Tíminn - 15.11.1961, Qupperneq 13

T f MI N N , miðvikudaginn 15. növember íaei
13
verksmiðjuna
Þórarinn Þórarinsson, alþings-
maður og ritstjóri, hefur komið
fram með athyglisverða og merki-
lega tillögu í ræðu á Alþingi um
óburðarvei'zlunina. Tillagan er um,
að áburðurinn, sem framleiddur
er í Gufunesi, en einnig sá, er.
fluttur verður inn á vegum Áburð-
arverksmiðjunnar h. f., ef frum-
varp Ingólfs á Hellu nær sam-
þykki, verði verðlagður af öðrum
en stjórn verksmiðjunnar. En
frumvarpið gerir ráð fyrir, að all-
ur áburðurinn sé seldur með kostn
aðarverði, án þess að nokkuð sé
nánar tilgreint, hvernig kostnaðar-
verðið skuli reiknað eða fengið, en
um það geta skoðanir verið skipt-
ar.
Ástæðan til þessarar uppástungu
er vafalaust sú, að álitið er, að
stjórn Áburðarverksmiðjunnar
kunni eða muni hneigjast til, að
draga taum stofnunnar sinnar
fram yfir þörf hennar eða heldur
frekt á kostnað áburðarkaupenda,
sérstaklega eftir að hún fengi í
'hendur einræði um kaup, innflutn
ing og sölu alls tilbúins áburðar í
landinu, þótt henni sé treyst
í því sambandi er minnt á, að
verksmiðjan leggi í fyrningasjóð
og varasjóð um 20 millj. króna ár-
lega, ef miðað er við síðasta árs-
reikning, og að stjórnin telji, að
framlagið muni frekar þurfa að
'hækka en lækka frá því, sem er.
Mörgum finnst það nokkuð hátt
gjald, ef taka þarf fimmtíu krón-
ur af hverjum kjarnapoka, sem
er 50 kgr., eða 1000 krónur af
hverri smálest af áburði í þessu
skyni.
Hér verður enginn dómur á það
lagður, verksmið j ust j órnin er
vafalaust sínum hnútum kunnug-
ust. sem aðrir aðilar.
Stjórn verksmiðjunnar er sett
f mikinn vanda, ef hún á að hafa
fullt ákvörðunarvald um áburðar-
verðið, jafnvel þó að ráðherra
þeim, sem fer með landbúnaðar-
mál, sé ætlað að leggja samþykki
sitt á það, sem stjórnin hefur á-
kveðið.
Það vald ráðherra er meira
form, heldur en að honum sé ætl-
að að taka fram fyrir hendur
stjórnarinnar og mundu flestir ráð
herrar leggja samþykki sitt og
blessun á það, sem lagt væri fyr-
ir þá af verksmiðjustjórn, enda
hefðu þeir ekki í höndum þau
mörgu skilríki og skjöl, sem að
því lúta. Þeir mundu sjaldnast
hafa aðstöðu til annars en að fall-
ast á álit hennar, ef þeir fengju
það ágreiningslaust og. sem sam-
hljóða ákvörðun.
Á það er enn fremur að líta, að
áburðarverðið hefur drjúg áhrif
á verðlagsgrundvöll landbúnaðar-
varanna og þar með á allan fram-
færslukostnað í landinu, og er því
í rauninni alþjóðarmál eins og nú
er komið.
Það virðist því næsta eðlilegt og
skynsamlegt, að einhver annar að-
ili eða fleiri aðilar en sá, sem ber
ábyrgð á rekstri verksmiðjunnar
og kaupum á innflutta áburðinum,
liafi verðlagsvaldið í hendi.
Á það að sjálfsögðu við, hver
sem verksmiðjustjórnin væri, eins
þótt hún væri kunn að því að fara
að lögum í hvívetna.
Meðan ríkisstofnun eins og Á-
burðarsala ríkisins hafði á hendi
innflutning og sölu þessarar vöru,
var nokkuð öðru máli að gegna.
