Tíminn - 01.09.1962, Síða 2

Fyrir fáeinum dögum voru
hundrað ár liðin frá fæðingu
belgíska irthöfundarins
Mauric Maeterlinck. Hann
var skáld, sem naut geysi-
mikillar frægðar fyrir fá-
einum áratugum, hlaut bók-
menntaverðlaun Nóbels og
lofsyrði hinna þekktustu rit-
höfunda og gagnrýnenda.
Nú er hann flestum gleymd-
ur, nema fáeinum fræði-
mönnum. í tilefni a|daraf-
mælis hans ritaði Carl Jo-
han Elmquist grein þá, sem
hér fer á eftir í þýðingu:
24. ágúst birtist í Le Figaro
grein eftir Octave Mirbeau, höf-
und bókarinnar „Viðskipti eru
viðskipti“. Hún fjallaði um ung-
an belgískan höfund, sem flest-
um lesendum blaðsins var með
öllu ókunnur: Maurice Maeter-
linck.
Það kom fram í greininni, að
þessi ungi maður hafði skrifað
leikrit, Prinsessan Malene, sem
myndi valda aðdáun „allra
þcirra, sem hungra eftir hinu
fagra og hin mikla“. „Maurice
Maeterlinck hefur,“ stóð þar
einnig, „veitt okkur mesta srlilld
arverk vorra tíma, hið dásamleg-
asta og einfaldasta verk, sem
þolir samanburg við, já ég voga
jafnvel að segja, tekur fram því
fegursta, sem Shakespere hefur
skrifað“.
Það er kunnugt að þetta braut-
argengi olli Maeterlinck ekki svo
Maurice Maeterlinck
litlum óróleika, og það sýnir
skapfestu hans, að hann lét ekki
alla þessa lofgjörð trufla sig,
heldur hélt rólegur áfram sína
braut, eins og ekkert hefði í skor
izt. Grein Mirbeaus, sem nú á
tímum er ekki hægt að lesa
nema sem grín, hafði þó haft
tilætluð áhrif. Hinn ungi belg-
íski höfundur var orðinn fræg-
ur.
Eftir Prinsessan Malene skrif-
aði hann nokkur önnur leikrit,
ekki síður frumleg: Óboðni gest-
urinn og Blindingjarnir. Þessi
leikrit voru sýnd í París vig tak-
markaða aðsókn, sem átti aðeins
þátt í að auka frægð hans sem
„torskilins" nútímahöfundar. Um
svipað leyti gaf hann út fyrsta
heimspekirit sitt, Fjársjóður
liinna auðmjúku, og það var und-
irstaða þess orðs sem fór af hon-
um, að hann væri „fágaður og
andríkur hugsuður".
Eitthvert fyrsta skáldið, sem
ekki skrifaði á frönsku, til að
falla fyrir töfrum Maeterlincks
var August Strindberg. í Opnum
bréfum til Intima Teatern skrif-
ar hann: „Frá Maeterlinck er
hvorki hægt að stela eða fá lán-
að. Það er varla hægt að verða
lærisveinn hans, því að fegurðar
heimur hans er ekki öllum op-
inn. En hann getur hvatt til að
leita að gulli í öskuhaug sjálfs
sín, og á því sviði viðurkenni
ég samband mitt við meistar-
ann“.
Maeterlinck naut frægðar sinn
ar á áþreifanlegan hátt. Tvisvar
fékk hann frönsku leikritaverð-
lanuin. Hann fékk bókmennta-
verðlaun Nóbels árið 1911 og
tók sæti í hinni konunglegu
belgísku akademíu. Árið 1913
gerði franska akademían honum
orð og bauð honum sæti meðal
hinna tuttugu og fjögurra ódauð-
legu, en hann hafnaði boðinu,
því að hann hefði orðið að gerast
franskur ríkisborgari. Árið 1932
var 'hann sæmdur aðalstitli.
