Tíminn - 10.04.1962, Side 9

ÞEGAR RÓMVERJAR
• •
OSKRUDU,JUGUIA!

Fornleifafræðingar, sem nú
eru að grafa í nánd við Colos-
. seum í Rómaborg, grófu nýlega
upp rústir Ludus Magnus, hins
skrautlegasta og mikilvægasta
æfingasvæðis gladíatoranna,
eða skilmingamannanna í róm-
verska ríkinu.
Það, sem vakti furðu forn-
leifafræðinganna, voru hinar
óvanalega dýrmætu mosaik-
stéttir þessa staðar, þar sem
menn voru þjálfaðir í að drepa
og deyja. Hvers vegna höll
handa gladiatorunum? Það eru
leyndardómar, sem varða gladia
torana, sem ef til vill á aldrei
eftir að leysa.
Hverjir voru gladiatorarnir?
Hvaðan komu þeir, Hverjir
greiddu fyrir þá? Hver var upp
hafsmaður þeirra? Hver átti
þá? Hvernig lifðu þeir, og
hvernig dóu þeir? Það vill svo
til, að við vitum svörin við
flestum þessara spurninga.
Leyndardómurinn liggur í öðru.
Við þekkjum ekki og getum
varla ímyndað okkur hugar-
ástand Rómverjanna fornu, sem
um því nær 8 alda skeið
skemmtu sér við að horfa á
dauðastríð gladiatoranna.
Skemmtanir þessar voru ó-
keypis og urðu hversdagslegar
og sjálfsagðar í lífi Rómverja
— og héldust lengi eftir að
Rómverjar tóku kristna trú.
Dag eftir dag voru steinbekkir
Colosseums þéttsetnir mönn-
um, sem horfðu á blóðið renna
í sandinum. Árið 107 eftir
Krist, eftir sigur Trajans í
Daciu fóru fram gladiatorasýn-
ingar, sem stóðu stanzlaust í
123 daga, og þar börðust hvorki
meira né minna en 5000 gladia-
torar. Það voru einnig slíkar
sýningar á dögum Ágústusar,
sem líka stóðu vikum saman.
Hver færi í dag í sirkus, þar
sem loftfimleikamennimir féllu
niður og dæju og trúðarnir lét-
ust í sjálfs sín blóði.
Saga gladiatoranna hefst ár-
ið 264 fyrir Krist, stuttu eftir
dauða Bmtusar nokkurs Pera.
Synir hans tveir, Marcus og
Decimus, komu því svo fyrir,
að 6 gladiatorar börðust til
dauða á stórgripamarkaði í
Rómaborg, til þess að aftur-
göngur gladiatoranna fylgdu
síðan föðurnum til annars
heims. Helgisiður þessi er tal-
inn hafa átt upptök sín hjá Ert-
uskönum. Brátt voru gladiator-
ar viðstaddir allar mikilvægar
jarð'arfarir, og næstu 150 árin,
á meðan rómverska ríkið færði
stöðugt út landamæri sín, mátti
heyra um fleiri og fleiri gladia-
torasýningar samfara jarðar-
fömm.
Árið 146 fyrir Krist lögðu
Rómverjar undir sig Karþagó,
og virðast þeir þá hafa tekið
að erfðum frá fyrri fjand-
mönnum sínum þrá eftir stór-
kostlegum fórnarhátíðum. Fjöru
tíu árum síðar bauð rómverska
öldungaráðið í fyrsta sinn upp
á leik gladiatora sem opinbera
skemmtun fyrir almenning.
Helgisigir þeir, sem fram til
þessa höfðu aðeins verið fram-
kvæmdir í kyrrþey, voru orðnir
opinberir.
Robert Payne, sem skrrfaði þessa grein, hefur ritaS margar bækur,
bæði skáldsögur og bækur fræðilegs eðlis.
Líf eSa dauðl? „Þumalfingur niSur" var merki, sem áhorfendur gáfu fil þess að láta I
gladiatornum. En edltorlnn réð þó, hvort hann lifSi eSa dó. — Stytfan er eftir Milton
hann kallað hana „Circus Maxlmu", en hún á aS sýna gladiatora berjast.
Ijós andúS :
Hebald, og
Leikjum gladitoranna fjölg-
aði stöðugt á næstu árunum.
Tími hinna miklu rómversku
sigr'a var kominn, og hver sá
hershöfðingi, sem sneri heim
úr sigurför, þjálfaði fanga sína
og kastaði þeim síðan inn á leik
völlinn. Flestir gladiatorarnir
voru stríðsfangar frá landamær
um ríkisins. Brátt fóru öld-
ungaráðsmennirnir að keppa
við hershöfðingjana, og einnig
þeir fóru að setja á svið þessa
leiki, og notuðu sem gladia-
tora glæpamenn, sem dæmdir
höfðu verið til dauða og annað
úrkast þjóðfélagsins.