Hennar sjónarmið um áburðarverð
ið var að halda því sem hagstæð-;
ustu, enda hafði hún engin önnur
hlutverk en áburðarverzlunina
eina. En þegar verkefnin eru fleiri
en eitt, er rrokkur hætta á, að
þeim verði ekki hægt að halda full
komlega aðgreindum, þótt vilji til
þess væri nægur, svo sem ugglaust
er hjá núverandi stjórn
En hvar ætti þá verðlagsvaldið
að vera? Um það gætu verið skipt-
ar skoðanir að sjálfsögðu og fleiri
en ein leið fær. t
Sennilega væri heppilegt og j
sanngjarnt, að fela það nefnd i
þriggja manna. Einum frá Stéttar-j
sambandi bænda, öðrum frá Al-
þýðusambandi íslands og þriðja
frá Áburðarverksmiðjunni, — ef
hún fer með áburðarverzlunina, i
— eins og Ingólfur hefur ákveðið.
Einnig mætti hugsa sér, að sú
sex mannansfnd, sem setur verð- j
lag á landbúnaðarafurðir, hefði á j
hendi ákvörðun um áburðarverðið. j
Þessu er aðeins skotið hér fram
án þess að vera rækilega athugað.
Verði Áburðarsala ríkisins af-
numin, virðist sjálfsagt, að öll á-
burðarverzlunin sé gefin frjáls, en
ekki falin hlutafél Áburðarverk-
smiðjunni.
Þeir, sem áhuga hafa fyrir því,
að fórna tíma sínum og fé til þeirr
ar þjónustu við landslýðinn, að
verzla með þessa nauðsynjavöru,
eiga að fá það, ef ríkið sjálft vill
ekki lengur hafa þá þjónustu á
hendi.
Við höfum dugandi verzlunar-
stétt, kaupfélög og kaupmenn, sem
treystandi er til að leysa það hlut-
verk af hendi á sama hátt og þeim
hefúr t.ekizt með aðrar nauðsynja-
vörur og þá hlýtur verðlagning
áburðarins sömu háttum sem þær,
og hver mundi þá‘ telja sig hafa
ástæðu til að kvarta? _
Áheyrandi.
Drengurinn
kemur
bezt
klæddur
frá okkur
Vesturg 12 Sími 13570

Aðalfun
Stúdentafélags Reykjavíkur verður haldinn í Tjarn
arcafé uppi í kvöld (miðvikudagskvöld) kl. 20,30.
Venjuleg aðalfundarstörf.
Stjórn Stúdenfafélags Reykjavíkur
r,Óli Friðriks á bann..“
.franinaio ai b siöu
andi út úr húsinu og niður stíg
inn að bílnum, en Anna Frið-
riksson reyndi að halda í aðra
hönd hans. Þar var þeim báð-
um snarað upp í bíl. Með þau
var fyrst farið í Iðnaðaimanna-
húsið, en síðan í franska spítal-
ann. Mikil varúð var höfð á.
Þegar þau voru háttuð, kom inn
í svefnherbergið maður til þess
að heimta vasaljós, sem dreng-
urinn átti að hafa haft í fór-
um sínum, og ekki fékk Anna
Friðriksdóttir að tala í síma
næstu daga, nema með eftir-
gangsmunum og undir eftirliti,
og skýrslur um orð hennar og
gerðir taldi hún hafa verið send
ar í aðalstöðvarnar i Iðnaðar-
mannahúsinu jafnóðum.
Handtökum var haldið áfram,
þótt hús Ólafs Friðrikssonar
hefði verið tæmt. Voru sex
rnenn tíndir saman hér og þar
síðar um daginh og settir í
fangahúsið. Um kvöldið voru
kvikmyndasýningar bannaðar,
sem og fundir, og' sjálfboðalið-
ið var látið halda vörð víða um
bæinn um nóttina og daginn eft
ir. Þann dag var þó birt tilkynn
ing um það, að hernaðarástand
inu í Reykjavík væri aflétt. Af-
numin var skipun til borgar-
anna um aðstoð við lögreglu
bæjarins.
Flestum þeim. sem handtekn
ir voru, var fljótlega sleppt úr
haldi. Samt þótti ekki vogandi
að láta tvo þeirra lausa að svo
stöddu — Ólaf sjálfan og einn
iiðsmanna hans, Hendrik Ottós-
son. Fékkst Ólafur ekki til þess
að neyta neins matar í fangels
inu og lét en,gan bilbug á sér
finna, þótt fangi væri.
Loks barst Önnu Friðriksson
sú frétt í franska spítalann, að
drengurinn yrði sendur utan
með Gullfossi. Fór hún þess á
leit við stjórnarvöldin, að för-
inni yrði frestað, svo að hún
gæti farið út með drengnum.
