illsku hljóði skellandi skoltum
hélt hann áfram sína leið. Sníg-
illinn skaut út öðru auganu og
horfði á eftir honum.
fÖRÐIN hafði þornað vel nú.
Droparnir af stráunum angr-
uðu hann ekki meir. Nú var það
einsog vera bar. Þurrt og heitt.
Maurinn hélt áfram skröltandi
í vígamóð.
Hann kom auga á strá og á-
kvað þegar að fara með það
heim. Það var ekkert öðruvísi
en önnur strá, en það skyldi
með. Augu hans höfðu séð það.
Stráið var langt, það var líka
þungt að lyfta því, en hann gat
dregið það ef hann gekk afturá-
bak. Hann togaði og bakkaði.
Það gekk illa og stráið stóð oft
Tarjei Vesaas:
þungir í eftirdragi, en hann gat
ekki sleppt þeim. Öðru hvoru
varð hann að ganga afturá bak.
Þá gekk það. Sólin steikti hann.
En af því jókst honum móður.
Eitthvert smákvikindi kom á
hlið við hann og bar sig til að
skipta sér af þessu og jafnvel
að smakka á kjötbyrðum hans.
Hann varð að stanza til að éta
ræfilinn. Það var í meira lagi
bragðvont, og hann spratt upp í
nýjum ofsa, hristi sig og gáði
hvað eftir væri í sýrugeyminum.
Það var slatti. Svo hélt hann á-
fram.
Nú kom hann að gjá með lóð-
réttum veggjum og vatn lengst
niðri. Hann hikaði ekki andar-
tak en byrjaði strax að fika sig
niðureftir gjáveggnum með
byrði sína. Þungi hennar var í
þann veginn að fella hann í
hverju spori, en honum tókst
að rétta sig af og halda sér
föstum. Neðar reyndist veggur-
inn of sléttur; hann missti fót-
festuna og hrapaði. Það var hátt
fall og af því hann var með
kjötbyrðarnar, braut hann af
sér einn fótinn á steini í vatns-
skorpunni þar sem hann skall
Sterki maurinn
fast á öðrum stráum. En það
mjakaðist.
Ókunnugur maur kom fram
undan visnuðu laufblaði og fór
að toga í hinn endann á stráinu.
Það leit út fyrir honum væri
lífsspursmál að ná þessu strái.
Sá sterki froðufelldi af illsku
og togaði sín megin svo hann
fann hvernig hann teygðist um
mittið. Þetta var þýðingarlaust
reiptog. Stráið hreyfðist ekki úr
stað en jagaðist aftur og fram.
Meðan þeir streittust við, kom
þriðji maurinn og sá stráið.
Hann ákvað líka það væri hans
og beit sig fastan í endann sem
sá sterki togaði í. Þá þoldi sá
sterki ekki mátið. Hann réðist
á þá, fyrst þann næsta, svo á
hinn og beit þá sundur einn af
öðrum. Sjálfur fékk hann nokk-
ur óþægileg bit en kærði sig
kollóttan. Stráið lét hann liggja.
Skyndilega var honum alveg
sama um það.
Lítið dýr kom uppúr jörðinni
og byrjaði af mikill græðgi að
éta sundurbitna maurabúkana.
Sá sterki slæmdi kvikindið og
át það. Það var óbragð að því,
og hann varð öskureiður. Hann
reyndi að taka alla fjóra maura
partana með sér þegar hann fór,
en heppnaðist aðeins að flytja
tvo. Illur var hann. Nú var sól-
in steikjandi heit á himnir.um.
Hann kraflaði sig áfram gegn
um grasið. Maurapartarnir voru
niður. Fóturinn datt í vatnið en
sjálfur var hann á þurru.
Nú, jæja — hvað ragaði um
ein löpp. Hann átti margar eftir.
En hann sá lítið skeldýr kom
uppúr skítugu vatninu og greip
fótinn sem flaut, og stakk sér á
kaf með hann. Þá reiddist hann
aftur og henti kjötbyrðunum og
réð útí vatnlð til að éta skel-
dýrið. En í þetta sinn hafði hon-
um skjátlazt. Hann var fær á
þurru landl, en hér lá hann
bjargarlaus og krafsandi. Það
var straumur í vatninu, það
barst hægan niðurávið og hann
flaut. Hann illskaðist og barðist
á móti, en vatnið rann mjúklátt
og tók hann með sér.
i En nú keyrði um þverbak:
Eitthvert óþekkt dýr kom úr
djúpinu og beit í magann á hon-
um og fór að éta hann. Hann
krafsaði og vatt sig til og frá,
en dýrið sat kyrrt. Nú þurfti
hann á allri sinni hreysti að
halda. Hann sparkaði heiftar-
lega frá sér og heppnin var með
honum. Straumurinn bar hann í
land á mjóum odda. En ótugtar-
kvikindið hékk undir honum að
éta hann.
