Tíminn - 04.04.1962, Blaðsíða 6

'

immmm
GengisfelEingin
átti engan rétt á sér
Þessi bráðabirgðalög eru rök-
studd þannig af forseta íslands
við útgáfu þeirra, 3. ágúst 1961:
„Forsætisráðherra hefur tjáð
mér, að þar sem Seðlabanki ís-
lands hafi, með samþykki ríkis-
stjórnarinnar, ákveðið nýtt
gengi íslenzkrar krónu, beri
nauðsyn til að lögfesta ákvæði
um ráðstöfun gengismunar,
breytingar gjalda á útflutningi
og nokkur atriði varðandi fram
kvæmd gensisbreytingarinnar".
Ríkisstjómin hafði gengizt
fyrir útgáfu annarra bráða-
birgðalaga, 1. ágúst 1961, um að
fela Seðlabankanum valdið til
að skrá gengi íslenzku krónunn-
ar.
Menn spyrja: Hvers vegna
réðst ríkisstjórnin í það af van-
heimildum að fela Seðlabankan
um gengisskráningarvaldið, úr
því að hún gat sjálf „milli
þinga“, samkv. stjómarskránni
fellt gengið?
Líklegast er, að henni hafi
hrosið hugur við að bera ein á-
byrgð á því að fella gengi krón-
unnar í annað sinn á tveim ár-
ur, — og það er mannlegt. Von
hennar hafi verið. að hún
mundi geta komið þunga á-
byrgðarinnar að verulegu leyti
á Seðlabankann með þessu
móti.
En eins og rikisstjómin hefði
fyrirfram mátt vita, hefur sú
von gersamlega brugðizt. Auðvit
að heyrðu allir, að ákvörðun
Seðlabankans var ekkert ann-
að en bergmál af fyrirmælum
ríkisstjómarinnar til hans.
Forseti íslands gerði kunnugt
um leið og hann gaf út bráða-
birgðalögin í ágúst s.l.:
„Viðskiptamálaráðherra hef-
ur tjáð mér, að vegna hinna
miklu kauphækkana, sem átt
hafa sér stað að undanförnu,
séu fyrirsjáanlegir miklir erfið-
leikar í efnahagsmálum, ef ekk
ert sé að gert. Áhrif kauphækk-
Þingstörf í gær
I neðri deild var frum-
varp um síldarútvegsnefnd
afgreitt til 3./ umr. Frum-
varp um almannavarnir var
til 2. umr. og töluðu þeir
Jóhann Hafstein, Hannibal
Valdimarsson, Jón Skafta-
son, Einar Olgeirsson og
Lúðvík Jósepsson. Fundi var
frestað laust fyrir kl. 6.
í efri deild var frumvarp
um ríkisábyrgðasjóð afgreitt
til neðri deildar og einnig
frumv. um vernd barna og
ungmenna. Aflatrygginga-
sjóður sjávarútvegsins var
til 1. umr. í deildinni. Tal-
aði Emil Jónsson, sjávarút-
vegsmálaráðh. fyrir frumv.,
en auk hans töluðu Sigurvin
Einarsson og Björn Jónsson.
Frumv. um innflutning bú-
fjár var afgreitt til 3. umr.
Fundur var boðaður kl.
8,30 í neðri deild í 'gærkv.
Fundir voru í báðum deild-
um í fyrrakvöld.
ananna muni á skömmum tíma
breiðast um allt hagkerfið og
valda almennri hækkun fram-
leiðslukostnaðar og aukinni eft-
irspurn eftir gjaldeyri, en þetta
muni svo, á hinn bóginn hafa í
för með sér versnandi afkomu
útflutningsatvinnuveganna og
alvarlegan greiðsluhalla þjóðar-
búsins út á við. Til þess að koma
í veg fyrir þessa þróun og at-
vinnuleysi og gjaldeyrisskort,
sem henni mundi fylgja, beri
nauðsyn til að endurskoða geng
isskráninguna í samræmi við
breytt viðhorf------------‘
í þessum tilfærðu orðum, sem
frekar hefðu efnisins vegna átt
að fylgja þessu frumvarpi en
frumvarpinu um Seðlabankann,
felst tilraun til greinargerðar
um það, hvers vegna ríkisstjórn
in vildi fella gengi krónunnar
enn á ný. Um leið eru þau fyrir-
mæli til Seðlabankans um að
fella gengið. Þeim fyrirmælum
hlýddi bankinn, eins og stjórnin
ætlaðist til. Verður ekki sagt,
að hann hafi verið óþjáll hinu
pólitíska valdi augnabliksins.