En við það var ekki komandi.
Ekki fékk hún heldur að vita,
fyrr en á síðustu stundu, hve-
nær skipið ætti að láta úr höfn,
svo að sumt af fatnaði drengs-
ins varð eftir.
Það var hinn 28. október, að
Gullfoss sigldi á brott með
þennan umdeilda dreng. Dag-
inn eftir var Hendrik Ottósson
látinn laus, en Ólafur degi síð-
ar. Hafði hann þá ekki neytt
matar í sjö daga samfleytt, held
ur aðeins drukkið heitt vatn, og
munu yfirvöldin hafa óttazt, að
til uppþota kæmi að nýju, ef
honum yrði lengur haldið í
svelti í fangahúsinu.
Heimkoma þeirra hjóna, ÓI-
afs og Önnu, var heldur ömur-
leg. Margt hafði verið brotið og
bramlað, skrifborð og hirzlur
brotnar upp, og jafnvel einka-
bréf frúarinnar tekin til rann-
sóknar. Héldu þau því fram,
að varðmenn hefðu verið
drukknir í húsinu og sumir
sjálfboðaliðanna piltar, sem lög
reglan átti sakir við.
Meðan brottfarar Gullfoss
var beðið, höfðu þeir, sem í
sjálfboðaliðinu voru, safnað
þrjú þúsund krónum í farareyri
handa drengnum. En sú fjár-
söfnun var tekin óstinnt upp
af honum sjálfum og þeim, sem
horium veittu lið. Nefndu þess-
ir aðilar fjársöfnunina „pen-
ingaplástur" og „óþokkabragð"
og vildu ekki veita fénu við-
töku.
Þessir atburðir vöktu ekki að
úns at.hygli á íslandi — erlend
blöð sendu hingað skeyti og
báðu um frásagnir af þeim, og
mör.g dönsku blaðanna sögðu
frá málinu. þegar drengurinn
kom þangað Siúkdómur sá, er
hann hafði. reyndist að vísu
Bandaríkjamenn og
Bretar vilja semja
NTB—Moskva 13. nóv. —
Stjórnir Bretlands og Banda-
ríkjanna lögðu formlega til
við Sovétstjórnina í dag, að
samningaviðræður um stöðv-
un tilrauna með kjarnorku-
vopn yrðu teknar upp á ný
28. nóvember n. k. eða þar
um bil.
Þessi tillaga er kjaxni samhljóða
orðsendingar, sem sendiráð Bret-
lands og Bandaríkjanna í Moskvu
afhentu sovézka utanríkisráðu-
neytinu i dag.
í orðsendingunum er minnt á,
að samningaviðræðum hafi verið
hætt 9. sept. s. 1. og frestað þang-
að til allsherjarþingið væri búið
að ræða þetta mál. Þetta skilyrði
hefði nú verið uppfyllt, þar sem
allsherjarþingið hefði nú sam-
þykkt með yfirgnæfandi meiri-
hluta atkvæða ályktunartillögu,
þar sem þess er farið á leit, að
viðræður verði hafnar á ný. Lagt
er til, að skýrsla um viðræðurnar
verði lögð fyrir afvopnunarnefnd
þiingsins eig' síðar en 14 des-
ember n. k
Fréttamenn i Moskvu telja, að
Sovétstjörnin muni svara þessari
tillögu neikvætt. en gætilega, en
óvíst er enn um undirtektir, og í
kvöld lágu ekki fyrir neinar upp-
lýsingar um undirtektir, hvorki
af hálfu hins opinbera né ann-
arra. Éftir að Rússar byrjuðu að
sprengja aftur í septemberbyrjun
hafa margir Ieiðtogar þeirra látið
þau orð falla hvað eftir annað,
að Sovétríkin telji ekki koma til
mála að ræða um stöðvun kjarn-
orkuvopnatilrauna nema í sam-
bandi við alþjóðlegar umræður
um almenna og óskoraða afvopn-
vera trakóma. En dönsku blöð-
in sögðu, að stjórnarvöldin á
íslandi hlytu að vera gætnustu
stjórnarvöld í heimi, því að
hvergi myndi annað eins hafa
gengið á út af þvílíku máli.
