Tíminn - 13.09.1961, Blaðsíða 13

T f MIN N, miðvikudaginn 13. september 1961.
13
Framh. af 9 síðu |
og iþrár, sem óhjákvæmilega rek-
ast á óskir annarra. Sú tvídrægni,1
sem eðlilega kemur þannig fram
hjá öllum 'börnum, verður á mun!
hærra stigi hjá öryggislitlu og
kvíðafullu barni, sem fengið hefur.
réttmætum þörfum sínum og hvöt
um seint og illa eða alls ekki full-1
nægt. Svo virðist sem óeðlilega
mikil tvídrægni sé þriðja grund-
vailaratriði ofdrykkjunnar. Tví-
drægnin eykur togstreitu og
þenslu í sálárlífi barnsins og ung-
lingsins og af því leiðir, að þol-
gæði hans verður minna, svo að
hann á erfiðara með að mæta erf-
iðleikum og andstreymi lífsins. j
Venjulegt andstreymi, sem öðrum
vex ekki í augum, getur því. orðið |
honum óbærilegt, og þá byrjar
Ieitin að undanbrögðum, tyllivörn-
um og deyfi- eða nautnalyfjum.1
í flokki þeirra er áfengið nærtæk-
ast og handhægast.
Margt bendir til þess að áfengi
minnki taugaspennu í svipinn.
Raunveruleikinn skynjast ekki
eins skýrt, og vandamálin minnka
eða hverfa í bili. Hugsanaflækjur
minnka og ósamrýimanlegar til-
finningar og athafnir virðast ekki
vera eins andstæðar og áður.
Mönnum lík'ar þá betur, hvernig
heimurinn er, og jafnframt eykst
sjálfstraustið og sjálfsmatið hröð-
um skrefum og færist í áttina til|
almættiskenndar. Þeim verða þá'
allir vegir færir og ástúð þeirra
verður öfgakennd og nær til alls
og allra: fyrst í stað. Ástandið
breytist svo, þegar ölvunin eykst, I
á þá fylgir böggull skammrifi.)
Blekkingin, að þeir elski allt og
alla og allir elski þá, hverfur ogl
við tekur vanmat og sjálfshatur,)
sem beinist líka út á við til alls
og allra. Þeir níða þá sjálfa sig
og aðra miskunnarlaust niður. Það
er líkast því, að þeir segi við
sjálfa sig svo að segja á samri
stundu: „Ég er miðdepill alheims-
ins, sem allt snýst um“, og „Ég er
einsiks virði, ég hata sjálfan mig.“
Svipaðra kennda gætir í fari
margra annarra manna en of-j
drykkjumanna, en sveiflurnar eru
sjaldnast ein miklar og hraðfara.1
Að drykkjunni lokinni koma
svo sjálfsásakanir í ýmsum mynd-
um sem aftur auka taugaspennuna
og leiða síðar meir til þess að leit-
azt er við að lækka hana aftur á
svipaðan hátt og áður, því að
fljótt fyrnist yfir óþægindin sam-
fara drykkjunni, en hillingar vel-
líðunar-blekkingarinnar, sem þeir
finna ekki á ánnan hátt betur,
laða þá til sín aftur á nýjan leik
og svo koll af kolli. í upphafj
myndast því fljót nokkurs konar
vélræn dulin innri hvöt, sem knýr
framvindu ofdrykkjunnar áfram. í
henni eru falin ósjálfstæðiskennd
ásamt veikum tyllivörnum. Skyld-
ur fullorðinna og óhjákvæmilegt
andstreymi lífsins magnar þessaj
kennd, og hin óleysta barátta veld
ur óþægindum, þennslu, og þolið
gagnvart slíkri spennuaukningu
minnkar. Þeir hætta að þola hið
minnsta andstreymi, því að bráða
birgðalausn undan því er svo nær
tæk, og þeir flýja æ oftar á náðir
áfengisins. Misfljótt bætast svo
ofan á þetta, vefrænar skemmdir
á miðtaugakerfinu og á heilanum,
af völdum eituráhrifa áfengisins.
Þó að áfengið sé ekki mjög eitr-
að, þá safnast,' þegar saman kem-
ur, er mikið og oft er drukkið,
meira eða minna samfleytt í 10
ár eða lengur. Þessum vefrænu
áhrifum lýsti ég í útvarpsfyrir'-
lestri fyrir nær tveimur árum.
