Tíminn - 17.12.1961, Blaðsíða 7

T í MIN N, sunnudaginn 17. desember 1961.
7

Ljóminn frá 1908« - Ummæli Kennedys um þriSju leiðina. - Menn þurfa aS geta valið um
fleira en auSvaldsstefnuna og kommúnismann. - Fimm einkenni fjárlagaafgreiðslunnar. -
Fjárlögin hafa tvöfaldazt á bremur árum. - Framlög til verklegra framkvæmda minnka.
- Brimnesmálið og þáttur Guðmundar í. og Gunnars. - Réttarrannsókn óhjákvæmileg.
f tilefni af 100 ára afmæli Hann
esar Hafsteins hefur hams verið
minnzt vel og rækile'ga, eins og
vera ber. NokkuS hefur það þó
skyggt á þetta, að veruleg til-
hneiging hefur verið í þá átt að
gera hlut andstæðinga hans ann-
an og minni en hann var. Minn-
ingu Hannesar er ekki gerður
neinn greiði með þessu, því að
hlutur hans e'r nógu stór. þótt
aðrir séu látnir njóta sannmælis.
Svo langt hefur jafnvel verið
gengið í þessum efnum, að reynt
hefur verið að gera lítið úr hin-
um mikla sigri, sem vannst í sjálf
stæðisbaráttunni 1908. þegar „upp
kastið“ svonefnda var fellt. Um
það ætti þó ekki að þurfa að deila
nú,, að það var til ómetanlegs
hagræðis síðar, að íslendingar
gerðu þá ekki neinn nýjan bind-
andi sáttmála við Dani, heldur
stóðu fast á gömlum rétti sínum.
Útilokað er að fullyrða, að íslend
ingar hefðu náð eins hagstæðum
■samningi og raun varð á 1918. ef
,,uppkastið“ hefði verið samþykkt
1908. Kosningarnar 1908 Ivstu iafn
framt svo greinilegum þjóðarvilja,
að eftir það varð ekki í efa dresið.
hvert hugur þjóðarinnar stefndi.
Kosningarnar 1908 hljóta jafn-
an að verða taldar með glæsileg-
ustu atburðum þióðarsögunnar
ís'lenzkir kjósendur hafa sjaldan
eða aldrei sýnt meiri dómgreind
og þroska. Það var vissúlega sterk
sveit, sem stóð að ..uppkastinu".
bar sem Hannes Hafstein hafði
forustu, studdur af öllum helztu
valdamö-nnum landsins. Við fyrstu
svn hiaut þessi sveit að virðast
nvmnandi S.iálfstæðishugur og
■ró-vareind þjóðarinnar sögðu
v,onr>i Vn'ns vegar. að í þetla sinn
befði Hannesi og liðsmönnum
harís missýnzt. Þess vegna var
nnnkastinu“ hrundið.
T.ióminn. sem stafar af þessum
nti-m’-ði barf að vera þióðinni veg
vUir ; þvert sinn. er hún stendur
i svinuðum sporum.
Kennedy Bandáríkjaforseti hélt
nýlega mjög merkilega ræðu á
bingi bandarísku verkalvðssam-
takanna. en hann nýtur beins og
óbeins stuðnings þeirra f þessari
ræðn sinni komst hann meðal
annars þannig að orði. er hann
ræddi um viðhorfið til þ.ióðanna
í Suður-Ameríku. Asíu og Afriku:
—Eg þakka bandarísku verka
lýðshreyfingunni fyrir , það
starf hennar að stvrkja verka-
lýössamtök annarra landa, Von-
in um freisið í þessum löndum
byggist ekki sírt á verkaK’ðs
hrevfingunni.
Við viljurn ekki láta alþvðu
þessara landa standa í beirri trú.
að hún hafi aðeins val milli
fárra manná. sem eiga mest
auðmagnið annars vegai og
komnnínista hins vegar.
Við kjósum ekki að láta’þær
velja um þetta tvennt. Við vilj-
um veita þeim frelsi til að verja
rétt sinn og bæta Iiag sinn. Öfl-
ug verkalýðshreyfing getur gert
þetta. —
Það er einmitt þessi þriðja leið,
sem Kennedy talar um, er íslenzka
þjóðin verður að fylkja sér um.
