Tíminn - 28.04.1962, Blaðsíða 9

Rætt við Þórarin Kr. Eldjárn á Tjörn
í Svarfaðardai
Þórarinn Kr. Eldjárn.
Þó að ég hefði aldrei séð
Þórarin Kr. Eldjárn, bónda á
Tjörn í Svarfaðardal, fannst mér
ég þekkja hann vel, þegar ég
settist andspænis honum í því
skyni að eiga við hann stutt
spjall um landsins gögn og
nauðsynjar. Eg hafði ærið oft
heyrt Þórarins getið fyrr og
síðar. Þeir, sem kunnugir voru
í Svarfaðardal, báru fregnir af
honum sem góðum ræktunar-
bónda, sveitarhöfðingja, og val
menni. í héraðsmálum Eyfirð
inga birtist hann sem gáfaður
félagshyggjumaður, er lagði
ætíg gott til mála af óvenju-
legri framsýni og var ærið oft
til kvaddur, enda þykja mál
jafnan í góðum höndum, þar
sem forystu hans nýtur við.
En hann sótti ekki eftir manna
forráðum, og þurfti jafnan
nokkuð fast eftir að sækja. f
samvinnumálum er þáttur hans
að líkindum mestur, og hann
hefur verið formaður Kaupfél
ags Eyfirðinga langa hríð, en
kannske lýsir það honum
bezt, að fyrir fáum árum neit-
aði hann með öllu að halda -
áfram formennsku félagsins,
þótt eindregið og fast væri
eftir leitað og hann enn í bezta
fjöri til þeirra starfa. Hann
taldi það svo ríka skyldu sína
að sitja ekki með þeim hætti
yfir hlut yngri manna. Svo
heiil er maðurinn.
Það er raunar töluvert langt
um liðið síðan þetta spjall
okkar fór fram, er Þórarinn
var staddur hér í Reykjavik,
en atvik eru til þess, að dreg-
izt hefur úr hófi fyrir mér að
setja það á blað. Þórarinn var
heldur tregur til samtalsins,
sagðist fátt hafa að segja, sem
erindi ætti til annarra. Samt
greiddist úr þessu þegar við
gleymdum því, að við vorum
að tala saman í blað.
— Þú ert fæddur á Tjörn,
Þórarinn?
— Já faðir minn bjó þar og
þjónaði Tjarnarprestakalli í
Svarfaðardal.
— Hvenær tókstu við búi á
Tjörn?
— Þag var 1913, og keypti
svo jörðina 1916, því ag þá
hætti hún að vera prestssetur,
er faðir minn sagði af sér
prestskap það ár.
— Er Tjörn vildisjörð?
— Já, það er hún ag ýmsu
lyti. En hún var allerfið. Tún
ig nokkuð stórt en kargaþýft.
Faðir minn var byrjaður að
slétta með gamla laginu, en
þag var seinlegt eins og við
vitum. Nú er auðvitað löngu
búið að slétta gamla túnið, og
svo tók nýræktin við.
— Og er hún orðin nrikil?
— Allmikil eins og á öðrum
jörðuin. Neðan túns á Tjörn
eru blautar mýrar og voru tor
færar, en fram meg Svarfaðar
dalsá eru víðáttumiklar þurrar
engjar. Fyrsta átak mitt á
jörðinni var að byggja akfær-
an veg yfir blautu engjarnar
Þetta gjörbreytti jörðinni og
er sú bezta jarðabót, sem hún
hefur hlotið. Lítig eitt hefur
enn verið ræktag af þessum
bakkaengjum, sem liggja fjær
enda mikig ræktanlegt
uppþurrkað land óbrotið nær.
Það er freistandi í þessu
sambandi — að geta um
landa- eða engjaskipti á hinu
þurra landi fram með Svarfað
ardalsá. Þetta er engjaflæmi
en skiptist á milli tveggja
jarða, Tjarnar og Grundar —
og þó miklu meira til Grundar
— en milli þessara tveggja
liggja, nokkrar jarðir með
mjög takmarkað land. Eigin-
lega^ eru þetta furðuleg land-
skipti og að því er virðist ekki
sem sanngjörnust.
— Hv.ag bjóstu lengi?
— Hjörtur sonur minn tók
við meginhluta jarðar og bús
1950, en ég hafði þó horn
meðan kona mín lifði.
— Og það hefur verið mikið
um framfarir og ræktun í daln
um?
