Tíminn - 16.06.1962, Qupperneq 7

Utgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Framkvæmdastjóri: Tómas Ámason. Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb), Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson. Fulltrúi ritstjómar: Tómas Karlsson. Auglýs-
ingastjóri: Sigurjón Daviðsson. Ritstjórnarskrifstofur í Eddu-
húsinu; afgreiðsla, auglýsingar og aðrar skrifstofur í Banka-
stræti 7. Símar: 18300—18305. Auglýsingasími: 19523. Af-
greiðslusími 12323. — Áskriftargjald kr. 55 á mánuði innan-
iands. í lausasölu kr.| 3 eintakið. — Prentsmiðjan Edda h.f. —
Island og Efnahags-
bandalag Evrópu
Að sjálfsögðu hefur margt verið rætt að undanförnu
um afstöðu íslands til Efnahagsbandalags Evrópu, en
fyrr eða síðar verðum við að leita einhverra samninga
við það.
Langflestum þeirra, sem hafa kynnt sér bandalags-
sáttmálann, Rómarsáttmálann, kemur saman um, að full
aðild íslands að bandalaginu sé útilokuð og valda því>
margar ástæður, bæði efnahagslegar og pólitískar.
Þá hefur nokkuð verið rætt um, hvort ísland gæti
komist undir ákvæði Rómarsamningsins um aukaaðild.
Þetta ákvæði er mjög óljóst og hafa sumir talsmenn
bandalagsins orðað þetta þannig, að aukaaðildin gæti
rúmað frá 1—99% af fullri aðild. Horfur eru hins veg-
ar á, að þetta verði í framkvæmd þannig, að lítity munur
verði á fullri aðild og aukaaðild. Aukaaðildin muni að-
eins fela það í sér, að viðkomandi ríki fær nokkuð lengri
svokallaðan aðlögunartíma til að gerast fullur aðili.
Af þessum ástæðum'hefur þeirri stefnu stöðugt vax-
ið fylgi, að ísland ætti að reyna að leita eftir skiptum
við Efnahagsbandalagið, án þess að gerast fullur aðili
eða aukaaðili. i
Af sumum þeirra, sem hafa fylgzt með þessum mál-
um fyrir íslands hönd, hefur því verið haldið fram, að
þetta væri útilokað. Annaðhvort yrði ísland að gerast
aðili, aukaaðili eða hafa ekki nein skipti við bandalagið.
Nú er það upplýst, að þetta er ekki rétt. Á nýlokinni
ráðstefnu Varðbergs flutti G. Berthoin, framkvæmda-
stjóri skrifstofu Efnahagsbandalagsins í London, athygl-
isverða ræðu um þetta efni. Honum fórust m. a. svo orð
samkvæmt frásögn Vísis:
„Þá ræddi hann (þ. e. Berthoin) möguleika á auka-
aðild. Fyrir lægju beiðnir um slíka aðild frá allmörg-
um ríkjum en hann kvað bandalagið hafa fremur nei-
kvæða afstöðu til slíkra umsókna almennt talað, þótt
engin endanleg ákvörðun hefði enn verið tekin í því
efni. Ástæðan væri sú, að með mörgum aukaaðiidar-
samningum væri raunverulega verið að fara í kring
um Rómarsamninginn.
Þá benti hann á þann möguleika að ef þjóð hefði
aðeins eina vörutegund er hún flytti út, t.d. fisk, væri
ekkert því til fyrirstöðu, að hún leitaði sérsamninga
við bandalagsríkin um kaup og tollfríðindi, þótt hún
gerðist ekki aðili að bandalaginu."
Það er þessi síðastnefnda leið, sem íslendingum ber
áreiðanlega fyrst og fremst að athuga.
