Tíminn - 23.08.1961, Blaðsíða 9

TfMINN, miffvikudaginn 23. ág«st 1961.
9

líka fslendingarnir í kanadíska
hernum féllu umvörpum á víg-
stöðvunum.
— Voru ekki allir hermenn
undir sömu sök seldir?
— Það var sögð sú gaman-
saga um brezku hermennina,
að þeir klöppuðu á öxlina á
Kanadamönnum og segðu vin-
gjarnlega: „You go first, chap,
I’ll be right behind you“. —
Farðu á undan, kunningi, ég
kem rétt á eftir. Víst var það
að þeir öttu frekar fram her-
deildum úr Samveldislöndun-
um út í eldlínuna.
— Reyndust fslendingar góð-
ir hermenn?
— Þeir þóttu skara fram úr
að hugrekki og djörfung al-
mennt, svarar Karl, — her-
menn þarfnast mjög sömu eig-
inleika og sjómenn, og því er
það ef til vill engin furða, þótt
fslendingar hafi staðið sig vel
á vígvöllunum. Og þeir hik-
uðu aldrei við að fara eftir
skipunum yfirboðara sinna, um
annað var ekki að tala. Yfir-
leitt hafa íslendingar í Canada
verið taldir tiltakanlega lög-
hlýðnir.
Fjölskyldur á vergangi
— Og hvernig gekk þér korn
raektin?
— Á áratugunum 1916—26
ræktaði ég 3600 tonn af bezta
hveiti á búgarði mínum í
Climax í Sasketchewan. Mér er
sagt, að það sé sá hveitiforði,
sem íslendingar nota á einu
ári og ég hef oft óskað mér
þess, að þetta væri allt komið
í góða kornhlöðu hér heima.
Ég hef því miður svo lítið að
gefa íslendingum. — Svo tók
ég aftur til við smíðar þegar ég
hætti kornræktinni, vann af
kappi í góðu gengi fram til
1930, en þá skall kreppan á.
Það voru ömurlegir tímar
vestra.
Þá var ekki hægt að byggja
lengur, því hvergi voru til pen
ingar að borga kaup, það voru
harðir tímar og margir fóru
bókstaflega á vergang með
fjölskyldur sínar, sníktu og
betluðu, fóru þorp úr þorpi,
svangir og klæðlitlir. En alls
staðar voru hveitibirgðir og
matarbirgðir nógar og allir
bankar voru fullir af pening-
um. Það gerði ástandið enn öm
urlegra.
Gullgrcftur
En þá dugði ekki annað en
bjarga sér á einhvem hátt og
ég gerðist gullgrafari, ásamt
mági mínum Methúsalem Þór-
arinssyni. Þá leigði stjórnin út
stór landsvæði fyrir lítið og
menn fengu að leita þar að
gulli og öðluðust námuréttind-
in ef gull eða aðrir málmar
fundust. Fjöldi manna var þá
við gullleit og þeir voru fáir
sem urðu heppnir, einn af
hverjum fimm hundruð þúsund
um varð milljónamæringur.
Við eyddum talsverðu fé og
mikilli vinnu og fyrirhöfn í
gullleitina, höfðum á leigu
landsvæði í Sasketchewan-fylki
og fórum víða um. Við fundum
dálítið af gulli og einnig ýmsa
aðra málma, nikkel, króm og
fleira, en ekki það mikið magn,
að það borgaði sig að vinna
það. Við boruðum víða, hjugg-
um sundur heilar klappir með
sleggju og hamri. En við urð-
um ekki feitir á þessari iðju
fremur en flestir aðrir. Ekk-
ert nema tapið. Sumir höfðu
heppnina með sér, en ýmsir
þeirra keyptu dýrt. Nú fyrir
nokkrum árum fann íslending-
ur gifurlega auðugar nikkel-
námur um 200 mílur frá Winne
peg. Þessi maður var búinn
að leita alla sína ævi að málm
um í jörðu. nú er hann orðinn
gamall maður, kominn að fót-
um fram og hrumur af elli,
stendur sem sagt á grafarbarm
inum meg öll þessi • óhemju
auðæfi. En lengst af hefur
hann verið fátækur maður.
Talar íslenzku viS
forsetann
— Þegar við hættum gull-
greftrinum, tókum við enn til
við smíðarnar. Þá var að vísu
nokkur óvissa í atvinnumálum
og margir óttuðust stríðið. En
það voru samt ekki allir sem
kviðu því, ef styrjöld brytist
út ag nýju. Um þetta leyti,
1938, var Gyðingur einn að
láta byggja stórt fjölbýlishús
í Winnepeg. Byggingarmeistar-
inn spurði hann, hvort hann
væri ekki hræddur við að fara
á hausinn ef stríð brytist út
og öllu yrði umturnað. Þá
brosti Gyðingurinn og sagði:
„Engar áhyggjur, stríð, það er
okkar uppskera!“ Svona litu
þeir sumir á málin. Síðasta
byggingin, sem ég sá um, var
elliheimili íslendinga í Moun-
tain, rétt sunnan við banda-
rísku landamærin. Það er stórt
hús og vandað, reist af stórhug
og samhug.