Fáir rithöfundar hafa átt jafn
glæsilega framabraut og Maurice
Maeterlinck. Hann dó eftir langa
og trúlega hamingjuríka
ævi árið 1949, og naut þá enn þá
þeirrar hylli, að menn bjuggust
við að honum yrði skipaður var-
anlegur sess í bókmenntasög-
unni, jafnvel þótt einstakar gagn
rýnisraddir væru farnar að heyr-
ast. Eftir andlát hans dvínaði
skáldfrægð hans ótrúlega hratt,
og núna, þrettán árum eftir
dauða hans, standa bækur hans
og rykfalla í hillum bókasafn-
anna. Ekkert leikhús sýnir leik-
rit eftir hann, og nýlega full-
yrti franskur gagnrýnandi, að
það eina, sem menn muni um
Maeterlinck sé, að hann skrifaði
textann við óperu Debussys
„Pelléas og Mélisande".
Þag er eitthvað í þessu dæmi,
sem erfitt er að koma heim og
saman. Það er enginn efi á því
að samtíðarmenn hans, Octave
Mirbeau þar fremstur íyflokki,
ofmátu hann, og það er jafnljóst
að nútímamenn vanmeta hann.
En er það náttúrulögmál eða lög-
mál um skuldaskil, að menn
skuli greiða aftur með vöxtum
og vaxtavöxtum, það sem þeir
hafa fengið um of? Slíkt hefur
komið fyrir áður í bókmennta-
sögunni, — Byron lávarður er
gott dæmi um það, — en dæmið
um Maeterlinck er sérstaklega
öfgafullt, ef það er "rétt, að hans
verði minnzt fyrir það eitt að
hafa skrifað óperutexta fyrir
Debussy. Og skáld, sem búið er
að vanmeta svo mikið, á naum-
ast neina verulega möguleika að
hefjast upp á ný.
Menn freistast næstum til að
halda að Maeterlinck hafi verið
bókmenntalegur svindlari, sem
hafi allt í einu verið flett ofan
af. En svo er ekki. Enn þá er
hægt að lesa sér til ánægju hin-
ar fögru endurminningar hans
Bulles Bleues, (Bláar bólur),
sem kom út ári fyrir andlát hans,
og þar kempr fram mynd af sönn
um listamanni, sem var gæddur
talsverðri sjálfskímni og sízt af
öllu gaf sig út fyrir að vera séní.
Heimspekiritgerðir hans styðja
þá skoðun, að hann hafj verið
heiðarlegur. Hann þykist ekki
búa yfir lausn á öllum gátum til-
verunnar; hann er miklu fremur
leitandi andi, sem sér ráðgátur
í öllu.
Stílsnilld Maeterlincks getur
að nokkru leyti skýrt, hve föst-
um tökum hann náði á samtíma-
mönnum sínum. Flest heimspeki-
rit hans er hægt að kalla innan-
tómt skraut. Hann var ekki frum-
legur hugsuður. heldur tók hug-
myndum fyrirrennara sinna,
Marcus Aurelius og Montaigne,
Emerson og Carlyle. Hann gerði
enga tilraun til að leyna lánun-
um, en tungutak hans var svo
músíkalskt og heillandi, að
flestir lesendanna töldu allt vera
frá honum sjálfum komið, og
það þótt hann gerði heiðarlega
og vandlega grein fyrir heimild-
um. Síðar komust menn að raun
um, að í þessum bókum stóð eig-
inlega ekki mikið annað en glam
ur, og músíkstíll þeirra var þá
orðinn úreltur Eg álit samt, að
hann hafi haft rétt til að velta
heimspekivandamálum fyrir sér
á þennan greindarlega, en ódýra
hátt, og það er ekki honum að
kenna, að lesendur drukku þetta
í sig sem djúpan og frumlegan
vísdóm.