Stundum voru hópar gladia-
tora gerðir að einkaher eigenda
sinna, og gengu þeir kaupum
og sölum.
Þegar Cæsar hélt til Róma-
borgar frá Gallíu, hrósaði hann
sér af því, að hvar svo sem
hann stigi nið'ur færi á Italíu
spryttu upp legionir. Hersveit-
ir þessar voru þúsundir gládia-
tora, sem tilheyrt höfðu skóla
hans í Capua og sömuleiðis
skólum vina hans. An þeirra
hefði honum ekki tekizt að
ráða niðurlögum ríkisins.
Á dögum Cæsars varð fram-
leiðsla gladiatora að iðnaði, og
eftirsókn almennings eftir þeim
voru engin takmörk sett. Það
var merki um áberandi auðæfi
að eiga skóla fyrir gladiatora.
og farandkaupmenn seldu gla-
diatorana þeim, sem hæst bauð
Maður sá, sem keypti gladia-
torana og sýndi þá almenn-
ingi var kallaður editor.
Þótt undarlegt megi virðast,
voru ekki allir gladiatorar
stríðsfangar, dæmdir glæpa
menn né úrköst þjóðfélagsins.
Til voru þeir, sem gerðust
gladiatorar af sömu ástæðum
og menn ganga nú á dögum í
Útlendingahersveit Frakka.
Þeir tóku upp þessa iðju, þar
éð' þeir voru af einhverjum
ástæðum eyðilagðir menn, eða
örvæntingarfullir, eða höfðu
verið óhamingjusamir í ástum,
eða vegna þess að þeir vildu
lifa lífinu í algjörri hlýðni og
helga sig einhverjum vissum
hlut.
Við að gerast gladiator,
missti maðurinn allt tilkall til
lífsins: Hann sór fyrir dómur-
unum, að hann væri reiðubú-
inn að verða brendur, hlekkj-
aður, barinn eða verða drepinn
með' svérði í þjónustu hins
nýja húsbónda síns. Að því
loknu var hann sendur í skóla.
Ef maðurinn sýndi hugleysi, á
meðan á 'þjálfuninni stóð.
var hann drepinn, og fyr-
ir smávægilegt brot á regl-
unum var hann settur í hlekki
í búðum gladiatoranna í Pom-
pei var rúm fyrir 100 menn,
og þegar Vesuvius gaus, voru
63 þeirra í hlekkjum.
Líf gladiatoranna var yfir-
leitt hart, vonlaust og stutt, 0o
margir þeirra létust í daunill-
um klefum búðanna. Sjálfs-
morð voru fjölda mörg, og
gripið var til sérstakra að-
gerða til þess að koma í veg fyr-
ir þau.
Mismunandi bardagaaðferðir
og drápsaðferðir voru teknar
upp í gegnum aldirnar. Sumir
gladiatoranna börðust með
tveimur sverðum og aðrir með
einu. Sumir börðust með hjálm
á höfði, en aðrir voru berhöfð-
að'ir. Til voru þeir, sem nefnd-
ust retiarii, en vopn þeirra
voru þríforkur, laghnifur og
net. Mirmillones börðust með
hjálma á höfði. en á þá voru
grafnar myndir af fiskum. Þá
voru það laquei, sem börðust
með stuttum sverðum og snör-
um. Herinr lærði ýmsar nýjar
bardagaaðferð'ir í skólum gla-
diatoranna.
Gladiatorarnir fengu ekkert
kaup, nema þeir-hefðu gengið
í flokkinn af frjálsum vilja.
Þegar þeir komu, fengu þeir
2 þúsund sesterces, sem er um
3500 krónur. Ef þeir voru
heppnir á leikvellinum, fengu
þeir pálma og smágjafir frá eig-
endum sínum. Þeim, sem tókst
sérstaklega vel upp og voru á-
horfendum til sérstakrar á-
nægju, voru gefin trésverð og
leyft að hætta skilmingunum,
en þessi heiður var sjaldan
veittur. Fáir, aðeins örfáir,
náðu vinsældum svipuðum
þeim, sem nautabanar nú á tím
um eiga að fagna og gátu kraf-
izt óvenjulega hárra launa.
Stétt gladiatora skapaðist,
sem var leyft að lifa tiltölulega
eðlilegu lífi, og höfðu þeir um-
boðsmenn. sem tóku til sín
reglulega 20% tekna þeirra.
Sumir kvæntust, sumir urðu
að uppáhöldum keisaranna, og
stundum keisaradrottninganna.
Faustina, kona Marcusar Aure-
líusar er t.d. talin hafa átt vin-
gott við einn gladiatorinn.