Hún þarf jafnt að forðast komm-
únismann og auðvaldsstefnuua,
sem nú er fylgt hér 'á Iandi og
miðar að því að gera fáa ríka og
fjöldann fátækan. Innan verka-
lýðshreyfingarmnar þarf alveg
sérstaklega að styrkja aðstöðu
þeirra, er beita sér fyrir hinni
þriðju leið. •
v'mm einkenni
Alþingi vinnur nú að lokaaf-
greiðslu fjárlaganna fyrir 1962.
Þótt endanlega sé það el^ki séð
fyrir, hver hún verður. er þó þeg-
ar ljóst. hver meginstefnan verð- j
ur. Hún er mjög glögglega 'dreg- í
in upp, í nefndarálíti 1 minnihl !
fiárveitinganefndar Halldórs Ás
srímssonar. Halldórs E Sigurðs- i
sonar og Ingvars Gíslasonar. én l
har 'segir m a.:
„Ríkis'stjórnin fylgir við af-
S”eiðslu þessara fjárlaga sömu
stefnu og hún hefur fvKt við af
sreiðslu fiáHasa. síðan hún kom
til valda Meginatriði þeirrar
stefnu eru þessi-
1 Síhækkandi fjárlög. þ e.
méiri álögur á þióðina
2. Gjaldabyrðarnar færðar
af þeim efnameiri vfir á þá
efnaminni
3 Ýmis lögboðin útgiöld ríkis-
sjóðs ekki t.ekin á fiárlaga-
frumvarp
4 Dregið úr framlagi til upp-
byggingar i landinu
5. Útbensla ríkisbáknsins ráð-
andi. Sparnaður nær enginn“.
^rtönrjn tvÖfÖldl1?1
Öll eru þessi atriði rækilega
rökstudd í áliti þeirra þremenn-
inganna og skal aðeins drepið á
nokkur atrið'i hér.
Síðan núv. st.iórnarsamstevpa
tók við' völdum eða síðan 1958
hnfa fiáriög hækkað um 930 milli
kr oða meira en tvöfaldazt Þetta
bvðir. að álögur bær. sem ríkið
legsur á þióðina hafa tvöfaldazt
Þó eru ekki meðtaldar stórfelld
ar hækkanir «era orðið hafa á
áTögum. sem vmsar ríkisstofnanir
'ogg.ia á almenning. t d gjald
fvrir póst og síma fargjöld hjá
°T'inaútgerðinni o s frv.
Á þeásum þremur árum hafa
svo orðið miklar brevtingar á því.
hvernia álögunum er iafnað nið-
ur Lækkaðir hafa verið skattar
ó hátekjumönnum oa lækkaðir toll
s” á hátollavörum SÖluskattar.
sem leggjast á menn. án tillits til
Mikil síldarhrota hefur að undanförnu verlð hér sunnanlands. Myndin er
tekin af síldarlöndun í Reykiavíkurhöfn.
efnahags, og á vörurnar, án til-
lits til þess, hve nauðsynlegar þær
eru, hafa hins vegar verið marg-
faldaðir Þanni'g hafa byrðarnar
verið færðar af þeim getumeiri
vfir á þá getuminni.
Þrátt fyrir hinar stórauknu
álögur. er ríkið hætt að standa
skil á lögboðnum greiðslum og
hætt að taka þær með á fjárlög
til þess að leýna raunverulegum
halla. T. d. er betta nú fvrirhugað
í sambandi ,við tillag ríkisins til
qtvinnuleysistrygginganna.
Þrátt fyrir hinar stórauknu álög
ur .lækkar stöðugt hlutfallslega
framlag ríkisins til opinberra
framkvæmda. eins og vega. brúa,
hafna óg raforkuframkvæmda.
Síðast, en ekki sízt. ber svo að
nefna það. að hvergi bólar á telj-
andi sparnaði en hins vegar fjölg
ar óþörfum ráðuneytum og nefnd
um .
^vr reynsk
Hér hafa þá verið rakin nokkur
v>öfóðp'nkén.ni fiárstiórnar rikis-
ins síðan núv <tHó’ma’’flnkkar
tóku við völdum Hún er harla.
óTík þeim fyrirheitum sem Siálf
'læ.ðisflokkurinn hélt að kiósend-
um meðan hann var í stjórnarand
stöðú, Þá var lofað lækkandi álög-
um, auknum framkvæmdum og
meiri sparnaði. Efndirnar hafa
orðið.þær, að fjárlögin hafa tvö-
faldazt á þremur árum, framlag
til verklegra framkvæmda þó dreg
izt verulega saman, og reksturs-
útgjöldin þanizt út á öllum svið-
um. Og þess hefur verið vandlega
gætt að láta hinar auknu álögur
bitna fyrst og fremst á hinum
efnaminni.