Annars eru mál Efnahagsbandalagsins enn svo mjög
í deiglunni, að erfitt er að segja um, hvaða mynd það
tekur í framtíðinni. Úr því mun ekki fást endanlega
skorið fyrr en séð verður, hvernig samningum þess og
Bandaríkjanna lyktar, en þeir skera úr um það, eins og
Thorkild Kristensen sagði hér á dögunum, hvort Atlants-
hafsríkin skiptast í framtíðinni í tvö andstæð tollabanda
log eða hvort góð viðskiptasamvinna tekst milli þeirra.
Meðan þetta og annað samningaþóf hinna stærri ríkja
stendur yfir, er ekki annað að gera fyrir ísland en að
fvlgjast vel með og bíða átekta eins og Helgi Bergs
leiddi rök að á Varðbergsfundinurn heirri stefnu verð-
ur fylgt og síðan gætt nægrar varúðár. þegar að því
kemur að ræða við Efnahagsbandalagið um viðskipta-
og tollamál, er engin ástæða til að óttast um. að við get
um ekki fengið samninga, er trvggi bæði sjálfstæði okk
ar og eðlileg viðskiptasambönd við Vestur-Evrónu Slíkt
verður bezt tryggt með því að bíða og rasa hvergi um
ráð fram.
Úr skýrslu forstjóra S.Í.S.:
Kauphækkanirnar í fyrra
áttu fullan rétt á sér
Reynslan sýnir, að gengislækkunin yar fullkomlega óþörf
í ársskýrslu þeirri um starf-
semi S.Í.S. á árinu 1961, sem
forstjóri þess, Erlendur Ein-
arsson, lagSi fyrir nýlokinn
aðalfund þess, er m. a. rætt
ýtarlega um lausn verkfall-
anna á síðastliðnu ári og þátt
samvinnufélaganna í þeim.
Rétt þykir að birta þennan
kafla skýrslunnar orðréttann
og fer hann hér á eftir:
— Gengisbreytingin í febrúar
1960 lagði allmiklar byrðar á al-
menning í Iandinu. Byrðar þessar
voru réttlættar með því, að nú
skyldi stöðva verðbólgu og koina
efnahagsmálum þjóðarinnar á fast-
an, varanlegan grundvöll. Eftir að
gengisbreytingin hafði verið gerð,
var þó strax viðurkennt af stjórn-
arvöldunum, að skert hefðu verið
kjör þeirra íslendinga, sem tóku
að hluta laun sin í erlendum gjald-
eyri. Var hér um að ræða farmenn
á millilandaskipum. Það var talið
mjög sanngjarnt, að laun þeirra
hækkuðu strax um 11—12%. Fyr-
ir vetrarvertíð fengu sjómenn á
bátaflotanum kjarabætur. Eftir
langt verkfall í Vestmannaeyjum
fengu iverkamenn þar 14,8% launa
hækkun, miðað við 8 stunda dag-
vinnu.
f Reykjavík og nágrenni höfðu
jnargir viðræðufundir átt sér stað
milli vinnuveiténda og verkalýðs-
félaganna. Vinnuveitendasamband
sílands hafði tekið þá afstöðu að
vera á móti nokkrum breyting á
ilaunum. Afstaða þessi vair rök-
studd með því, að atvinnuvegimir
þyldu ekki neinar launahækkanir.
Vinnumálasamband samvinnufé-
laganna hafði aðra skoðun á því,
hvað gera þyrfti til þess að forða
verkfalli og því stórtjóni, sem
slíku er jafnan samfara. Það var
álit Vinnumálasambands samvinnu
félaganna, að það væri ekki raun-
hæft að standa á móti einhverjum
kaupbreytingum, m. a. vegna þess,
sem á undan hafði skcð. Eigi að
síður taldi Vinnumálasamband
samvinnufélaganna rétt að kanna
til hlítar, hvort vinnustöðvun yrði
forðað í Reykjavík með þeii-ri til-
liögun, sem Vinnuveitendasam-
band íslands taldi rétta.