— Er yngri kynslóðin í
Kanada ekki búinn að glata
íslenzku?
— Flestir hafa týnt niður
málinu sem eðlilegt er, en þó
eru til margar undantekningar,
svarar Karl, — sonur mágs
míns heitir Sigursteinn Alec
Thoorarenson, fæddur í Kanada
og hefur aldrei komið til fs-
lands, þriðja kynslóð frá þeim
sem héldu 'að heiman. Hann
tal^r betri íslenzku en ég. Og
ég er dálítið stoltur af því að
hann talar málið að mestu
leyti vegna þess að hann hélt
þvi við með því að tala við
mig. Hann er lögmaður að at-
vinnu og í miklum metum
vestra, er m.a. í móttökunefnd-
inni, sem sér um væntanlega
heimsókn forseta íslands til
Canada. Og nú getur hann tal-
að íslenzku við forsetann.
— íslendingseðlið er ein-
kennilega sterkt þar vestra,
jafnvel þótt börnin læri ekki
tunguna. Það hefur mér t. d.
alltaf þótt merkilegt, að börn
og unglingar af blönduðu þjóð-
erni svara því alltaf til, að þau
séu íslenzk, ef þau eru spurð
um uppruna. Það skiptir engu
máli, hvort foreldrið er af ís-
lenzku bergi, alltaf svara þau:
Icelandic. Þetta er kannski
verkefni fyrir sálfræðinga eða
þjóðfræðinga?
— Og hvernig lízt þér á land-
ið eftir hálfrar a-ldar fjarveru?
— Ég held að þess séu eng-
in dæmi í víðri veröld, að ein
lítil þjóð hafi rétt jafn snögg-
lega úr kútnum og íslendingar
og afrekag jafn mikið á stutt-
um tíma. Fólksfjöldinn er
ekki nema helmingur íbúatölu
við götu í stórborg.
Ég þykist hafa dálítið vit á
smíðum, hef ferðazt um flestar
borgir Bandaríkjanna og Cana-
da, en þó vil ég fullyrða, að
hvergi sé eins vandaff til húsa
og hér. Til dæmis hurðir, þær
eru hvergi betur smíðaðar en
hér. Og Bandaríkjamenn væru
ekki að kaupa húsgögn alla leið
norðan af íslandi, ef þau skör
uðu ekki fram úr að smíði og
lögun. íslendingar hafa verið
ótrúlega fljótir að tileinka sér
og læra ýmsan iðnað, sem aðr-
ar þjóðir hafa lært á mörgum
öldum.
— Mér þykir vænt um, að
hafa fengið tækifæri til þess,
eftir hálfrar aldar fjarveru frá
ættjörðinni, _að koma hér og
ferðast um ísland, sjá þá feg-
urð sem blómstrar í sveitum,
þann stórhug og þá djörfung,
sem 'alls staðar blasir við hjá
fólkinu. Ég er á síðasta skeiði
ævinnar, og þess vegna þykir
mér vænna um þetta en ella.
Þú mátt skila frá mér innilegu
og djúpu þakklæti til allra, sem
hafa lagt sig frarn um að gera
mér þetta sumar á íslandi ó-
gleymanlegt.
Karl Hanson með gullmola, sem hann fann. (Ljósm. GE).
r
leiðir ekki einu sinni hug-
ann að hinum stjórnarfars-
• lega aðdraganda eða þeim
stjórnmálarefjum, sem áttu
sér stað milli hinna stríð-
andi aðila.
Tolstoj leiðir ekki hugann
að stjórnmálunum í þessari
bók, heldur að ógæfunni og
þjáningunni, sem stríðið
veldur fólkinu. Það sker
hann í hjartað. Tolstoj hef
ur lifað þjáningu mannsins,
og hann hefur séð menn
beita hver annan illu. Hann
birtir hugblæ sinn af skelf-
ingunni í ljósri og mynd-
rikri frásögn.
„Sevastopol" er hrópandi
ákall ungs skálds til sam-
ferðamanna um það að opna
auguh og sjá bölvun stríðs-
ins. Hann vill láta okkur
launa illt með góðu, og allt
fram á þennan dag standa
orð hans ófölsuð. Maður þarf
ekki annað en leiða hug-
ann að Gandhi til þess að
skilja það.