Sem leikritaskáld tók hann
saman við symbolismann, og þar
endurtók sig gamla sagan um
frönsku ,,ismana“ sem ekki telja
sig hafa sigrað fyrr en þeir hafa
komizt á leiksviðið. Við minn-
umst á leiksviðið. Við minnumst
þess, að Victor Hugo, sem ekki
var leikskáld að upplagi, lagði
mikig á sig til að koma róman-
tíkinni á framfæri í leikhúsun-
um. Á sama hátt reyndi sagna-
skáldið Emile Zoia að einbeita
hæfileikum sínurn, sem fóru óð-
um þverrandi, til að gera raun-
sæisstefnuna sviðshæfa. Nú var
symbolisminn nýjasta stefnan
með Ijóðskáldin Mallarmé, Rim-
baud, Verlaine og Villiers-de-
L’Isle-Adam sem upphafsmenn,
og þessar einkar ljóðrænu stefnu
dreymdi auðvitað líka um að ná
tökum á leikhúsunum.
Maeterlinck hóf ritferil sinn
með ljóðabók í anda symbólism-
ans, Serres Chaudes (Gróður-
hús), en tvímælalausir leikritun-
arhæfileikar hans hvöttu hann
til að semja næst leikritið
Prinsessan Malene sem eins og
næstu tveir einþáttungar hans,
þó ekki var ætlað til að sýna á
sviði, heldur til að lesa upp.
Þegar Octave Mirbeau, sem
hafði samúð með symbolisman-
um, lofsöng „Prinsessuna Mal-
ene“ svo ákaft, og þegar Théatre
de l’Oeuvre í París reyndi af
kappi næstu árin að koma leik-
ritum hans á framfæri, lá að baki
því setningin: — þá hafa sym-
bolistarnir loksins fengið sitt
leikhús.
Prinsessan Malene er hæpin
blanda úr Shakespeare og
Grimm-bræðrum, og samansafn
leikritsins af leikrænu brambolti
gerir, að það er alls ekki dæmi
um bezta skáldskap hans. Eins
og fljótlega kom í Ijós stefndi
hann helzt í átt að innri leik.
í beztu leikritum hans kynn-
umst við fólki, sem finnur sig á
óljósan og dularfullan hátt vera
leiksoppar grimmra örlaga og
tekur aðgerðarlaust á móti þeim,
af því að það veit ekki, hvað það
skuli gera. Það talar saman um
þetta, en kemst ekki að neinum
niðurstöðum, sömu spurningarn-
ar og sömu svörin eru endur-
tekin, og að lokum situr fólkið
eftir í djúpri örvæntingu. Mað-
ur freistast næstum til að segja,
að þetta fólk bíði eftir Godot.
Það er nefnilega mikið í ein-
þáttungum Maeterlincks, sem
bendir greinilega í átt til hinn-
ar „absurdu" leikritunar vorra
tíma, ekki sízt aðgerðarleysi per-
sónanna og tilbreytingarlaus
endurtekning meiningarlausra
setninga. En hann er ekki tal-
Framhald -a hls 13
Þar er ekkert að sjá nema sléttan stálflöt — og
ekkert annað — enga víra, eða annað „dinglum-
dangl", allt er lokað og varið. — Hann er vatns-
heldur, stálplatan er öll þétt með gúmmíi, —
(okkur er sagt að hann jafnvel fljóti) —
Volkswagen eru allir vegir færir
Volkswagen yfirbyggingin er varin fyrir ryði og
tæringu. — Volkswagen er sígild bifreið og hefur
þess vegna hærra endursöloverð en aðrar bifreiðar
— Gjörið svo vel að lita inn og okkar er
ánægjan að sýna yður Volkswagen. —
Heildverzlunin HEKLA hf.
, Hverfisgötu 103 — Sími 11275.
Hvers vegna lítið þér ekki
und ir hann líka?
2
T í M I N N, laugardagurinn 1. scpt. 1962. —