Reyndin varð sú, að veirkfall
skall á í Reykjavík, Hafnarfirði og
Akureyri 29. maí. Sáttatillaga, sem
fram kom frá hinni opinberu sátta-
nefnd skömmu eftir að verkfall-
ið hófst, var felld af flestum verka-
lýðsfélögum, svo og af félögum
Vinnuveitendasambands íslands,
en hins vegar samþykkt af Vinnu-
málasambandi samvinnufélaganna.
I sáttatillögunni var gert ráð fyrir
6% launahækkun strax og 4%
hækkun að ári, enda skyldi samn-
ingurinn gilda til 1. júní 1963.
Yrði samningnum þá ekki sagt
upp, skyldi hann framlengjast til
1. júní 1964, en jafnframt átti
þá allt kaupgjald skv. ákvæðum
Iians að hækka um 3%.
Eitthvert almennasta og víðtæk-
asta verkfall, sem sögur fara af
hér á landi, var nú skollið á, og
framundan virtist löng vinnu-
stöðvun, m. a. vegna þess að Vinnu
veitendasamband íslands virtist
hafa þá skoðun. að þreyta skyldi
verkfallsmenn til uppgjafar. Ilvað
hefði slíkt tekið langan tíma, og
ERLENDUR EINARSSON
hvaða tjóni hefði slíkt valdið al-
menningi og fyrirtækjum? Hvern-
ig hefði sá leikur endað?
Þá var það sem samviunufélög-
in gengu til samninga fyrir norð-
an. Samningar tókust. Laun hækk-
uðu um 11—12%, miðað við dag-
vinnu. Verksmiðjur tóku til starfa.
Forðað var því, að bændur nyðra
þyrftu að liella niður mjólk sinni.
Skip létu úr höfn. Sfldveiðibátar
og' sfldarverksmiðjur gátu haldið
áfram undirbúningi undir síldar-
vertíðina. Síldveiði varð bjargað,
en gjaldeýrisöflun síldveiðanna
fyrir norðan og austan reyndist
um 600 milljónir króna.
Mörgum létti, þegar samningar
höfðu tekizt fyrir norðan og
nokkru síðar í Reykjavík milli
Vinnumálasambands samvinnufé-
laganna og Dagsbrúnar. Ekki voru
þó allir ánægðir með þessa samn-
inga. Stjórnarvöld’ln, æm marg-
sinnis höfðu lýst því yfir, að þau
myndu ekki skipta sér af samning-
unum, gerðu nú harða hríð að sam-
vinnuhreyfingunni með blaðaskrif-
um. í þessum skrifum voru hinir
nýju samningar nefndir svika-
samningar. Var jafnvel talað um
pólitískt sainsæri. Þessar hnútur
hittu þó ekki í mark. Aðalfundur
Sambandsins samþykkti cinróma
þakkir til forystumanna Sambands-
ins. Á fundinum voru þó mættir
fulltrúar úr ölluni stjórnmálaflokk-
um Iandsins.
Mjög merkilegt nýmæli var í
samningum Vinnumálasambands-
ins og verkalýðsfélaganna. Samn-
ingarair voru til tveggja ára, en
gert var ráð fyrir 4% kauphækk-
un að ári, sem þó gilti því aðeins,
að ekki yrði nein veruleg röskun
á framfærslukfí' innði. í sáttatil-
Iögu sáttasemjara var einmitt að
fínna ákvæði um ákveðna hækkun
að ári. Hér var verið að leggja
grundvöll að aukinni festu í kjara<
málin og farið inn á brautir, sem
gefizt hafa mjög vel hjá nágranna
þjóðunum. Hér var því tækifæri
t’l þáttaskila i kjaramálum.
Nú gerði ríkisstjórnin þá skyssu.
ið hún lækkar vengið i byrjun
ágúst og eýðilagði þar með tæki-
færið til varanlegs vinnufriðar.