í öðrum skáldskap Tol-
stojs eru þessar sömu hugs-
anir ráðandi, og hann var
sannfærður um, að mann-
fólkið væri fært um að til-
einka sér þennan boðskap
og útskúfa stríðinu.
Að mínu áliti er það mikil
hamingja að eiga þá trú,
því að trúin á hið góða í
samferðafólkinu er fyrsta
skrefið á veginum til stað-
fasts friðar.
Það getur varla gefið til-
efni til andmæla, þó að ég
fullyrði, að líf Jesú Krists
og persónuleiki hans hafi
haft ómetanlega þýðingu
fyrir margt manna um heim
allan. Mér virðist þvi auð-
sætt að kalla fæðingu hans
og líf hans allt mikinn sögu-
legan viðburð.
Hugur Dostojevskis snerist
jafnan um þennan þjáða
mann á krossinum. ov hann
túlkaði þær hugsiónir og
kenningar. sem Jesú dó fyr-
ir. Þessi áhrif frá lífi ok per
sónuleika Jesú voru orsök
bess, að Dostojevski ritaði
bækur eins og „Karamassov-
bræður“ og „Fávitinn".
í mínum augum er Mysch
kin í „Fávitanum" Jesú-
mynd fátækrar fegurðar.
Hafi maður einnig séð
frönsku kvikmyndina af sög
unni með Gerard Philipe í
aðalhlutverki, gleymir mað-
ur varla persónum Dostojev
skis.
Þessi Myschkin er maður,
sem ætíð mælir sannleika,
og ætíð grætur yfir óham-
ingju mannanna, fyrirvefur
ætíð og fórnar sér ætið fyr-
ir aðra. Maður hrífst af þess
ari fögru mannveru, sem
hefur varðveitt barnshuga
sinn, jafnframt þvi sem guð
borinn hæfileiki til að vilja
og segja hið eina sanna og
rétta, hefur þroskazt og
blómstrað. Við sjáum hvern-
ig óviðráðanleg togstreita
magnast af hreinlvndi og
vöndugleik Myschkins. Nær
allar persónur sögunnar
bera blæ af Mvsehkin og
hyllast að dæmi hans og
bess vegna sundrast þær.
Vegna mannlegrar náttúru
sinnar er þeim með öHu of-
raun að feta i fótsoor hans
og ná þeirri fullkomnun,
sem hann býr yfir. þó að
brennandi óskir þeirra
standi til þess.
Þau ofurseljast örvænt-
ingunni öll — Nastasja,
Filipovna og kornkaupmað-
urinn ,og loks slær kornkaup
maðurinn botninn í þetta
með því að myrða Nastösju.
Við lestur þessarar skáld-
sögu getur svo farið, að
maður skelfist þessa ofurtrú
á það, að góðsemin geti ráð-
ið gerðum mannanna, og oft
virðast dæmin um það deg-
inum Ijósari, að hinn góði
vilji sé þess alls ómegnugur
að tryggja jafnvægi og frið
í samlífi mannanna. Mig
skortir enn lífsreynslu til
þess að skera úr um þetta,
en mér er huga næst að trúa
á mátt hins góða vilja.
Frá tímum Tolstojs og
Dostrojevskis liggur leiðin
fram til siðari heimsstyrj-
aldarinnar. Þar rekst maður
á skáld, sem hefur ógnir
stríðsins og eyðileggingn að
baktjaldi. Það er Morten
Nielsen. Þetta skáld er í
senn hafið yfir tímatal og
mótað af því að hafa lifað
stríðsárin.
í ljóðum Mortens Nielsens
skýtur upp kjarnahugsjón-
um andspyrnuhreyfingarinn
ar ,og ef til vill hefur hon-
um einu skálda tekizt að
lýsa tilfinningum æskunnar
á hernámsárunum.
Hugsunin er nálægð dauð-
ans skírir lífsskyn skáldsins,
og hið hlaðna andrúmsloft
magnar ljóðin. Lífið verður
enn auðugra með dauðann
að baktjaldi.
Skáldskapur Mortens Niels
ens speglar sögulega við-
burði — án þess að nefna
þá á nafn — með því einu
að túlka þann anda og við-
horf, sem huga réðu, með-
an þessir sögulegu atburð-
ir gerðust.
Hrifning Dostojevskis á
lífsdæmi Jesú skapaði mörg
og stór sálfræðileg skáld-
verk, og stríðið varð Tolstoj
uppspretta fágætlega fag-
urs skáldskapar, sem siðar
varð háleitur siðgæðisboð-
skapur.
Að lokum má ef til vill
bæta því við, aö þessi þrjú
skáld hefðu að líkindum
ekki náð svona langt 1 skáld
skap sinum, ef þeir sögu-
legu atburðir, sem drepið
hefur verið á, hefðu aldrei
gerzt.
Otto Sigvaldi Petersen.