Tíminn - 23.01.1963, Blaðsíða 8

Gísli Guðmundsson, alfiingismaSur:
FRAMLOG TIL VEGA
OG HAFNARGERDA
1958 OG 1963.
Á SÍÐASTLIÐNU hausti gerði
ég í þessum þáttum grein fyrir
þeirri miklu hæk'kun,' sem orðið
hefur á niðurstöðutölum fjárlaga
rikissjóðs og þar meg álögum á
þjóðina. Bar ég þá saman fjárlög-
in fyrir árin 1958 og 1962. Síðan
hafa enn ein fjárlög verið afgreidd
frá Alþingi, fyrir árið 1963. Séu
þau nú tekin inn í samaniburð-
inn, eins og sjálfsagt er að gera,
í stag fjárlaganna fyrir 1962, kem-
ur í Ijós, að hækkunin frá 1958
er orðin ca. 148%. Fyrir 882
millj. eru komnar 2198 millj.
Hér í blaðinu vakti ég um leið
athygli á því, að framlög rikis-
sjóðs til ýmissa verklegra fram-
kvæmda (og atvinnumála), sem
að því miða að halda landinu í
byggð, hefðu hækkað miklu minna
hlutfallslega en fjárlögin í heild,
og voru tölur tilfærðar þessu til
sönnunar. Var hér um allmörg
samaniburðardæmi að ræða, eink-
um um framlag til vega- og hafna-
gerðar. Lét ég þá jafnframt orð
falla um það, að hér væri um
hættulega þróun að ræða, sem
gefa þyrfti gaum að.
SPURNINGAR AF GEFNU
TILEFNI.
Það kom fram skö'mmu siðar, að
einhverjir þeirra, sem nú standa
að ríkisstjórn, höfðu kynnt sér
þessar tölur í Degi og virtust hafa
af þeim nokkrar áhyggjur. í út-
varpsumræðum frá Alþingi lagði
einn af ræðumönnum stjórnar-
flokkanna lykkju á leið sína til
þess að vara við því, sem staðið
hefði í Degi um þetta efni, neit-
aði því þó ekki, að tölurnar væru
réttar. Við siðari umræður á Al-
þingi, um fjárlögin, var svo allmik
ið um þetta mál rætt. Fjármála-
ráðherra lagði þá á það mikla á-
herzlu, að ekki mætti ætlast til
þess, að framlög til ýmissa verk-
legra framkvæmda hækkuðu um
eins háan hundraðshluta og út-
gjöldin í heild. Hann benti á það,
sem rétt er, að sumir gjaldaliðir
hefðu hækkað um meira en 148%
og nýir bætzt við. Á öðrum gjalda
liðum hlyti þá að verða a. m. k.
hlutfallsleg lækkun, og mætti
telja viðunandi, ef fjárveitingar
til umræddra verldegra fram-
kvæmda hefðu sama verðgildi og
áður, hækkuðu sem svarar dýr-
tíðinni. Vildi hann gefa í skyn, að
svo yrði á nýju ári, þegar fram
væru komnar þær breytingar, sem
tekizt hefur að fá stjórnina til að
fallast á. Um hækkun á fram-
kvæmdakostnaði t. d. við vega- og
hafnargerð, af völdum „viðreisn-
arinnar" liggja enn ekki fyrir op-
inberar vísitölur, og geri ég það
atriði því ekki að umtalsefni að
svo stöddu.
Það er rétt í röksemdarfærslu
stjórnarinnar, að ekki er hægt að
gera ráð fyrir því sem reglu, að
allir gjaldaliðir fjárlaga hækki
hlutfallslega jafnt. Að því var
líka vikig í Degi, í umræddum
þáttum. Eh þá er líka rétt að
spyrja: Hvaða gjaldaliðir eru það,
sem óihætt er að láta dragast aftur
úr í kapphlaupinu? Eru það t. d.
fjárframlögin til vega og brúa eða
til hafnarframkvæmda? Er minni
þörf á að hækka framlögin til
hafna- og vegaframkvæmda en
aðra gjaldaliði eða ríkisútgjöldin í
heild? Nægir það ef til vill, eins
8
og ráðherrann gaf í skyn, að fjár-
framlög til þeirra framkvæmdta
fylgist með dýrtíðinni þannig að
jafn mikið fé sé unnið í heild ár
hvert og einlhverntíma áður var
unnið að þessum framkvæmdum?
Hér sikal á eftir bent á nokkrar
si.aðreyndir, sem nauðsynlegt er
að íhuga, ef menn vilja gera sér
grein fyrir viðfangsefnum þjóðfé-
lagsins í vega- og hafnarmálum á
komandi árum.
