Alþýðublaðið - 19.03.1940, Qupperneq 3

ÞRTÐJUDAGUR 19. MARZ 1940.

ALÞYÐUBLAÐIÐ
RTTSTJÓRI:
W, R. VÁLDEMARSSON.
1 CJarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGRfSPSLA:
AtÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverflagötu).
SÍMAR:
4900: Afgrelðala, auglýslngar.
4901: Ritstjóm (innl. Créttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálmo (heima).
4905: AlþýSuprentsmiBJan.
i4906: AfgreiSsla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMHJJAN
Hitaveitan og
koiaverðið.
AÐ ER EKKI að eins gleði-
legt fyrir atvinnulausa
verkamenn hér í bænum a‘ð fá
þær fréttir, að efni til hitaveit-
tunnar sé í þann veginn að koma
hingað, heldur eru það gleði-
fréttir fyrir al’a bæjarbúa. Hita-
veitan er tvímælalaust eitthvert
stórfeldasta urnbóta- og fram-
faríamál, sem nokkru simni hefir
verið ráðist í hér á landi, þó að
vitanlega geti komið óhöpp fyrir
þetta mál eins og önnur, hversu
góð, sem þau eru.
Pað hefir raunverulega legið
eins og mara á liugum Reykvík-
inga síðan í haust, hversu mikil
óvissa hefir verið um það, hve-
nær efnið myndi koma hiingað,
En nú fara menin að verða heldur
vonbetri, þó að vel geti verið, að
framkvæmdir þurfi að stöðvast,
■jafnvel í lengri tímia, vegna þess
efnis, sem enn er ekki komið af
stað hingað utanlands frá og
sumt að minnsta kosti er ekki
farið að framleiða, eins og
til dæmis mikið af rörunum, sem
á að steypa í Danmörku.
Verkamenn vonuðu, að hita-
veitan myndi veita ákaflega
mikla vinnu hér í hænum í vet-
ur. Að vísu veitti hún nokkra
vinnu, en samt miklu minni en
menn vonuðu, þar sem til dæmis
ekki hafa verið um lengri tírna
nema 30—40 menn í vinnunni.
En nú, þegar efnið kemur, er
þess að vænta, að miklu meiri
hraði korni á framkvæmdirnar, ef
frostlaust verður, og það má gera
náð fyrir því, að frost verði a. m.
k. ekki nrikil úr þessu.
Mönnum er ljóst, að ef stríðið
stendur áfram um lengri tíma,
sam sannarlega má gera ráð
fyrir, þá verður hitaveitan
enn þýðingarmeiri fyrir Reykja-
vík og raunar landið allt. Kola-
verðið á áreiðanlega eftir að
hækka enn stórkostlega og ef
tii vill að komast upp í það, sem
þaðvarðhæst í síðasta stríði — og
þá sjá menn, aðhitaveitan kemur í
góðar þarfir og sparar rnönnum
mikið fé og ekki síður landinu er-
lendan gjaldeyri.
Að vísu óttast margir, að verð-
ið á heita vatninu verði afar hátt.
Það er ekki ástæðulaus ótti.
Hiíaveitan mun að minnsta kosti
kosta um 12 milljóniir króna, og
höfurn við þann bagga að bera
fyrir sleifarlag og óstjórn ipeiri-
hlutans í bæjiarstjórndnini.
Það hefir lika gert menn enn
óttafyllri, að heita vatnið í hiniu
svonefnda laugahverfi, þar sem
heitt vatn hefir verið undanfarin
ár, hefir síðan • 1. október verið
ihækkað í verði um að minnsta
kosti helming og er nú af hálfu
bæjarins miðað við 81 krónu kola
verð, að frádregnum 10%. Þessi
hækkun var ástæðulaus að mestu,
þar sem kostnaður við þetta heita
vatn hefir ekki aukizt, og er því
Opið bréf til fjárveiíinganefndar.
Frh. af 2. síðu.