Síðan hafa nýjar rannsóknir stað-!
fest betur það, sem þar var frá'
skýrt, og benda þær á, að slíkarj
skemmdir eru einnig tíðar hjá
óhófsdrykjumönnúm þeim, sem
verða ofurölvi aðeins einu sinni til
tvisvar í viku, enda verður hart-
nær helmingur þeirra ofdrykkju-
menn fyrr eða síðar. Staðtölur frá
Californíu sýna, að geðsjúklingum
af völdum vefrænna áfengis-
skemmda hefur fjölgað þar á geð
veikrahælum frá 5,9 árið 1940 upp
í 7,5 árið 1953 af 100.000 íbúum.
Samtímis hefur geðsjúklingum af
völdum vefrænna heilaskemmda
ve'gna sárasóttar fækkað úr sömu
tölu, 7,5 niður í 1,5 af 1000.000
íbúum. Tölur frá öðrum löndum
heims' bera mjög að sama brunni.
Helgi Ingvarsson, yfirlæknir, taldi
líklegt í erindi sínu, sem hann
flutti á 50 ára afmælishátíð Vífils-
staðahælisins og síðar var útvarp-
að, að áfengissjúklingar myndu
nú sízt vera færri hér á landi en
berklasjúklingar voru, þegar þeir
voru fjölmennastir og hafizt var
handa um útrýmingu berklaveik-
innar með þeim glæsilega árangri
sem raun ber vitni um. Þá voru
mjög fáir ofdrykkjumenn á land-
inu. Áfengisheilaskemmdir eru
venjulega flok'kaðar í 2 aðal-
flokka: í fyrsta lagi skemmdir,
sem ekki eru varanlegar, það er
ofurölvun, drykkjuæði og drykkju-
ofskynjanir. í öðru lagi langvinn-
ar og óafturkræfar breytingar,
svo sem rýmun á heilaberki, mið-
heilaskemmdir og breytingar, sem
svipar til heilaæðaþrengsla eða
elliglapa, svonefndir Korsakoffs-
og Wernickes-sjúkdómar. Finna
má breytingar þessar með heila-
ritun, heilablæstri og sálfræðileg-
um prófum. Jafnvel í síðari flokkn
um geta % sjúklinganna fengið
nærri fullk'ominn bata með viðeig-
andi mdðferð, ef tekst að stöðva
ofdrykkju þeirra. Fleiri stoðir
renna nú undir það, að breyting-
ar þessar séu að verulegu leyti til
orðnar vegna áhrifa áfengisins
sjálfs, en ekki eingöngu vegna
bæti- og næringarefnaskorts, eins;
og talið hefur verið til skamms.
tíma. Þriðjungur áfengissjúklinga
með vefrænar heilaskemmdir fá
litla sem enga bót, hversu lang-
vinna og góða læknismeðferð semj
þeir fá. Þeir hljóta annað hvort
að verða innlyksa á hælum eða
flækjast ævilangt sem Hafnar-
strætisrónar. Hinum tveimur
þriðju hlutum má veita mikinn
bata, ef hægt er að halda þeim í
þurrkví í a. m. k. 1—2 ár fyrst
og fylgjast síðan vel með þeim.
Sálarlækningar og sálgreining get-
ur ekki orðið þeim að neinu eða
mjög litlu liði fyrr en að því tíma-
bili liðnu, þegar miðtaugakerfið
hefur náð sér að noklcru og þeir
eru sjálfir komnir í heldur betra
jafnvægi. Ekki leikur samt lengur
nokkur vafi á því, að áfengissjúkl-
ingar með eða án vefrænna heila-
skemmda, þurfi fremur á sálar-
lækningum að halda en nokkrum
öðrum lækningaaðferðum, þar
með töldum hvers konar lyfjagjöf-
um og hælisvistum. Hælisvistir og
lyfjagjafir eru yfirleitt gagnslaus-
ar, ef ekki er fylgzt með sjúkling-
unum, þegar út í lífið er komið
aftur, og þeir studdir með ráðum
og dáð til sjálfsbjargar. Til árang
ursríks starfs á þessu sviði þarf
þess vegna fyrst og fremst fleiri
lækna, hjúk'runarkonur og ár-
menn, hverju nafni sem nefnast,
en ekki fleiri og stærri hæli eða
meiri og betri lyf.