Ástæður fyrir gengisfelling-
unni telur rikisstjórnin samn-
inga þá, sem vinnuveitendur og
verkamenn gerðu sín á milli um
kauphækkanir s.l. sumar.
Skúli Guðmundsson, 1. þm.
Norðurl. vestra, segir í nefndar-
áliti sínu í Nd. á þskj. 450 um
kaupið, sem verkamenn höfðu
átt við að búa:
„f októbermánuði 1958 var
tímakaup verkamanna í Reykja
vík kr. 21.85 í dagvinnu. Tillögur
þær um efnahagsmál, er ráð-
herrar Framsóknarflokksins í
þáverandi ríkisstjórn lögðu
fram þá um haustið, voru við
það miðaðar. að kaupmáttur
timakaups héldist óbreyttur,
eins og hann var í október 1958
eða í febrúar sama ár. Þeim til-
lögum var hafnað, svo sem kunn
ugt er, og ágreiningur um þau
mál leiddi til stjórnarskipta í
desember 1958. Breyttist þá hag
ur verkamanna skjótt til hins
verra, og síðan hafa þeir búið
við miklu lakari kjör en þeir
áttu kost á að semja um fyrir
stjórnarskiptin 1958. í febrúar
1959 var dagvinnukaup þeirra
lækkað niður í kr. 20.67 á klst.,
og hélzt það óbreytt fram á ár-
ið 1961. Var það 5.4% lægra en
verið hafði í október 1958, en
kaupmáttur tímakaupsins rýrn
aði miklu meira á þessu tíma-
bili. Fyrir 8 klst. vinnu alla
virka daga nemur þetta kaup
rúmlega 4100 kr. á mánuði að
neðaltali".
Við þessa gagnorðu og glöggu
skýrslu Skúla Guðmundssonar
um kaupið er því að bæta, að tal
ið er, að kaupmáttur launa
verkamannsins hafi rýrnað frá
því í febrúar 1960, þegar ríkis-
stjórnin setti efnahagslöggjöf
þá, er hún vill kenna við „við-
reisn“, og til maíloka 1961 um
15% (þ.e. úr 99 stigum í 84 stig,
ef kaupmátturinn er talinn hafa
verið 100 stig árið 1947).
Þannig stóðu sakir. þegar
verkalýðsfélögin leituðu kjara-
bóta fyrir félagsmenn sína og
tilkynntu verkföil, ef samning-
ar tækjust ekki. Þau höfðu lengi
að undanfömu, án árangurs,
beðið eftir úrbót á versnandi
kjörum. Alþýðusamband ís-
lands leitaði til ríkisstjórnarinn
ar um lagfæringar á efnahags-
málunum, er gætu komið í stað
kauphækkana, en stjórnin dauf
heyrzt við þeim.
Komið var sumar og hábjarg
ræðistími, síldveiðar að hefjast
við Norður- og Austurland, fisk
ur kominn á miðin.
Enginn gat neitað því, að kröf
ur verkalýðsins um bætt kjör,
voru að fullum tilefnum gerðar.
Spurningin var: Átti að synja
þeim eðlilegu kröfum og eyða
sumrinu í verkföll?
Samvinnumenn svöruðu með
því að semja fyrstir um sann-
gjarna lausn. Aðrir komu á eft
ir. Vinnufriðurinn var tryggður.
Þjóðarbúinu bjargað úr bráðum
háska og stjórn ríkisins gerður
mikill greiði.