Sagt var. að þeir væru góðir
eiginmenn, og sums s^ðar á
ítalíu og í Suður-Frakklandi
má enn finna grafhýsi, sem
sorgmæddar, ungar ekkjur
reistu látnum mönnum sínum.
Aðeins meo því móti að
standa inni á miðjum leikvelli
hins mikla Colosseum, eða
Nimes, getur maður haft hug-
mynd um, hvernig það hlýtur
að hafa verið að vera gladiator.
— Hve stórkostlegt og hve
hræðilegt!
Leikvangurinn er ekkert
nema sandur endanna á milli.
Hundruð þúsunda augna stara
niður til manns frá bekkjunum
hringinn í kring í skálinni,
hau færast ofar og utar eftir
því sem fjær dregur. Hin
feikilega dýpt skálarinnar og
hinar bognu brúnir hennar
einangra bardagamanninn, þar
til hann er lítið annað' en skor-
dýr, sem berst um niður í
flösku. Umluktur þessum víð-
áttumikla sálarlausa vegg
augna, á gladiatorinn einskis
annars úrkostar en að snúast
gegn andstæðingi sínum knú-
inn æði örvæntingarinnar.
Bardaginn fer fram við ær-
andi öskur blóðþyrstra áhorf-
enda, þeir stynja, öskra, hvæsa
og senda gladiatorunum háð-
glósur. Það er aldrei þögn þar
til á lokaaugnablikinu, þegar
hinn særði gladiátor fellur tii
jarð'ar og andstæðingur hans
stendur yfir honum. Þá, ef
nokkur kraftur er eftir í hon-
um, lítur hann upp til áhorf-
endanna til þess að sjá þá
hreyfa sig, og aðeins er um
tvennt að ræða, sem fyrir get-
ur komið.
Annaðhvort stökkva áhorf
endurnir á fætur veifa vasa-
klútunum sínum og hrópa:
,,Missum!“ (láttu hann sleppa).
blístrandi hljóð, sem hljómar
líkt og lífgefandi þeyr, í skógi,
eða þeir sitja kyrrir á stein-
bekkjunum sínum og öskra:
„Jugula!" (drepið hann), líkt
ög endurómur Ijónsöskurs.
En fómarlambið fær ekki
að vita um örlög sín með því
að líta til áhorfendanna, held-
ur með því að líta í átt til edi-
torsins, sem hefur boðið fólk-
inu til þessarar skemmtunar,
og hans er lokaorðið. Veifi edi-
torinn hvítum klúti, táknar það.
að gladiotorinn fær líf, annars
ber honum aðeins að teygja úr
hálsinum og bíða sverðsins. 1
skólanum hefur honum jafnvel
verið kennt, hvemig hann á að
teygja út hálsinn á þessu augna
bliki,
Villimennska þessara gladia-
torasýninga jókst stöðugt eftir
því, sem tímar.liðu fram. Kon-
ur voru fengnar til þess að
berjast við konur, og dvergar
börðust gegn dvergum. Gladia-
torum var kastað fyrir dyr, og
þeir vom sendir á móti heilum
herdeildum.
Smátt og smátt spratt upp
nokkurs konar gladiatoradýrk-
un. Voru þessir menn ekki
þeir hlýðnustu og tryggustu
allt til dauðans?
Á tíma Domitian náði þessi
dýrkun hámarki, og að því er
virðist, var Ludus Magnus
byggður í hans stjórnartíð.
Domitian var einn þessara
þögulu vitfirringa, sem drap
vegna ánægjunnar, sem hann
hafði af því. Hann lagði fram
óhemju fjármagn til gladiatora-
skóla og gaf skipun um, 'að
hverri sýningu skyldi Ijúka
með því. að fjórir af gladiator-
um hans berðust klæddir við-
hafnarbúningi. Ævidögum Do-
mitians lauk þó með því, að
hann var stunginn til dauða af
einum 5 mönnum, og engan
skýldi furða, að einn þeirra var
gladiator.
Hinn dauði eða deyjandi gla-
diator, hefur enn mátt til að
ásækja sálir manna. I augum
kristinna manna heldur hann
áfram að vera tákn hinnar
tryggu sálar, sem lét lífið í
þjónustu guðs. Einnig endur
speglast hann í trúðum sirkus-
anna, hinum snjóhvítu skelf-
ingarfullu andlitum þeirra út-
mökuðum í rauðri málningu
og trésverðum þeirra og rauð-
glóandi skörungum.
En þrátt fyrir það hvílir
hula leyndardómsins enn þá
yfir þeim. og ef til vill mun
um við aldrei fá að vita. hvers
vegna svo miklu blóð var út-
hellt.
I
j|!Í M I N N, þrlDJudrgur 10. apríl 1962.
9