Allar lækningaaðferðir, hverju
nafni sem nefnast, eru þó gersam
lega tilgangslausar og meinþróun-
in heldur óslitið áfram, þrátt fyrir
þær, þegar á heildina er litið, ef
þjóðfélagið sjálft skynjar ekki
ábyrgð sína og styður viðleitni
þeirra af alefli. Það er of seint að
byrgja - áfengisbrunninn, þegar
áfengisbörnin eru dottin ofan í
hann, og lítið stoðar, þótt nokkrar
hendur reyni að slæða þau upp úr
honum aftur. Tvískinnungs gagn-
vart áfengisofnautn gætir ekki ein
ungis hjá áfengissjúklingunum,!
heldur meira og minna hjá lang-1
flestum samborgurum þeirra. Auð
veldasta lausn þeirrar tvídrægnis
togstr'eitu í bráð er sinnuleysið,
en sinnuleysið hefur reynzt og
mun reynast æ hroðalegri lausn
eftir því sem lengra líður. Eins og
ég og fleiri hafa áður bent á, vind
ur ofdrykkjan upp á sig og eykst
sjálfkrafa bæði hjá sjúklingum
sjálfum og fjölskyldum þeirra.
Rannsók'nir okkar sýna, að um það
bil 26 af hundraði ofdrykkjumanna
hafa átt feður, sem líka voru of-
drykkjumenn, og er það langtum
hærri hundraðstala en hjá
þjóðunum almennt. Það kemst
ekki lengur neinn undan því að
gæta bróður síns. Það kemur okk
ur öllum sjálfum í koll fyrr eða
síðar, ef það er látið ógert af
sinnuleysi eða af öðrum orsökum.
Ofdrykkjuvandamál íslendinga
er ekki verulega frábrugðið sömu
vandamálum annarra þjóða og við
trúum því ekki, að ekiki takist að
leysa það fyrr eða síðar, þótt það
hafi fylgt mannkyninu um alda-
raðir. Margir aðrir sjúkdómar
hafa líka fylgt mannkyninu lengi,
sem nú hefur tekizt að ráða að
mestu bót á, og í sumum þeirra
virðist fullnaðar'sigur vera á
næstu grösum. Skjótvirkasta og
sjálfsagðasta leiðin er vafalaust
algert vínbann, sem vel væri fram-
fylgt, en tvískinnungur þjóðarinn-
ar er svo mikill, eins og sakir
standa, að litlar líkur eru til þess
að það fengist samþykkt, og því
síður að því yrði vel framfylgt.
Um áfengisbann yrði því vart að
ræða með öðru móti en nokk-
urs konar byltingu eða borgara-
styrjöld. Fórnardýr slíkrar bylting
ar yrðu varla fleiri en meðbræður
þeir, sem þjóðin fórnar nú árlega
á altari vínguðsins með slysum og
sjálfsmorðum í lengd og bráð, sem
af áfenginu hljótast. Lýðræðis-
legri og auðveldari leiðir en vín-
bann eru samt líka til, þó að þær
útheimti lengri tíma, jafnvel tvær
til þrjár kynslóðir, áður en tekst
að ráða að mestu bót á eða jafnvel
sigrast algerlega á ofdrykkjuvanda
máli þjóðarinnar í heild.
Löggjafarvaldið getur átt virk-
an þátt í þeirri framþróun, ef rétt
er stefnt og staðfesta fylgir við-
leitninni að markmiðinu. Frum-
varp það til laga um meðferð ölv-
aðra manna og drykkjusjúkra, sem
sagt er, að lagt verði fyrir Alþingi
íslendinga á þessu hausti, miðar
talsvert í þá átt. Frumvarp þetta
hefur lengi verið í undirbúningi
og hafa margir lagt þar hönd að
verki og nú síðast hafa þeir Sigurð
ur Sigurðsson, landlæknir, Krist-
inn Stefánsson, áfengisvarnarráðu
nautur, og Jónas Guðmundsson,
skrifstofustjóri og formaður AA-
samtakanna, samið það endanlega.
