Tíminn - 18.12.1962, Blaðsíða 8

í máli og myndum
Ólöf Jónsdóttir:
Heimsókn
Leiftur gaf út.
Hnattferð í mynd og máli
Bókaforlag Odds Björnssonar
Akureyri
Með sanni má segja um þessa
bók, að við hana eigi vísan um
það að sitja kyrr á sama stað og
samt að vera að ferðast, og vafa-
laust hefði Jónasi þótt vel eiga við
að yrkja þessa vísu af tilefni slíkr
ar bókar, sem hér er út komin,
hefði hann mátt höndum um hana
fara.
Þetta er að frumútgáfu þýzk
bók „Die Welt in Bild und Wort“,
og kom bókin út í Þýzkalandi 1959.
Hefur pappirinn verið fluttur inn
myndprentaður, en bókin að öðru
leyti gerð hér og íslanzk smíð.
í henni eru hvorki meiil né minna
en 261 Ijósmynd þar af 47 lit-
myndasíður. íslenzka textann hef-
ur Björn 0. Björnsson gert, og I skyggnzt. um löndin fyrir botni
mun hann vafalítið endursagður
fremur en þýddur. Bókin er í stóru
broti og afar fögur álitum. Fyrsti
kaflinn er um heimskautasvæðin
með fagunú litmynd frá Græn-
landi. Síðan er haldið til Norður-
landa og brugðið upp litmynd
frá Lapplandi. Eftir það liggur
leiðin til Lundúna, um Bretlands-
Miðjarðarhsfs og leið'in lögð norð
ur í Sovétriki. Síðan kemur Tíbet
og Indland, Kína og Japan. Ástral-
íu og Nýja-Sjálandi er heldur ekki
sleppt, og ævintýralönd eins og
Suðurhafseyjar og Alaska, eiga
líka sínar siður. Þá erum við kom
in vestur og norður yfir Kyrrahaf
og byrjum þar á óravíðum sléttum
eyjar, Mið-Evrópu, Þýzkaland, Kanada, lítum á skýjakljúfana í
Austurríki, Sviss, Frakkland, Spán,
Ílalíu, Grikkland — og á spjald-
kápu er firnafögur mynd af vind
New York og önnur stórvirki
ríkjanna. Síðast er Suður-Ameríka
i þessari bók, sem spannað hefur
myllu á eyjunni Mykonos. Eftir heiminn á tæpum 200 blaðsíðum.
það er haldið suður í Afríku, litið; Litmyndirnar eru afar fallegar
yfir Atlaslönd og Sahara, komið j i>g vel gerðar, og svo er um annan
lii Kongó og haldið alla leið suður frágang bókarinnar. Samvinna sú,
að Borðfjalli, siðan norður eftir' sem á síðustu árum hefur tekizt
austurströnd Afríku til Egypta-1 milli erlenúra og íslenzkra bóka-
lands og yfir til Arabíu og I gerðarmanna og útgáfufyrirtækja,
hefur fært okkur marga kjörgripi
á síðustu árum og gert okkur fært
að koma út í íslenzkum búningi
ýmsum þeirn stórbókum og öndveg
isverkum, sem við höfum áður
liorft á í eriendum búðargluggum
en talið ofviða islenzkri getu að
fást við.
Þessi bók er einn slíkra kjör-
gripa, í senn heimilisprýði og fróð
íeiksnáma óldnum sem ungum.
En mér er sem ég sjái svipinn á
sjálfum mér, hefði ég fengið í
hendur slíka bók rétt fyrir ferm-
mguna, þegar áhugi minn var mest
ur fyrir heiminum — forvitni, sem
landafræði Karls Finnbogasonar
hafði vakið en hvergi nærri sval-
að. Þá þóttu nú minni bókar-
Framh. á 13 síðu
rafið í gömul vé
Bjöm J. Blöndal:
Lundurinn helgi
Bókaútgáfa Menningarsjóðs
.Fyrir tólf árum kom út bók, sem
hét Hamingjudagar. Höfundurinn
var borgfirzkur bóndi, Björn J.