En hvernig brást ríkisstjórnin
við, Hún misskildi hlutverk sín
og aðstöðu. í stað þess að þakka
greiðann, fagna niðurstöðunum
og gera sitt til, að þær mættu
bera sem heillaríkastan árang-
ur, taldi ríkisstjórnin þetta vera
tilræði við efnahagslífið í land-
inu, — og gerði gágnráðstafan-
ir með því að fella í annað sinn
skráð gengi íslenzku krónunnar
og nú um 11.6%, en það þýðir
13.1% hækkun á erlendum gjald
eyri.
Með þessum hætti kippti ríkis
stjórnin svo rækilega fótum und
an kjarabótum þeim, sem verka
menn öfluðu sér með samning-
um sínum við vinnuveitendur s.
1. sumar, að kaupmáttur launa
verkamanns í Reykjavík, sem
var, áður en samið var, 84 stig,
hefur nú lækkað ofan í 83 stig.
Þegar ríkisstjórnin var að
láta Seðlabankann fella gengið
s.l. sumar, voru mjög góðar horf
ur með gjaldeyrisframleiðslu og
sölu hennar.
Landhelgisútfærslan, sem nú-
verandi stjórnarflokkar voru
dragbítar á að fengist, skilar
miklum verðmætum í auknum
sjávarafla, svo og hin nýja veiði
tækni. Með þessu var ríkisstjórn
inni sjálfsagt og skylt að reikna
í sambandi við gengismálið og
haga sér eftir því.
En hvað gerði hún?
1 opinberri greihargerð, sem
ríkisstjórnin birti í Morgunblað
inu 14. sept. s.l., vegna gengis-
lækkunarinnar, segir um fram-
leiðsluverðmæti s.iávarafurða
miðað við gengið 1 dollar = 38
krónur:
Ár 1959 samtals 2511,6 millj. kr.
Ár 1960 samtals 2325,6 millj. kr.
Ár 1961 samtals 2431,3 millj. kr.
Talan fyrir 1961, sem er áætl-
unartala ríkisstjórnarinnar,
fær ekki staðizt, því að fram-
leiðsluverðmæti sjávarafurða
varð rúmlega 14% meira 1961 en
1960. (Þó mun sú tala verða í
reynd nokkru hærri, af því að
bankinn notar í samanburðin-
um vöruverðið 1961, en það var
hærra en 1960).
Sé reiknað með hinu nýja
gengi, er framleiðsluverðmæti
sjávarafurða:
Árið 1959: 2838 millj. kr.
Árið 1960: 2628 millj. kr.
Árið 1961: um 3000 millj. kr.
Þetta er samkv. skýrslu Seðla
bankans, dags. 20. febr. 1962.
Aukning gjaldeyristeknanna
1961 frá því, sem þær voru 1960,
nemur 372 millj. kr., ef miðað er
við sjávarafurðirnar einar. Mun
urinn á aukningu gjaldeyris-
verðmæta annars vegar og
hækkun peningatekna hins veg
ar er svo lítill. að hann réttlæt-
ir engan veginn gengisfelling-
una s.l. sumar.
Hinn hagfræðilegi grundvöll-
ur, sem ríkisstjórnin bjó sjálfri
sér í hendur til þess að byggja
gengisfellinguna á, er gersam-
lega brostinn. Reynslan — virki
leikinn sjálfur — hefur eyðilagt
þann grundvöll og sannað, að
gengisfellingin Var röng athöfn,
sem skaðar almenning.
Hins vegar hefur gengisfell-
ingin orðið drjúg tekjuöflun fyr
ir ríkissjóð. Tolltekjurnar hafa
aukizt vegna hækkaðs verðs á
Innflutnirigi í íslenzkum krón-
um. Útfluttar afurðir framleidd
KARL KRISTJANSSON
ar á tímabilinu 16. febr 1960 til
31. júlí 1961 eru greiddar útflytj
endum á því gengi, er gilti fyrir
4. ágúst 1961, þó að síðar séu
fluttar út. Þetta er gerræði gagn
vart útflytjendum. Gengismun-
ur sá, sem þar kemur fram, er
færður ríkissjóði til tekna á
reikning í Seðlabankanum.