VEGIR.
Samkvæmt upplýsingum frá
vegamálaskrifstofunni eru þjóð-
vegir á íslandi, sem ríkissjóði
samkvæmt lögum ber að leggja
og halda við, 8268 km. að lengd
samtals, sýsluvegir um 2500 km.
og hreppavegir um 1000 km. Auk
þess fjallvegir um 570 km. Sumir
þessara vega eru í rauninni ekki
vegir enn þá, heldur aðeins lög-
giltar akleiðir, sem ekki er búið
að gera akfærar. Mikill meirihluti
er þó akfær einhvers konar bifreið
um, a. m. k. einihvem tíma af ár-
inu, þegar tíðarfar er hagstætt. —
Undanfarna 3—4 áratugi hefur
verið lagt kapp á að gera leiðir
akfærar á þennan hátt og jafn-
framt að brúa vatnsföll á akleið-
um. En mikið af þessari vegagerð
er enn sem komið miðað við mjög
takmarkaða umferð. Til skamms
tíma þótti það í miklum hluta
landsins ekki tiltökumál, þótt veg
ir tepptust vegna snjóalaga mik-
inn hluta vetrar og þá ekki talið
neitt við því að gera.
En umferðin er ekki lengur eins
,,takmörkuð“ og hún áður var.
Bifreiðafjöldi landsmanna hefur
verið sem hér segir, svo að nokk-
ur glögg dæmi séu tekin:
Arið 1939
— 1944
— 1954
— 1961
— 1962
2048 bifreiðir
4005 —
12193 —
23300 —
25000 — *)
*) Áætluð tala, en varla of há.
Þar sem tvær bifreiðar fóru
um vegi landsins síðasta sumarið
fyrir heimsstyrjöldina, fara nú
tuttugu og fimm. Síðustu átta ár-
in hefur bifreiðafjöldinn meira en
tvöfaldazt. Er þar með ekki öll
sagan sögð. Stórar og þungar bif-
reiðar, sem áður voru sjaldgæf-
ar, skipta nú þúsundum. Má minna
á í því sambandi ag áætlunarferð-
ir stórra bifreiða, sem flytja fólk
og vörur milli byggðarlaga og
landsihluta, eru nú algengar orðn-
ar á þjóðvegum. Þess vegna hefur
víða reynzt nauðsynlegt að endur-
byggja brýr, sem voru orðnar of
mjóar eða of ótraustar fyrir um-
ferðina. En það er jafnframt stað-
reynd, þótt hún sé e. t. v. ekki
eins augljós, að hin stóraukna og
þunga umferð, er líka orðin of-
raun fyrir mikinn hluta af þeim
vegum, sem akfærir teljast.
Mjólkurframleiðsla • til sölu er
nú hafin eða að hefjast víða um
land, þar sem áður var aðallega
sauðfjárbúskapur. Þessi breyting
framleiðsluhátta krefst þess að
vegir séu yfirleitt ,,opnir“ allt ár-
ið. Þar duga ekki lengur hinir nið
urgröfnu eða ruddu vegir, sem
áður þóttu viðhlítandi og geta
verið greiðfærir á sumum árstím-
um, þegar vel viðrar. Uppbygging
og ástand veganna er þó efcki ein
göngu og raunar ekki nema að
minni hluta hagsmunamál þeirra,
sem í sveitum búa. Talsvert meira
en helmingur af bifreiðum lands-
manna er skrásett í Stór-Reykja-
Gísli Guðmundsson
vík. Bifreiðum — einkum fólks-
bifreiðum — hefur i seinni tíð
farið ört fjölgandi svo að segja
í hverjum kaupstað, þorpi og sýslu
allt umihverfis landið. En einstakl-
ingar og fjölskyldur keppa ekki
að því að eignast bifreið til þess
eins að aka henni milli húsa í
heimabæ sínum, þorpi eða næsta
nágrenni, heldur einnig, og oft
fyrst og fremst, til þess að geta
borið sig um og geta notið útivist-
ar og náttúrufegurðar í landi sínu,
svo og til ýmiss konar flutninga
langar leiðir. En ferðalög á vegurn
landsins segja til sín í útliti, end-
ingu og rekstrarkostnaði bifreið-
anna. Viðhald veikbyggðra eða lé-
legra vega með mikla umferð er
mjög kostnaðarsamt, miðag vig ár-
angur. Það er dýrt að byggja upp
góða vegi nú á tímum. En fyrir
þjóð, sem á komandi árum mun
eiga bifreið fyrir hverja sjö lands
menn eða færri, er líka dýrt að
láta ógert. Öll þjóðin á hér sam-
eiginlegra hagsmuna að gæta.