En til þess að höfundurinn
geti einbeitt þannig huga sín-
um, heila og hjarta í sæmilegri
samstillingu, er honum lífsnauð-
syn, einkum þegar aldurinn
færist yfir hann, að geta verið
sem allra lausastur við fjar-
skyldar áhyggjur og þó einkum
við hinar ófrjóu, tærandi á-
hyggjur út af því, hvernig hann
fái fullnægt brýnustu lífsþörf-
um.
Ég þykist vita, að háttvirtri
fjárveitinganefnd liggi það í
augum uppi eins og öllum betri
mönnum, að ekkert þjóðfélag
eigi að vinna sjálfu sér svo
heimskulegt tjón að láta krafta
færustu rithöfunda sinna fara
í súginn fyrir svo auðbætt vand-
kvæði.
Ég býst ekki heldur við, að
nana greini á við þetta fólk um
Dað, að sízt af öllu megi okkar
Djóðfélag við svo gálausri eyði-
leggingu á óvenjulegum rithöf-
undahæfileikum. Hún veit eins
vel og það, að í augum hins
menntaða heims höfum við ekki
álit fyrir nokkurn skapaðan
hlut annan en bókmenntir okk-
ar. Þetta vitum við öll. Við höf-
um verið að segja þazð í nokkra
áratugi. Við höfum reist á því
sjálfstæðiskröfur okkar. Við
höfum byggt á því vonir okkar
um að fá endurheimt sjálfstæð-
ið. Og þrátt fyrir þetta, þvert
oían í okkar eigin játningar, er-
um við að hefja herför gegn
þeim mönnum, sem með verk-
um sínum eru að hjálpa okkur
til að styrkja þessa undirstöðu,
eru að viðhalda því áliti í aug-
um hins menntaða heims, að við
séum þó ekki enþá hættir að
vera bókmenntaþjóð.
Eftir hvaða rökfræði á mað-
ur að hugsa til þess að finna ein-
hverja heila brú í þessum hugs-
anagangi?
í verzlunarheiminum er það
talin gullin viðskiptaregla, að
vara sé metin að sama skapi
dýrara verði sem hún er vand
fengnari.
Hvers vegna leggjum við ekki
svipað mat á vöru hinna betri
rithöfunda?
Þeir framleiða mjög vandgerð
verðmæti, sem ekkert manns-
barn í landinu er fært um að
skapa nema þeir. Og samt sem
hér um raunverulegt okur að
ræöa af hálfu bæjarins-, p'ó aÖ
segja megi kannski, að eigendum
og leigjendum í þessum húsum
sé ekki vandara um aö borga
mikiÖ fyrir hitann en öðrum bæj-
arbúum að þurfa að kaupa kol.
En ef heita vatnið, eftir að hita-
veitan tekur til starfa, verður
miðað við kolaverðið á hverjum
tíma, eins og nú í laugarvatns-
húsunum, þá verður hitaveitan
b'and.ið gleðiefni fyrir bæjarbúa
Vonandi sjást ráð til þess, að
svo verði ekki, og engin ástæða
virðist til þess fyrir bæinn, að
r.oía hitaveituna til beinnar skatt-
lagningar bæjarbúa.
Vitanlega ber neytendunu'm að
greiða hitaveituna, og það munu,
þeir gera. Það virðist vera nóg'
fytir þá að þurfa að borga hana
um þremur millj'ónum króna dýr-
ari en hún hefði þurft að verða,
ef hraði og fyrirhyggja hefði ver-
jið í framkvæmdunum, þó að ekki
sé nýjum sköttum bætt ofan á.
Hins vegar er ekki rétt að vera
með neinar hrakspár í sambandi
við hitaveiíuna. Maður vonar
aðeins, að hún verði til þeirrar
blessunar fyrir bæjarbúa, sem
íhenni var ætlað að verða og hún
geíur orðið.
áður verða þessir fágætu menn
að neita sér um alla skapaða
iluti umfram hversdagslegustu
lífsnauðsynjar, hafa ekki efni á
að ylja upp hýbýli sín lengur
en nokkrar klukkustundir á
dag, eins og nú er komið, geta
aldrei farið í bíó eða leikhús, er
um megn að veita sér svo mik-
inn luxus sem sítrónur til þess
að lífga upp hugsunina, sem
Deir eiga þó allt sitt undir.