Virðist þar með vera fenginn nokk
ur grundvöllur til þess að byggja
og starfa á, ef frumvarpið nær
fram að ganga. Frumvarpið er í
5 köflum og fjalla þeir um með-
ferð ölvaðra manna, um meðferð
og hælisvist drykkjusjúklinga, um
gæzluvistarsjóð, um nautnalyfja-
neytendur og loks niðuríags-
ákvæði. Ekki er í því rætt um leið
ir til þess að fyrirbyggja eða
sporna við vaxandi vínnautn og
ofdrykkju þjóðarinnar í heild,
enda mun ætlunin sú, að það starf
sé unnið á öðrum vettvangi, þó að
enn skorti lagaákvæði _ um þess
háttar áfengisvarnir. Óhjákvæmi-
legt virðist, að bæði lækninga-
störfin og varnarstörfin > haldist í
hendur, þar eð þau hljóti að vera
óaðskiljanlega samofin. Frumskil-
yrði þess, að hægt sé að bæta
slæmt ástand, er það, að menn
geri sér ástandið fyllilega Ijóst,
án undanbragða og yfirdrepsskap-
ar. Á meðan það er falið og hilm-
að er yfir það í ræðu og riti. jafnt
á æðri sem lægri stöðum, stoðar
lítið að fást við það. Þá er aldrei
hægt að gera sér Ijóst, hvort nokk
uð miðar áfram í viðleitninni til
endurbóta f heild. Það skiptir ekki
meginmáli, hvort tekst að lækna
ofdrykkju þessa eða hins drykkju
sjúklingsins, þó að það sé síður
en svo lítils virði, heldur hitt,
hvort ofdrykkjumönnum fæRkar
eða fjölgar hjá þjóðinni í heild.
Fjöldi ofdrykkjumanna hjá þjóð-
unum hefur verið áætlaður eða
metinn á fremur losaralegan hátt
og 'hefur aðferð sú, sem kennd er
við Jellinek, verið mest notuð til
þess. Hann hefur að vísu unnið
geysimikið og markvert brautryðj-
andastarf, fyrst við Yale-háskól-
ann og síðar' sem formaður áfeng-
isdeildar alþjóðaheilbrigðismála-
stofnunarinnar. Samt hefur taln-
ingaraðferð hans' sætt harðri og
réttmætri gagnrýni, og sjálfur hef
ur hann nýlega viðurkennt, að hún
sé allsendis ófullnægjandi. Eina
aðferðin, sem þekkt er og talizt
getur heppileg í þessum efnum,
er rækileg könnun á sjálfum staðn
um. Ársskýrslur lækna eða ann-
arra gefa alls ekflci fullnægjandi
upplýsingar um ástandið, eins og
það er í raun og veru. Vegna
smæðar þjóðarinnar standa íslend
ingar sérstaklega vel að vígi í
þessum efnum. Vel mætti kanna
allt landið á þennan hátt, þó að
það yrði tímafrekt, vandasamt og
erfitt. Að minnsta kosti mætti
kanna það stóran hluta þess, að
örugg niðurstaða fengist um fjölda
ofdrykkjusjúklinga á þeim tíma.
Slík könnun þyrfti að fara fram
á 5 ára fresti og myndi þá fást
úr því skorið með nokkurri vissu,
hverju þær aðgerðir til bóta, sem
gerðar yrðu á hverjum tíma, hefðu
fengið áorkað. Jafnframt mætti
styðjast að verulegu leyti við árs-
skýrslur lækna og væri sjálfsagt
heppilegt, að allir sjúklingarnir
væru færðir inn á ofdrykkju-
mannaskrá í hverju héraði um sig,
svo að hægara yrði um vik að
fylgjast með þeim og fá vitneskju
um það, hvar smitunarhættan
væri mest. Flestar herferðir gegn
sjúkdómum hafa mætt ákafri mót
spyrnu í fyrstu og nægir að minna
á lúsina, taugaveikina og berkla-
veikina. Ekki þarf að efa það,
enda full reynsla fengin fyrir því,
að sama máli gegnir um baráttu
! gegn ofdrykkju.
Ýmsar fleiri rannsóknir þarf að
gera um leið og rannsakaður er
fjöldi ofdrykkjumanna. Meiri þekk
ing skortir á orsökum sjúkdóms-
ins og framvindu hans, og ekki er
ólíklegt, að takast megi að finna
betri lyf, sem nota má með góðum
árangri, enda ekki vanþörf þess,
þar eð þau lyf, sem nú eru notuð,
eru tiltölulega haldlítil, þó að tölu
verð bót sé að þeim. Um leið og
(Framhald á 15 síðu).
Ævintýri
Framhald af 9. síðu.
arnir sér vel og rækilega, sérstak-
lega þeir, sem sett höfðu lúsina
Góðir gripir úr rostungs-
tönnum
þarna.
Nú, svo voru sumir með tóm-
stundavinnu. Eg t. d. skar út alls
konar hluti, aðallega úr rostungs-
tönnum.
— Áttu ekki eitthvað af því,
sem þú getur sýnt mér?