Það fyrsta sem hann gerði
þegar hann komst á fasta jörð
var að slíta af sér þessa afmán
og éta hana almennilega. Hann
var svo reiður hann tók ekki
! eftir hvernig það var á bragðíð,
I og síðan stökk hann upp lóðrétt
an gjávegginn í einum spretti
án þess að nema staðar eða
hvílast.
Þegar hann kom upp fannst
honum nú væri gott að hvíla sig
ofurlítið. En slíkt var ekki til að
tala um. 1 þess stað fann hann
svert strá að draga, og svo
þungt hann varð að ganga aft-
urá bak til að koma því með
sér. Það gekk hægt en illskan
og krafturinn ólmaðist í honum.
Fótarins saknaði hann lítið, hann
átti fimm eftir.
SÓLIN var brennandi heit.
Grasið á jörðinni heitt og
þurrt og það hressti hann eftir
bleytusullið. Hann dróst áfram
pieð risastráið. En það ieið ekki
á löngu þartil nýr viðburður kom
til sögunnar:
Hann gekk framá lítinn gulan
vanskapning, sem lúrði í gras-
inu. Ljósgulan eiturmaur. Svo-
leiðis skepnum var hann ekki
hrifinn að mæta. Hann gáði, og
fann lítið var eftir í sýrugeym-
inum.
Sá litli hreyfði sig ekki. En
hann var vel útbúinn, það vissi
sá sterki mæta vel. f það
minnsta vildi hann gera út um
þetta og réð til bardaga. En það
var óforsjálni af honum, því sá
guli var eldsnar, hann renndi sér
undir þann sterka og gaf honum
tvær brennandi eiturstungur.
Þann sterka svimaði, og hann
gat ekki notað sýrugeyminn.
Hann lá eftir með lemjandi
kvalir í hausnum og máttlausa
fætur.
Sá guli skipti sér ekki meir af
honum, var víst hræddur við
stóru skærin. En svo kom lítið
dýr úr jörðinni og fór að éta af
þeim sterka. Þá kom sá guli til
og át dýrið. Og þá gerði hann
einnig sín mistök. Hann kom of
nærri, þangað sem hann átti
ekki að fara. Ein skærin á þeim
sterka opnuðust hægt og
klipptu. Sá guli fór í tvennt.
Skærin héldu áfram að vinna
þartil báðir gulu partarnir voru
étnir upptil agna.
Þetta var bragðverra en nokk-
uð annað, en það hafði lífgandi
áhrif. Nú færðist kraftur í dofna
limina og um leið brúspr'i yfir-
þyrmandi heiftin upp. Ennþá
var lítið og frekt kviklndi að
éta hann. Hann gleypti það áð-
ur en það deplaði augunum. Svo
hélt hann áfram, fram, framl
Og náði sér í annað strá til að
hafa eitthvað að streða við.
Eitthvað óhemju stórt og
rautt var fyrir framan hann.
Það var kýr, sem var að hvíla
sig. Maurinn óð þegar fram og
fór að bíta í hana, en gat ekki
losað nokkra ögn. Bræðin sauð.
í sama bili sneri kýrin sér í leti-
legri vellíðan og lagðist ofaná
hann. Það varð koldimmt og
honum var þrýst niðurí grasið
og hann var að rifna af reiði.
Hann sparkaði og kraflaði. Út-
flattur. Kraflaði og boraði sér
framá milli niðurbældra stráa.
Loksins komst hann aftur framí
dagsljósið, og var ekki eins flatt
ur og hann hafði haldið. En ekki
var hann vel góðui . Hann greip
heljartaki í beljuna og togaði af
öllum mætti. Hún hreyfist ekki.
Þá tæmdi hann sýrugeyminn
yfir hana. Svo fór hann. Hann
var illur og sulturinn skar hann.
Nú var gott að fá sér blóð-
sadda gaddflugu. Hér lá ein og,
hafði drukkið sig fulla af kýr-
blóði. Maurinn réðst á hana og
klippti af henni þar sem hún
var aumust fyrir. Svo var bara
að éta. Maurinn át bita eftir
bita og tók leifarnar með sér
þegar hann hafði innbyrt nægju
sína. Þær voru þungar í eftir-
dragi, en það mjakaðist.
Þetta var drjúgur spotti. Og
græn smálirfa var þar, og hann
(Framhald á 13. síðu).