— Já, bændurnir eru dug-
legir, þeir hafa ekki legig á
liði sínu. Svarfaðardalur er
mjög þéttbýll, enda er dal-
botninn frjósamur. Þar standa
bæir svo þétt, að varla er unnt
að skipta jörðum til nýbýla
stofnunar, og ég tel meira að
segja ekki ólíklegt, ag svo geti
farið, ag menn telji nauðsy.i
legt að leggja jarðir saman
sums staðar, til þess að unnt
sé að stækka búin eins og þarf.
Á sumum jörðum er búið að
rækta svo að segja allt, sem
unnt er. Margar jarðir þola þó
meiri bú, en beitarland er yfir
leitt af skornum skammti í
heimahögum. Sveitin er mjög
vel fallin til kúabúskapar, grös
ug en snjóþung. Menn eru nú
byrjaðir að beita kúm á rækt-
að land.
— En byggðin í fr.amdölun-
um — hún hefur gisnað, er
það ekki?
— Jú, þar hefur byggðin
dregizt saman, en þó ekki með
neinum hraða. Nokkrir bæir
hafa farið í eyði í Skíðadal,
en þó eru eftir þar átta bæir
í byggð. í vestari dalnum
Svarfaðardal hefur engin jörð
enn farið í eyði.
— Hvað segirðu um árferði
og afkomu í ár?
— Við töldum síðastliðið
sumar með hinum erfiðustu
og veðráttu mjög óhagstæða.
Sólskinsleysi var mikið og hey
skapurinn heldur rýr. Kal var
í túnum eftir snjóléttan vetur
með miklum svellalögum. En
bændur áttu miklar fyrningar
frá betri sumrum — annars
hefði orðið ag fækka á fóðr-
um. Veturinn hefur verið mis-
viðrasamur, en ég held að
nægar heybirgðir séu í sveit-
inni, þótt nokkrir bændur
kunni að þurfa aðstoð. Haust
ið var gott, október og nóv-
ember meira að segja óvenju-
lega góðir, en hert hefur að
eftir því sem á vetur leið.
— Mikið um framkvæmdir
núna?
— Nei, þar hefur nú hlé á
orðið. Bændur hófu yfirleitt
ekki nýjar byggingar í fyrra,
vélakaup og aðrar framkvæmd
ir drógust saman. Menn telja
ekki unnt að fást við slíkt.
eins og nú er að búið. Er þó
slíkur samdráttur harla hættu
legur, því ag afraksturinn var
ekki of mikill fyrir, og ef bú-
in geta ekki haldið áfram að
stækka, stórversnar hagur
bænda.
— En það er víðást allvel
hyggt í Svarfaðardal?
— Já, þar eru yfirleitt góð
hús, en mörg þeirra ekki al-
veg ný. Eins og kunnugt er,
urðu miklir jarðskjálftar á
þessu svæði 1934. Þá hrundu
og skemmdust hús manna. Á
allmörgum jörðum varð ekki
komizt hjá því að byggja upp
aftur, _en geta manna ekki mik
il í lok kreppunnar, Fólk á
jarðskjálftasvæðinu fékk
nokkra opinbera hjálp til
bygginga, að ógleymdu gjafa-
fé er barst víða ag og verður
ekki fullþakkað. Þetta varð til
hagsbóta, því að þá var byggt
upp á bæjunum, sem jarð
skjálftinn hafði leikið verst.
Húsin eru að vísu minni en
nú tíðkast að byggja, því að
menn voru ekki eins stórir í
byggingasniðum í þá daga. En
húsin voru ódýr, en traustlega
byggð. Þetta var fyrir helztu
verðhækkanirnar, og bygginga
skuldir vegna íbúðarhúsanna
hafa því ekki hvílt mjög þungt
á mönnum almennt.
— Dalvík vex og blómstrar
undir handarja'ðri ykkar?
— Já, Dalvík er fallegt og
myndarlegt kauptún, sem vex
eðlilega og fer saman fólks-
fjölgun og vöxtur atvinnuvega.
Útgerðin er rekin af myndar-
skap og atvinna oftast næg.
Þegar hreppnum var skipt og
Dalvík varð sjálfstætt hrepps
félag, skeði þag allt með mik-
illi vinsemd á báða bóga, og
þetta góða sambýli sveitar og
kauptúns hefur haldizt og er
þar góð samvinna á milli um
marga hluti en enginn rígur i
stjórnarmálefnum. Dalvík varð
fyrir nokkru áfalli eins og
fleiri verstöðvar í aftakaveðr-
inu sl. haust og skemmdust hafn
armannvirki töluvert og verður
ekki komizt hjá kostnaðarsöm
um endurbótum. Vig vonum
þó, að þetta kippi ekki á neinn
hátt úr viðgangi útgerðarinnar
á Dalvík. Þar eru miklir og
góðir sjósóknarar, sem skila
sínu í þjóðarbúið og vel það.