Sjúkdómur diengsins var
læknaður í Kaupmannahöfn á
fáum mánuðum. og tíu árum
síður, árið 1931, kom hann hing
að til lands alheilbrigður mað-
ur.
Hér heima hafði þetta mál
líka löng og mikil eftirköst.
Deilurnar lægði ekki árið út.
Einn af blaðamönnum bæjar-
ins sá sig tilneyddan að birta
um yfirlýsingu, að nafngreind
kona hefði ekki slegið sig í and-
litið, og mánuðum saman var
haldið uppi kröfu um rannsókn
á athöfnum sjálfboðaliðsins.
Fjölda margir menn, sem síðar
urðu meðal þekktustu manna
þjóðarinnar, fengu dag eftir
dag og viku eftir viku margvís-
legar slettur vegna þessara at-
burða, og vafalaust hafa marg-
ir þeirra síðar á ævinni óskað
þess, að þeir hefðu ekki gengið
svo fram fyrir skjöldu sem þeir
gerðu þessa nóvemberdaga.
Almenningsálitið virðist hafa
hallazt meira og meira á sveif
með Ólafi, þegar á haustið leið,
og á fundum þennan vetur átti
hann mikilli lýðhylli að fagna
En smám saman lægði öldurn-
ar, þótt lengi lifði í kolunum.
Gamanskáld bæjarins ortu löng
kvæði um þessa atburði, og það
munu hafa verið liðin mörg ár,
áður en menn þreyttust á að
svngja þá bragi.
.Óli Friðriks á hann, og af því
máttu sjá
að eggja þarftu lögregluna og
kenna henni að slá . . . “.
un. Samtímis því, sem orðsend-
irigin til Rússa var birt opinber-
lega, gaf bandaríska utanríkisráðu
neytið út yfirlýsingu, þar sem seg-
ir, að Bandaríkin muni halda á-
fram neðanjarðartilraunum sín-
um, unz náðs-t hafi samkomulag
um að hætta tilraunum. Ekki er
þess krafizt í orðsendingunni, að
Rússar hætti sínum tilraunum, áð-
ur en viðræður hefjist, en síðan
1. sept. hafa þeir sprengt kjarn-
orkusprengjur, sem að styrkleika
jafngilda 120 megatonnum.
Srittingham
styrkir
Svo sem kunnugt er af fréttum,
veitti Mr. Thomas E. Brittingham
mörgum íslenzkum námsmönnum
styrki til náms við háskóla í
Bandaríkjunum. Hafa samtals 16
námsmenn hlotið þessa styrki, en
Íslenzk-ameríska félagið hafði
milligöngu um veitingu þeirra. Er
Mr. Brittingham lézt fyrir tæpum
tveim árum, féllu þessir styrkir
niður urn eins árs skeið.
Nú hefur félaginu borizt bréf
frá syni Mr. Brittinghams, Mr.
Thomas E. Brittingham, þar
sem hann skýrir frá því, að þessir
styrkir verði nú teknir upp að
nýju og að á skólaárinu 1962—63
verði einum íslenzkum stúdent
veittur styrkur til náms við Há-
skólann í Delaware. Nemur styrk-
urinn öllum skólagjöldum, hús-
næði og fæði, bókakostnaði, ferða-
kostnaði til kynnisferða innan
Bandaríkjanna, og allríflegum
vasapeningum, en styrkþegi greið-
ir sjálfur feðrakostnað til og frá
Bandaríkjunum.
Upplýsingar um þennan styrk
verða veittar í skrifstofu íslenzk-
ameríska félagsins, Hafnarstræti
19, 2 .hæð, næstkomandi mánudag,
þriðjudag og miðvikudag, 13., 14.
og 15. þ.m., kl. 6—7 e.h., og verða
þar afhent umsóknareyðúblöð.
Umsóknir sendist skrifstofunni
fyrir 20. þ. m. Br. Brittingham og
móðir hans munu koma hingað til
lands síðar í þessum mánuði og
hafa tal af umsækjendum hinn 29.
nóv. n.k.
(Frá Íslenzk-ameríska félaginu.)
TRULOFUNAR
H
R
I
N
G
A
R
ULRICH FALKNER
AMTMANNSSTÍG 2
Heimilishjálp
Tek gardínur og dúka í
strekkmgu — einnig nælon-
gardínur. Upplýsingar í
síma 17045.