En á sama tíma gerast þau
fádæmi á annari hverri hunda-
júfu í kringum þá, að ausið er
í hæfileikalitla hversdagsmenn
12 til 20 þúsund króna launum,
ýmist fyrir ósýnileg verk eða
vinnu, sem svo að segja hver
heilvita maður í landinu gæti
leyst eins vel af hendi og þeir
og þarf jafnvel ekki heilt vit
til.
Ég veit, að háttvirt fjárveit-
inganefnd er mér sammála um
það, að í þessu háttalagi sé
hvorki snefill af viti né siðferði.
Og ég geng að því vísu, að henni
sé það ekki neitt undrunarefni,
þó að slíkir rithöfundar, sem
gefin er sú náðargáfa að sjá
afskræmi tímanna í æðra ljósi
en önnur veraldarbörn, eigi dá-
lítið erfitt með að koma auga á
„guðsneistann11 í því þjófélagi,
sem þvílíkan mælikvarða legg-
ur á sálargáfurnar.
VH.
Það er opinbert mál, hvers
vegna Menntamálaráð lækkaði
rithöfundarstyrk minn og fjár-
málaráðherra þurrkaði nafn
mitt burt af fjárlögunum.
Það er vegna þess, að nokkr-
ir siðleysingjar eru búnir að
ljúga því svo oft, að fólk er far-
ið að trúa því, að ég sé komm-
únisti.
Ég ætla ekki að rekja hér
stjórnmálaskoðanir mínar. Þær
eru fastur hlekkur í langri
keðju af lífskoðunum, sem ég
hef aflað mér með margra ára
lestri, reynslu og heilabrotum.
Stjórnmálaskoðunum mínum
verður því ekki þokað úr skorð
um nema með breytingu á líf-
skoðununum. Og lífskoðunun-
um verður ekki breytt með
neinum aðgerðum öðrum en
betri þekkingu. Og ég vona, ,að
mér reiknist það ekki til synd-
ar í æðra ljósi, þó að það verði
mér til fordæmingar hér niðri í
dimmum dal þessa heims, að ég
hef ekki hæfileika til að breyta
um skoðanir á sól sannleikans
eftir markaðshorfum og árferði.
En hvað kemur höfundskap-
ur minn stjórnmálaskoðunum
mínum við?
Væri orðasafn mitt gagnlegra
íslenzkri tungu, ef ég væri sós-
íaldemókrat?
Væru þjóðlífslýsingar mínar
og frásagnir af dularfullum fyr-
irbrigðum nokkru læsilegri, þó
að ég væri framsóknarmaður?
Væri auðveldara að tileinka
sér Esperanto af kennslubók-
um mínum, ef ég tilheyrði sjálf-
stæðisf lokknum ?
Væri Alþjóðamál og málleys-
ur ver skrifuð bók, ef ég væri
kommúnisti?
Hvað kemur íslenzkur aðall
eða Ofvitinn eða þær fyrirhug-
uðu bækur mínar, sem á eftir
þeim eiga að fylgja, pólitík við?
Er það velgerningur við bók-
menntir landsins og þjóðfélagið
að leggja stein í götu ópóli-
tískra, listrænna verka, af því
að stjórnmálaskoðanir höfund.-
arins eru ekki að skapi ein-
hverra pólitískra leiðtoga? Er
nokkur svo sljólega sjáandi, að
það sé í þoku fyrir honum, í
hvílíkan voða stefnt er andlegu
frelsi og lýðræði þjóðurinnar, ef
á að kefla æðstu vitsmunaöfl
landsins? Slíkt ofbeldi gegn
vitsmununum á sér ekki stað í
neinu lýðfrjálsu landi nema hér.
Það bar til í Danmörku í vet-
ur, að einhver þingmaður stakk
þar upp á því, að Andersen
Nexö skyldi sviftur rithöfund-
ar.styrk fyrir grein, sem hann
skrifaði í tilefni af Finnlauds-
styrjöldinni.
Hvernig snerist dönsk menn-
Ing við þessari uppástungu?