— Hyggig þig gott *il Múla-
vegarins?
— Já, vissulega, við teljum
hann mjög mikiis virði og
hyggjum gott til auðveldari
samgangna og þar af leiðandi
nánari skipta við Ólafsfirð-
inga. Ólafsfirðingar hafa verið
í kreppu af náttúrunnar hendi
en þar er blómlegur bær, at
hafnalíf gott og afar dugmikið
fólk. Ólafsfirðingar eiga sann
arlega skilið að komast í betra
vegasamband og mætti þjóðar
heildin meira til þess leggja.
— Félagslíf mikið og gott
í Svarfaðardal?
— Já, það má segja það.
Svarfdælingar hafa alltaf ver
ið og eru félagslyndir menn,
og byggðin allvel sett til þess
að hafa nokkurt félagslíf. En
núna vantar okkur hús — fé
lagsheimili. —
Við Svarfdælingar höfum nú
byggt heimavistarbarnaskóla-
hús, en eftir er þó að byggja
leikfimishús og jafnframt hef
ur komið í ljós, að í einu og
öðru hefur arkitektinn ekki
ætlað rúm fyrir ýmislegt,
sem slíku húsi verður að
teljast nauðsynlegt, t.d. íbúð
fyrir tvo kennara, er séu fjöl
skyldumenn, _ geymslu fyrir
matvæli o. fl. Úr þessu er nauð
syn ag bæta sem fyrst, meðal
annars vegna þess, að vig skó)
anri er nú bætt unglingadeild
og er þá að sjálfsögðu þörf
fyrir meira húsrými. Eg, sem
tel mig hafa nokkra reynslu í
fræðslumálum sveitanna, eftir
að hafa starfað ag barna-
kennslu í rúman hálfan
fimmta tug ára, er fullljóst, að
eina viðunandi fyrirkomulagið
fyrir dreifbýlið eru heimavist
arskólar, en þeir þurfa að
vera byggðir fyrir svo stórt
svæði að öruggt sé að barna-
fjöldi, er skólann sækir sé svo
stór, að nægi samkvæmt nú-
verandi fræðslulögum fyrir tvo
kennara. Einum kennara í
heimavistarskóla er ofraun að
leysa af hendi svo vinnufrekt
starf. Þeir hreppar, sem enn
eiga eftir ag reisa slík hús,
ættu ag nota sér til hagsbóta
í þessum efnum þá reynslu,
sem fengin er, og slá sér sam
an um einn stærri skóla. Eg
vil jafnframt taka fram og
benda á, að ég ætla að rétt
muni að hverfa að því ráði að
ganga undir fræðslulögin að
fullu eins og nú gerist í bæj-
unum og halda kennslunni á-
fram til 15 ára aldursins. Þeir
siem hyggja á langskólanám,
halda þá áfram ag búa sig und
ir landspróf.
Við Svarfdælingar höfum
tekig upp þetta fyrirkomulag
og mun það vera fyrsta skóla-
kerfi í sveit, er svo starfar.
Unglingarnir skiptast í eldri
og yngri deild og njóta kennslu
— hver deild í hálfan mánuð
í senn, hinn hálfa mánuðinn
lésa þeir heima. Full reynsla
er ekki fengin af þessu enn, en
allt bendir til að hún verði
góð.
Meg þessu fyrirkomulagi,
ef tekst, er enginn smávægi-
legur vandi leystur, bæði frá
fjárhagslegu sjónarmiði séð,
en þó einkum að því er ungl
ingana sjálfa snertir, sem
verða ag öðrum kosti að hverfa
heiman að, á viðkvæmasta ævi
skeiði, forsjárlítil út í viðsjál
an heim.
Eg þykist vita, að þú teljir
þetta raus hliðarhopp frá
spurningu þinni, en ástæðan
fyrir því ag mér varð svo tíð-
rætt um skólamálin í samband;
vig byggingu félagsheimilis,
er sú, að bæði skólamálin og
félagsmálin krefjast á sama
tíma húsnæðislegra umbóta,
en hvort tveggja kostar offjár
Framhald á 15 síðu

T í M I N N, laugardaginn 28. apríl 1962.
9