■ Hér kynnast menn stefnu
íhaldsins í reynd. Það er dýr
reynsla, en hún á að geta orðið
mönnum gagnleg, ef þeir draga
réttar ályktanir af henni.
r
Hítur Guðmundar L
Fátt hefur vakið meiri athygli
iira skeið en athugasemd yfirskoð
unarmanna ríkisreikninganna , um
útgerð Axels Kristjánssonar á
togaranum Brimnesi Athugasemd
þessi leiðir ekki aðeins í Ijós
mikla óreiðu í útgerðarstjórn
Axels. heldur einnig mikið hirðu-
leysi þeirra tveggja ráðherra, sem
mest hafa um málið fjallað. þ e.
Guðmundar f Guðmundssonar og
Ounnars Thoroddsen.
Það var Guðmundur í. Guð-
mundsson, er þá var fjármálaráð-
herra, sem fól Axel útgerðar-
stjórnina í maí 1959, en Alþingi
hafði veitt ríkisstjórninni heim-
ild til að annast útgerg togarans
til 1. sept. 1959. Guðmundur fól
Axel útgerð togarans án þess að
gera við hann nokkurn samning
og hafði því Axel miklu óbundn-
ari hendur en ella. Vafalaust má
ekki sízt rekja til þessa þá óreiðu,
sem varð hj'á honum. Þá hafði
Guðmundur ekki heimild til þess
að láta Axel annast útgerðina
nema til 1. september 1959, en
þegar Guðmundur lét af starfi
fjánnálaráðherra í nóvember 1959,
hafði Axel enn útgerðina með
höndum.
Á það hefur verið bent, að Guð
mundur hafi þurft að taka meira
tillif til Axels e n ella vegna þess,
að hann sé áhrifamaður í Alþýðu-
flokknum og oft annazt fjárstjórn
hans. Slíkt er þó vitanlega engin
afsökun, nema síður sé.
Þáttur Gunnars
Þáttur Gunnars Thoroddsen f
þessu máli er þó engu betri en
Guðmundar. * ;
Gunnar Thoroddsen, sem varð
fjármálaráðherra í nóv. 1959, vissi
vel, þar sem hann hafði átt þátt
i að samhykkja það á Alþingi, að
heimild stjórnarinnar til að láta
Axel reka togarann, var þá þegar
útrunnin. Samt lætur hann Axel
annast útgerðina áfram á kostnað
'•íkisins fram til maíloka 1960.
Gunnar lætur Axel þannig ann-
ast rekstur togarans í sex mán-
uði, án þess að hafa til þess
nokkra heimild frá Alþingi Og
sennilega hefði Gunnar látið hetta
haldast áfram, ef Axel hefði ekki
siálfur gefizt upp.
Þáttur Gunnars er ekki búiírn
með þessu. Það upplýstist strax
sumarið 1960. að svo mikil óreiða
hafði' verið hjá Axel. að sjálfsagt
var að láta málið ganga þegar til
réttarrannsóknar1 Síðan er liðið
á annað ár, án þess að Gunnar
hafi nokkuð annað aðhafzt en að
láta fara fram málamvudaathugun
Á það hefur verið bent. að
Gunnar hafi þurft að taka sérstakt
tillit til Axels vegna þess. hve
hann var nátengdu.r Alþvðuflokkn
um, sem Sjálfstæðisflokkurinn
hefur nú við stiórnarsamstarf
Slíkt er þó vitanlega engin af-
sökun.
i Allt er þetta mál Axels þannig,
að það þarfnast rannsóknar frá
rótum Það sem þarf að rannsaka.
er ekki sízt þetta- Hvers vegna
fól Guðmundur í Axel útgerðar-
st,iórnma, án nokkurra samninga,
og lét hann annast hana lengur
en Alþingi hafði heimilað’ Hvers
vegna lét Gunnar Thoroddsen
Axel annast útgerðarstiómina f
sex mánuði. án þess að hann hefði
til þess nokkra heimild’ Og
hvers vegna hefur Gunnsi-
á ann^ð ár að vísa málinu til dmn
stólanria?