Sagði hún: Það er rétt að láta
þennan helvítis kommúnista
ekki hafa neinn rithöfunar-
styrk?
Nei, Danir svöruðu allt öðru-
vísi. Danskt frjálslyndi og dönsk
mannúð og hin mikla heil-
brigða skynsemi Dana risu upp
og fordæmdu þennan hugsun-
arhátt: Við veitum Andersen
Nexö rithöfundarstyrk sem
skáldi og rithöfundi, en ekki
sem stjórnmálamanni, og skáld-
rit hans eru pólitík lians óvið-
komandi. Svona svöruðu Danir.
Og þar með var þessi uppá-
stunga hins danska þingmanns
kveðin niður fyrir fullt og allt.
Svona hugsa menn í öllum
löndum, þar sem lýðræðið hef-
ur Eest þær rætúr, að það tekur
ekki að apa eftir ofbeldisstefn-
unum, hvað lítið sem út af ber.
Og það sýnir ennþá átakan-
legar yfirburði danskrar menn-
ingar yfir ástandið hér heima,
að hún svarar uppástungu þing-
mannsins með slíkurn mann-
dómi, þrátt fyrir það, að Ander-
sen Nexö er mjög virkur maður
í danskri kommúnistapólitík,
hefur skrifað að minnsta kosti
tvær bækur um Rússland, ritar
iðulega greinar í Arbejderbla-
det og flytur oft erindi á fund-
um kommúnista.
En ég hefi ekki skrifað eina
einustu pólitíska grein síðan
1935 og þar til snemma í vetur
og annaðhvort einu sinni eða
aldrei talað á pólitískum fundi.
En löngu áður en ég ritaði
greinar mínar um heimspólitík-
ina í vetur er farið að braska í
því að taka styfk til bókmennta
og lista út af 18. gr. fjárlaganna
beinlínis í þeim tilgangi að
svifta mig og tvo menn aðra rit-
höfundarstyrknum,
Með öðrum orðum: Það átti
að svifta mig rithöfundar-
styrknum bara fyrir persónu-
legar skoðanir mínar á pólitík.
Er þetta þá lýðræðið? Er
þetta virðingin fyrir einstak-
lingsfrelsinu? Var það tilætlun
fjárveitinganefndar, þegar hún
samþykkti breytinguna á 18.
greininni, að fjárveitingar til
skálda og listamanna yrðu und-
irorpnar svona dutlungafullum,
órökstuddum ruddaskap? Nei.
Eg þykist vita, að hún hafi ekki
ætlazt til þess. Ég þykist full-
viss um, að hún hafi ætlast til,
að hver héldi sínu.
Og til hvers er verið að þessu?
llverjum þénar það? Felst í
þesu nokkur örmull af öryggi
fyrir núverandi þjóðskipulag
eða trygging fyrir öðru betra?
Hafa menn ekki gert sér það
ljóst, hvað þetta er algerlega út
í loftið? Og hefir það farið fram
hjá mönnum, að meiri hluti
fólksins er á móti þessari van-
virðu? Allt betra fólk er á móti
því.
VIII.
Ég hef nú gert háttvirtri fjár-
veitinganefnd nokkra grein fyr-
ir því, sem ég hef afrekað og
hef með höndum fyrir íslenzka
tungu og bókmenntir. Ég vona,
að nefndin hafi nú áttað sig á
því til hlítar, hversu ómannúð-
legt það muni vera í minn garð,
sem Menntamálaráð og fjár-
málaráðherra hafa aðhafzt. Og
úg þykist vita, að hún búi yfir
svo mikilli réttlætistilfinningu,
að henni finnist það sjálfsögð
ráðstöfun að bæta úr þeirri
rangsleitni, sem hér hefur verið
höfð í frammi við einn af merk-
ustu rithöfundum hinnar ís-
lenzku þjóðar.
Ef nefndin verður við þessari
ósk, vona ég, að mér vinnist
tími til að auðga hinar fáskrúð-
ugu bókmenntir þjóðarinnar áð
fjórum nýjum bókum, áður en
þau níu eða tíu ár eru liðin, sem
ég á eftir í þessum heimi.