— Nei, þetta er víst allt saman
týnt og gleymt fyrir löngu. Eg
kom til gamals skipsfélaga míns
í Noregi fyrir skömmu og sá þá
alls konar smíðisgripi úr tönn uppi
um alla veggi. Þegar ég fór að
spyrja hann um þetta, kom upp
úr kafinu, að ég hafði tálgað þetta
allt saman og gefið honum. Sjálfur
var ég búinn að steingleyma því.
— Og hvað var það helzt, sem
þú bjóst til?
— Það voru hnífsköft og slíður,
pípur og nælur og sitthvað fleira.
Sumt létum við setja silfur á í
Tromsö og svo gaf maður þetta í
allar áttir.
Tönnin 7 kg, húSin 300
— Þær eru stórar rostungstenn-
urnar og mikið hægt að gera úr
einni tönn.
— Já, mikil ósköp, í stærsta
rostungnum, sem við fengum, var
önnur tönnin 7 kg. Hann var líka
alveg lygilega stór, skinnið um
300 kg. Annars var algengast að
skinnin væru 160—170 kg. Þessi
stóri var greinilega mjög gamall,
húðin hárlaus og öll útkrössuð í
örum. Sums staðar var jafnvel
farin að vaxa á honum skel.
Rostungurinn skutlaður
— látinn draga bátinn
— Hvernig voru rostungarnir
veiddir?
— Þeir voru veiddir í sjónum,
vöðurnar eltar í litlum bátum. og
aftasti rostungurinn í vöðunni
skutlaður. í skutulinn var fest 10
—12 faðma lína, og hún aftur fest
í bátinn. Rostungurinn fylgir alltaf.
vöðunni, og ef skutullinn festist íj
honum, dregur hann bátinn meðj
sér. Þá er byrjað að skjóta hina
niður, og þegar komin eru 20—25
dýr, eru bau dregin að ís og upp
á hann með blökk. Þar er svo
húðin og spikið tekið af sitt í
hvoru lagi.
— Verða menn ekki þreyttir á
vistinni þarna norður frá, þegar
til lengdar lætur?
Kannaðisf ekki við
konuna sína
— Ja, það hljómar kannski und-
arlega, en sannleikurinn er sá, að
þeir sem einu sinni hafa verið
þarna, leita þangað alltaf aftur.
Margir hafa vetursetu t. d. á Spitz-
bergen, veiða þar bjarndýr, tófur
og fleira. Þegar þessir menn hafa
verið þar 3—4 ár, vilja þeir helzt
ekki fara heim aftur. Eg man
eftir einum, sem hafði verið á
Spitzbergen í 20 ár. Fyrstu árin
kom hann alltaf heim annað slagið.
en þeim ferðum fækkaði smátt og
smátt og loks hætti hann alveg
að sjást eða láta frá sér heyra.
Konan hans tók sig þá til, fór
norður til hans og ætlaði að fá
hann með sér heim. En hann vildi
þá ekkert við hana kannast og
þaðan af síður yfirgefa Spitz-
bergen.
Hann varð þó að hýsa konuna
um veturinn, hvort sem honum
líkaði betur eða verr, því engar
ferðir eiu þarna norður um vetrar
tímann. Það varð úr, að hann út-
bjó handa henni sérstakan kofa.
Síðan varð hún að vitja um gildr-
ur og veiða dýr, en hann forðaðist
hana eftir mætti.
Enginn veit, hvað átt hefur,
fyrr en misst hefur
Þannig gengur, þangað til einn
daginn, að hún fer að vitja um
gildrur og kemur ekki aftur.
Maðurinn verður þá órólegur fer
af stað að leita og finnur hana
særða. Hún hafði orðið fyrir skoti
úr bjarnarbyssu. en þær voru
faldar í snjónum, festar við agn.
og hljóp úr þeim skot, ef komið
var við agnið
Nú, maðurinn bar konu sína
heim og hjúkraði henni þar, fór
þá eitthvað að kannast við hana
Og það var ekkert með það. að
þegar hún var orðin frísk. voru
þau orðin eins og maður og kona
aftur. Næsta vor fór hann svo
heim með henni.
— Þetta er bara alveg eins og
i skáldsögu.
— Já, betta er eins og skáldsaga
en svona var bað samt Oa bann-
er lífið þarna norður frá "
sagmr af þvi hljóma karnsL n
og ýkjur eða skáldsögur. r~ :it
er það raunverule ’i.
Rún.