HAFNIR.
Samkvæmt gildandi lögum um
„hafnargerðir og lendingarbætur"
er gert ráð fyrir, að hafnarmann-
virkjagerð, með tilstilli hins opin-1
bera, geti komig til framkvæmda
á 113 stöðum víðs vegar á strönd
um landsins. Á mörgum þessara
staða hefur til þessa mjög lítið ,
eða ekkert verið unnið að þessum
framkvæmdum, en þeir staðir látn I
ir sitja fyrir, þar sem verzl-1
un eða útgerð er rekin vegna !
byggðarlaga eða sem atvinnuveg-
ur margra manna Á eylandi, sem
byggir afkomu sína hlutfallslega
meira á fiskveiðum en flest önnur
lönd í veröldinni og rekur mifcil
utanríkisviðskipti, er þýðing hafn-
anna í þjóðarbúskannum svo auð
sæ ,að ekkj þarf um að fjölyrða
Hitt er svo annað mál. að vél
tækni í hafnargerð hefur allt
fram á síðustu ár verið svo i
skammt á ve,g komin hér á landi
að stórframkvæmdir á þessu sviði
hafa óhjákvæmilega tafizt af þeim
sökum. En telja má, ag tækni
viintun ætti héðan af ekki að!
vera til fyrirstöðu í þeim efnum.
Til Skamms tírna hafa menn
naumast haft tök á að gera sér
nokkra grein fyrir þeim viðfangs-
efnum, sem þjóðfélagið í heild
þarf að horfast í augu vig í
hafnarmálum, eða kostnaði við
lausn þeirra í heild, svo að bjarg-
legt sé um sinn, og enn vantar
mikið á, að þau viðfangsefni liggi
nægilega ljóst fyrir. Skipulögð
viðleitni í þessa átt hefur þó átt
sér stað nú nýlega, þar sem er á-
ætlun sú um hafnaframkvæmdir
utan Reykjavífcur á 10 ára tíma-
bilinu 1961—1970, sem atvinnu-
tækjanefnd lauk við árið 1961 og
gerð var i samráði við vitamála-
stjóra að tilhlutan Alþingis. Sú
áætlun tekur til 68 hafnarstaða,
og kostnaður við þær framfcvæmd
ir, sem þar eru tilgreindar eða
lauslega gert ráð fyrir, er áætlað-
ur rúmlega 700 millj. kr. (þ. e.
sem svarar nálega þriðjungi af
umsetningu fjárlaga 1963) á ár-
unum 1961—1970 eða 70 millj kr.
tO jafnaðar á ári., Á næsta ára-
tug á: undan, 1951—1960, var 266
millj. kr. varig til hafnargerða.
Hækfcun í krónum talin því um
170%i Verður þá að taka tillit til
verðlagsibreytinga, en 10 ára áætl
unin var miðuð við verðlag í árs-
byrjun 1961.
Hér er ekki um neina loftfcast-
ala að ræða heldur yfirleitt fram-
kvæmdir, sem ekki er hægt að
sjá, að lengi sé hægt að vera án,
ef um framtíð á að vera að ræða
í hlutaðeigandi , byggðarlögum og
eðlileg afnot fiskimiða. En til
þess, að hlutaðeigandj sveitar- eða
hafnastjórnir geti komið fram
þessari áætlun, töldu þær, sem
að henni stóðu, nauðsynlegt að
auka hlutdeild ríkissjóðs i kostn-
aði við hin dýrari og meát aðkall-
andi mannvirkj og skapa hafnar-
sjóðum greiðari aðgang að láns-
fé, en ákvæði þessa efnis eru í
frumvarpi, sem samið var jafn-
hliða 10 ára áætluninni og er í
athugun hjá ríkisstjórninni.
Síðan verðlagsgrundvöllur 10
ára áætlunarinnar var ákveðinn
hefur átt sér stað ein gengisbreyt
ing og tvennar almennar kaup-
hækkanir lí landinu. Framkvæmda
kostnaður hefur því enn hækkað
mjög verulega síðan í ársbyrjun
1961. Framfcvæmdir á tveimur
fyrstu árum áætlunarinnar' (1961
—1962) reyndust mun minni en
meðaltal hennar, og hefði þurft
að vinna það upp á næstu 1—2 ár-
um. Með tilliti til líklegs verð-
lags næsta sumar mætti við laus-
lega 'Sgizfcun gera ráð fyrir, að
framlag ríkissjóðs upp í þau 40%,
sem honum víðast ber að greiða að
lögum upp í framkvæmdakostnað
ársins 1963, hefði þurft að vera
a. m. k. tvöföld sú upphæð, sem
nú er til þess ætluð í fjárlögum
ársins, og hærra, ef lögum verður
bíeytt í þá átt, sem fyrr var að
vifcið, miðað við 10 ára áætlun-
ina. Eiga hér auðvitað ekki að
vera meðtaldar þær fjárveitingar
í ár, sem ætlaðar eru til að bæta
skemmdir eða greiða skuldir
vegna framfcvæmda fyrri ára.