Blöndal kominn á efri ár, og hafði
ekki áður gefið út bók. Bókin
vakti verulega athygli og hlaut
góða dóma. Hún hafði að geyma
minningar og skynmyndir höfund-
ar frá liðinni ævi. Kostir þessarar
bókar voru einkum tvenns konar
— óvenjulega fersk náttúruskynj-
un, vakandi athygli og glögg-
skyggni á atferli og sálarlífi dýra
cg næmleiki á blæbrigði náttúr-
unnar — og samfara þessu seið-
mjúkur og fágaður frásagnarstíll.
Siðan hafa komið út fimm bækur
eítir Björn J. Blöndal, og hin
síðasta nú fyrir þessi jól, Lundur-
inn helgi. Þessar bækur bera svip-
mót hinnar fyrstu. Bjöm hefur
sýnt með' þeim, að hann er gildur
rithöfundur. En mér finnst þær
allar síðri en Hamingjudagar, og
því síðri sem höfundur leitar
lengra út fyrir svið heimkynnis
síns og lífsreynslu. Bezt virðist
mér honum jafnan takast, þegar
hann lýsir veiðivötnum, veiðiskap
og konungi fiskanna, svo og í nátt-
úrulýsingum af nánasta umhverfi
sínu, fuglum og húsdýrum, sem
hann hefur umgengizt. Þegar hann
sækir efni sitt í liðna tíð og bregð-
ur smásöguíormi nútímans a dul-
ræðar þjóðsagnir og munnmæli,
eiu öfgar á næstu grösum, og
stundum ærið langt seilzt.
Þessara einkenna virðist mér
verða vart í bókinni Lundurinn
helgi. Hún geymir níu þætti sem
varla verða kallaðír annað en smá
sögur. Þetta eru allt dýrasögur,
en yfir þeim er dulrænn þjóðsögu-
blær og í þær vafið ýmsum þjóð-
BJORN J. BLONDAL
sagnabrotum og stemninguni. —
Margar eru þessar dýralýsingar á-
kaflega hugljúfar, sýna vit dýra
og boðskapur þeirra allra er sá
að sýna og sanna hamingjuna, sem
leiðir af skilningsríkum og ástúð-
legum samskiptum manna og dýra.
En sum þessara ágætisdýra, sem
höfundur leiðir fram, virðast tæp-
lega af þessum heimi. Þau eru á
einhvern hátt ófresk, oftlega látið
í það skína, að uppruni þeirra sé
úr goðveru-, kynja-, álfa- eða for
ynjuheimi, og þau eru á ýmsan
hátt yfirnáttúrleg, svo að lesand-
p.num stendur beygur af og sam-
úð hans og aðdáun þeim verð'ur
meini blandin.
í sögunum í þessari bók er sagt
frá hryssunni Nótt, dóttur Dags
hins fannhvíta, sem gömul sögn
sagði kominn af sæhesti og hvarf
að lokum sporlaust eins og kynja-
hesti sæmdi Og Nótt rennur líka
með flokk sinn í hafið. Það er
sagt frá gamla manninum, sem
þeysir á Grána sínum inn í eilífð-
ina, og er það ein bezta saga bók-
arinnar. Þar greinir frá ginnvitr-
um forystusauðum, sumir eru tald-
ir af huldukyni, forvitrum hundum,
hröfnum og örnum, sem hafa vit
fyrir mönnum, harmi dýranna og
gleði.
Orðfæri höfundar er skemmti-
legt og hann notar ýmis gömul
orðtök og hlutaheiti, s.em nú eru
á fárra vörum og að falla í fyrnsku
með breyttum þjóðháttum..Einnig
eru lýsingar hans upprifjun föln-
aðra þjóð'lífsmynda, og fyrir það
og orðfærið eru sumir þættirnir
góðir leskaflar í æskulýðsbækur.