En þeim, sem alltaf telja eftir
þessi lítilfjörlegu vinnulaun,
sem hent er í æðstu vitsmunaöfl
þjóðarinnar, þeim sálum get ég
veitt þá huggun, að því hefir
verið spáð fyrir mér á sæmilega
trúverðugum stað, að þegar ég
sé búinn að vera 17 ár í hjóna-
bandi, verði mitt sæti autt 1
fjárlagafrumvarpi hins íslenzka
ríkis.
Ég gekk í heilagt ektastand
1. október árið 1932.
Ég ætla að klykkja þetta bréf
út með þeirri ósk og von, að
þetta mál fái þá afgreiðslu á yf-
irstandandi þingi, að mér verði
ekki við eins og Einar H. Kvar-
an segir, að Þorsteini Erlings-
syni hafi orðið á þinginu óveðra-
sumarið mikla 1913: Ég óska
þess þjóðarinnar vegna, að ég
þurfi ekki að skammast mín
fyrir að vera íslendingur.
Reykjavík, 18. marz 1940.
Virðingarfyllst.
Þórbergur Þórðarson.
Borgarstjórl ræðst á
mótl hækkun slysabóta,
ellilauna og örorkubóta
---♦--.—
Hann telur rangt aO kanp verka-
manna skyldi hækka.
A FUNDI neðri deildar
alþingis á laugardaginn
kom til annarrar umræðu
frumvarpið um hækkun
slysabóta, og uppbót á elli-
laun og örorkubætur. Hafði
allsherjarnefnd skilað áliti
og lagði hún öll til að það
yrði samþykkt óbreytt, og
hafði Vilmundur Jónsson
framsögu fyrir nefndinni.
Þau tíðindi gerðust, að Pétur
Halldórsson borgarstjóri reis
upp og mælti gegn þeirri
stefnu. sem lægi til grund-
vallar fyrir frumvarpinu, að
hækka bætur og styrki og jafn-
vel kaup vegna vaxandi dýrtíð-
ar.
Kvartaði Pétur Hallódrsson
mjög undan ásókn manna
styrki og hjálp frá hinu opin
bera og kvað hann t. d. mjöj
vafasamt að það væri nokku
greiði við verkamenn, að hækk:
kaup þeirra vegna dýrtíðarinn
ar, því að þeir fengju bara þv
minni vinnu. Hann taldi þai
mjög varhugavert að hækka ið
gjöld atvinnurekenda til slysa
tryggingarinnar og bætti því vii
að löggjafarvaldið gæti svo sen
verið nógu ,.flott“ þegar þai
væri að samþykkja skyldur oi
kvaðir á atvinnurekendurna.
Pétur Halldórsson lagði frar
breytingartillögu um að upp
bæturnar á ellilaunum og öi
orkubótum lækkuðu um helm
ing frá því, sem gert er ráð fyri
í frv. Þessa tillögu tók hann þ
aftur til 3. umræðu, samkvæm
áskorun margra alþingismanm
þar á meðal margra flokks
bræðra hans.
Félagsmálaráðherra svarac
Pétri Halldórssyni.
Sagði félagsmálaráðherra, a
þó að það væri freistandi að röl
ræða nokkuð afturhaldsskoðar
ir borgarstjórans í Reykjavíl
þá myndi hann ekki gera það a
þessu sinni. Hann benti á þai
að það væri stórkostlegr
grundvallar skoðanamunv
milli kenninga þeirra, sem P. I
vildi halda fram í ræðu sinni c
stefnu Alþýðuflokksins, eki
sízt þar sem í frv. væri far:
fram á það, að ríkið beinlín
aðstoðaði bæjarfélögin til þe:
að framkvæma nauðsynleg:
uppbætur vegna vaxandi dý
tíðar, á ellilaunum og örorki
bótum.
Þessar skoðanir P. H. ei
undraverðar og sýna enn eir
sinni hversu biksvartur aftu
haldsmaður hann er. Hann vi
ráðast á garðinn þar sem har
Frh. á 4. síðu.