Ríkisstjórnin átti, að mínu áliti, að
standa vörð um krónuna. Fram-
I undan var vinnufriður. Framleiðsl-
| an var vaxandi. Þetta tvennt
skipti mjög miklu máli, og getur
skipt öllu máli, þegar meta á þörf-
ina fyrir gengisbreytingu. Álirif
gengisbreytingarinnar eru líka þeg
ar komin í Ijós. Laun margra
stétta hafa þegar lækkað mjög mik
ið, m. a. vegna gengisbreytingar-
innar. Er nú talið sjálfsagt af
stjóraarvöldunum, að hinar lægst
launuðu stéttir, þær hinar sömu
og samvinnuhreyfingin samdi við
sl. sumar, fái nokkra kauphækkun
fram yfir 4%, sem koma sjálfkrafa
í júní. Geta fyrirtækja að taka á
sig iaunahækkauirnar í fyrra var
að sjálfsögðu nokkuð misjöfn. Með
Iækkun vaxta hefði mátt auðvelda
fyrirtækjunum að taka á sig kaup-
liækkanirnar. Hvað viðvíkur Sam-
bandi ísl. samvinnufélaga, þá kem-
ur í ljós við uppgjör 1961, að unnt
var að taka kauphækkanirnar inn
í reksturinn án hækkunar vöru-
verðs eða þjónustu. Þrátt fyrir
kauphækkanirnar skilaði iðnaður-
inn sæmilegri afkomu. Tekjuaukn-
ing verzlunarinnar vegna gengis-,
breytingarinnar varð mun minni
en gengistapið, sem fært er gjalda-
megin á rekstrarreikning. Aukin
framleiðsla, aukin umsetning, auk-
in afköst og vinnuhagræðing sköp-
uðu möguleika til þess að taka
kauphækkanirnar inn I reksturinn.
í þessu sambandi verður ckki
komizt hjá að ininnast á tvennt,
að gefnu tilefni.
í fyrsta lagi: Þegar iðnaður Sam
bandsins taldi mögulegt að taka
á sig 11—12% kauphækkun sl.
sumar, var það af ráðandi mönnum
í ríkisstjórninni talin fráleit
ákvörðun að hækka Iaunin. Þess í
stað skyldi lækka vöruverðið. Hér
skýtur nokkuð skökku við, þegar
því hefur verið margyfirlýst, að
verkafólk skuli njóta Iiluta af fram
leiðsluaukningu og bættum rekatri
í hækkuðum launum. Nægir í
þessu þessu sambandi að vitna til
nágrannaþjóðanna.
í öðru lagi: Eftir gengisbreyt-
inguna í ágúst sl. var af verðlags-
nefnd tekin til athugunar breyting
á álagningu á vörum og þjónustu.
Yfirmaður verðlagsmála kallaði
fulltrúa Sambandsins á fund til
viðræðna um þessi mál. Tveir
fundir um þessi mál báru meiri
svip réttarhalda en venjulegs við-
ræðufundar. ítrekaðar tilraunir
voru gerðar á þessum fundum til
þess að kalla fram óskir frá full-
trúum sambandsins um hækkaða
álagningu á vörur og þi’'nustu.
Þessar tilraúnir mistókust, Full
trúar Sambandsins ítrekuðú fyrri
yfirlýsingar, að Sambandið hefði
| nldrei farið fram á hækkun álagn-
I ingar og myndi ekki gera nú frek-
! ar en áður.
I
Að lokum skal minnst á kaup-
gjaldsmál hjá fyrirtæki, sem Sam-
bandið er aðili að erlendis. Er hér
um að ræða Nordisk Andelsfor-
bund í Kaupmannahöfn. Sl. sum-
ai hækkuðu Iaun starfsmanna
| NAF að meðaltali um 12%%. Var
þessi Iaunahækkun í samræmi við
hækkun Iauna starfsmanna
danska sámvinnusambandsins og í
samræmi við launahækkanir al-
mennt í Danmörku sl. sumar. Að
sjálfsögðu hafði Samband isl. sam-
vinnufélaga engin áhvif á þessar
launabveytingar. Ekki hefur það
heldur heyrzt, að ríkisstjórn
(Framhald á 15 sfðu)

T í M I N N , laugardaginn 16. júni 1962
1