Höfundur rifjar og víða upp
gamla þjóðtrú, og mun í þessari
bók sem hinum fyrri bjarga ýmsu
frá gleymsku af því tagi. Má nefna
þá tiú, að smalanum sé nauð-
synlegt að steypa undan steindepl
inum, svo að ekki fljúgi undir ærn-
ar, eða trúna á töframátt mjólkur
úr þrílitri kú, og það þjóðráð að
sirera ofan af eyrum hunds, sem
er með' hundapest. Þessi bók er
mjög sérstæð og girnilestur þeim,
sem unna dýrasögum og hafa gam-
an af ýmsum tilbrigðum íslenzkr-
ar þjóðtrúar. Höfundurinn leiðir
lesandann í iund, sem lengi hefúr
verið þjóðinni ginnhelgur, og er
það raunar enn, þó að' bæði helgin
og lundurinn breytist eftir tízk-
unni. — AK.
Þessi litla og snotra bók kom út
á árinu sem leið. Þar kvaddi nýr
höfundur sér hljóðs, kona, sem
ýmislegt hei'ur að vísu birzt eftir
áður í blöðum og tímaritum, og
alloft heyrzt í útvarpi, einkum
við. lestur ævintýra fyrir börnin.
Þessi bók hefur að geyma ævintýri,
minningar, smásögur og ljóð. —
Ævintýrin eru tvö fremst í bók-
inn; — en raunar er blær ævin-
týrsins á öllu efni hennar. Þessi
ævintýri eru örstutt, skær ljós,
sem skína ; milai. Hið síðara —
Rósin og stjakinn — á sér for-
skrift í Legg og skel, en þeir eru
margir, sem notað hafa þá for-
skrift, og mættu vera enn fleiri.
Á eftir ævintýrunum koma
fimm endurminningar. Þetta eru
afar hugþekkar myndir, sem eiga
vafalaust uppistöðu í raunveruleg
i.m atburðum en ívafið er leikur
ævintýrsins. Sumar þessar mynd-
ir eru gullfallegar eins og Gjöf-
in — sem er lofsöngur um fegurð'
eilinnar.
Næst koma átta sögur, og ber
hin fyrsta bókarnafnið, Heimsókn.
Ein þeirra neitir Einstæðingur bg
er efn; hennar hversdagsleg harm-
saga, sem sögð er af mikilli sam-
úð. Sagan Aðfamgadagur ber skýr-
ari svip og persónulegri. Marg-
ar hafa þessar sögur yfirbragð
minningabrota, sem aukið er við.
Samúðin með lítilmagnanum hvik-
ar hvergi, og fegurð manlífsins
birtist þar jafnan í hjartagæzku.
Það er mikil mildi yfir þessum
sögum. Aðdáun höfundar á bar-
áttu hins snauða og umkomulitla
og því fólki, sem reynir að létta
þá baráttu, er mikill aflvaki. Mál-
far og frásöguháttur ber því að
vísu vitni, að höfundur hefur ekki
ÓLÖF JÓNSDÓTTIR
ástundað ntstörf lengi, en það'
glitrar víða á góðmálminn. Alls
staðar er beitt mikilli vandvirkni
og alúð, sem leiðir til athyglis-
verðs árangur og sýnir, að þar er
fágað'ur sá efniviður, sem meira
hefði getað orðið úr, ef tækifæri
hefðu gefizt fyrr á ævi.
Órímuðu ijóðin síðast í bókinni
eru fagrar hugsanir í fáguðum bún
ingi, og þau bera vott um næmt
Ijóðskyn.
Þessi bók er hverjum manni hoH
ur lestur og snertir aðeins góða
strengi. Hún ber bott um einlæga
í viðleitni og betri vinnubrögð
en mörg þeirra rita, sem út eru
gefin með yfirlæti. — Kápa bók-
arinnar er óvenjulega fögur —
listræn ljósmynd eftir Kaldal. —
AK
Heimsreisubók
ALUÐ OG HILDI