Talið er, að innstæða í þeim
reikningi, eins og nú horfir,
muni nema um 150 millj. kr. Er
henni ætlað að ganga til
greiðslu á ríkisábyrgðum (þ.e.
í væntanlegan Ríkisábyrgða-
sjóð) og taka af ríkissjóði þau
útgjöld.
Gengisfellingin átti ekki rétt
á sér, og framkvæmdareglur
hennar — út af fyrir sig — eru
stórgallaðar.
Eg legg til, að frumvarp þetta
verði fellt.
Alþingi, 2. apríl 1962.
Karl Kristjánsson.

f umræðum í efri deild í gær gerði Sigurvin Einarsson athuga-
semd við þá staðhæfingu Emils Jónssonar, sjávarútvegsmála-
ráðherra, að togaramir hefðu á undanfömum árum greitt 100
miUjónir af útflutningsgjaldi í Fiskveiðasjóð og þar með bein-
línis til bátaútvegsins. Sagði Sigurvin, að ekki skipti máli, hvort
útflutningsgjaldið væri látið renna beint til Fiskveiðasjóðs eða
í ríkissjóð, er siðan legði Fiskveiðasjóði til fé. Enn fremur dró
hann í efa, að þessi tala, 100 milljónir, hefði við rök að styðj-
ast. Bað Sigurvin ráðherrann að upplýsa það, hvað togaraút-
gerðin í heild hefði notið mikilla styrkja og framlaga af hálfu
hins opinbera m.a. i formi ríkisábyrgða, og bera það saman
við stuðning ríkisvaldsins við bátaútveginn. Taldi hann að af
slíkum samanburði myndi koma í Ijós, að togaramir hefðu
sízt notið minni styrkja en bátaútvegurinn. Sigurvin undir-
strikaði þó, að hann teldi rétt að veita togaraútgerðinni stuðn-
ing eins og nú væri komið fyrir henni, en mótmælti því, að
nokkurt réttlæti væri í því að veita þann stuðning á kostnað
bátaútvegsins.
Fjárhagsnefnd neðri deildar hefur nú skilað áliti um fromv. um
Samvinnubanka fslands. Er nefndin á einu máli um að mæla
með samþykkt frumvarpsins. f nefndarálitinu segir m.a., að
nefndin líti svo á, að sparisjóðsformið sé ekki lengur heppi-
legt fyrir þá tegund viðskipta, sem Samvinnusparisjóðurinn
rckur, enda bankarekstursformið hið eðlilega fyrir svo umfangs-
mikil peningaviðskipti, og telja nefndarmenn, að heppilegt geti
talizt og æskilegt, að ríkisbankar, einkabankar og samvinnu-
bankar starfi jöfnum höndum hlið við hlið.
Páll Þorsteinsson upplýsti við umræðuna um stofnlánasjóði land
búnaðarins, að hrein eign landbúnaðarsjóðanna hefði í árslok
^1958 numið milli 90 og 100 milljónum króna. Það var nú allt
gjaldþrotið, sem landbúnaðarráðherra er sífellt að klifa á að
Framsóknannenn hefðu skilið sjóðina eftir í.
Gunnar Guðbjartsson benti á, að „hin myndarlega lausn“ á lána
málum landbúnaðarins væri nær eingöngu fólgin í hinum nýja
skatti, sem lögfesta ætti á neytendnr og bændur, en hann svar-
ar til 2% kauplækkunar hjá meðalbónda. Fram'og ríkissjóðs til
sjóðanna verður aðeins 2 millj. króna hærra en áður, þegar tek-
ið væri tillit til gengistapa sjóðanna af völdum tvennra gengis-
breytinga núverandi ríkisstjórnar. — Þetta er nú allur „myndar-
skapurinn“.
TÍMINN miðvikudag'inn 4. apríl 1962