ÁTAK, SEM EKKI VERÐUR
KOMIZT HJÁ.
Af framansögðu, þó ekfci komi
fleira til, ætla ég það augljóst, að
fjármálastjórn ríkisins skorti fram
sýni, ef hún gerir sér í hugarlund,
að eðlilegt sé og skaðlaust, í því
góðæri, sem nú er á sumum svið-
um, af náttúrunnar völdum, að
iáta framlög til hafna- og vega-
gerðar dragast aftur úr öðrum út-
gjaldaliðum fjárlaga í dýrtíð
þeirri, sem gengið hefur yfir þjóð-
ina og enn er vaxandi.
Margir eru þeirrar skoðunar, að
hvergi sé þörfin fyrir stórhækk-
andi fjárframlög meiri og brýnni
en einmitt á þessum sviðum, þar
bíður enn mifcið átak, sem að
sjálfsögðu mun reyna mjög á getu
þjóðarinnar, en ekki verður hjá
því komizt eða undan vikizt. Það
átak og fleiri slík, sem miða að
varanlegri uppbyggingu landsr
byggðar og atvinijuvega, er sú
„viðreisn“, sem . tímabær var í
byrjun þess áratugar, sem nú er
að líða.
Flestar þjóðir verja meira eða
minna fé og vinnuafli til vígbún-
aðar og herþjálfunar, margar
drjúgum hluta ríkisteknanna og
hafa þó líklega flestar ekki úr
meira að spila en fslendingar,
miðað við mannfjölda. Við íslend
ingar erum lausir við slík útgjöld.
Hins vegar má trúlega segja, að
viðfangsefni eins og vega- og
hafnagerð, almenn rafvæðing og
ræktunarframkvæmdir, séu þeim
auðveldari en þau eru okkur, sak-
ir fámennis( landstærðar og kyrr-
stöðu um aldir. En eðlismun
þeirra kvaða, sem hér er um að
ræða, getur verið hollt að hafa í
huga hér á landi, þegar mönnum
vex í augum kostnaður þjóðfélags-
ins við að bæta landið eða hugsa
sér ag láta hann mæta afgangi,
þegar útgjaldasamt verður á öðr-
um sviðum.
SA S DREGUR
SAMAN RÖK SÍN
XB—Reykjavík, 21. jan.
í starfsmannablaSi SAS, SAS-Nyt,
sem kom út f Danmörku 17 janúar
sfðast fiðinn, er birt greinargerð frá
stjórn félagslns varðandl flugið yfir
Atlantshafið og þá ákvörðun félags
ins að hefja flug á leiðinni fyrir
lægri fargjöld. Eru í greinargerð-
inni dregin saman þau rök, sem SAS
hefur helzt beitt f málinu og fer
ágrig af málflutningnum hér á eftir:
„Verðáreksturinn í Atlanzhafs
‘.luginu er m a. afleiðing af þróun
l’lugmálanna síðan 1945. í lok síð
ari heimssryrjaldarinnar var það
von og trú norrænna vfirvalda og
rlugmálamanna. að alþjóðlegar
fiugferðir fengju á grundvelli
ræknilegra framfara styrjaldarár-
anna. a? þróast frjálst og á heil-
brigðum grundvelli, svipað og
sKipaferðir. En vomn um frelsi í
loftinu hvarf fljótlega. Um heím
allan hafa flugsamgöngur stöðugt
orðið háðar fleiri og fleiri reglu-
gerðum og takmörkunum. Loft-
ierðasamningar takmarka í æ rík-
i-ri mæli réttindj erlendra flugfé-
laga.“
„Um heim allan má segja, að
nær því allir loftferðasamningar
innihaldi ákvæði um, að flogið
skuli eftir gjaldskrám IATA. Und-
mtekning frá þessari reglu er
-trimningur sá, sem gerður var milli
í-iands og Bandaríkjanna í janúar
'945. þ e. að segja meðan styr-
jöldin stóð yfir og því gerður með
tilliti til herliðsflutninga milli
lar.danna. Þessi samningur gerir
íslenzka flugfélaginu kleift að
(Framhald á 15. síðu).
TÍMINN, miðvikudaginn 23. janúar 1963