Tíminn - 30.01.1963, Blaðsíða 14

ÞRIÐJA RIKIÐ
WILLIAM L. SHIRER
vinna seni venjulegur verkamað-
ur.
„Þegar hér var komið,“ segir
hann, „vann ég sjálfstætt sem
teiknari og málaði vatnslitamynd
ir.“
Þetta er reyndar dálítið vill-
andi, eins og flest, sem íýtur að
sjálfum honum í Mein Kampf.
Enda þótt vitnisburður þeirra,
sem þekktu hann á þessum tíma,
virðist varla áreiðanlegri, hefur
þó tekizt að afla nokkurra upp-
lýsinga til þess að setja saman
mynd, sem ef til vill er nákvæm
ari og vissulega fullkomnari.
Það er nokkurn veginn öruggt,
að Adolf Hitler var aldrei húsá-
málari eins og stjórnmálaandstæð
íngar hans stríddu honum með
að minnsta kosti er engin sönn-
un fyrir þvi, að hann hafi nokkru
sinni stundað þá iðn. Það, sem
hann gerði, var að mála ófágaðar,
litlar myndir af Vín, oftast af ein
hverjum þekktum stað eins og St.
Stephen-dómkirkjunni, óperunni,
Burghteater, Schönbrunnhöllinni
eða Rómversku rústunum í Schön
brunn-garðinum. Að því er vinir
hans sögðu, gerði hann þessar
myndir eftir öðrum eldri lista-
verkum. Hann gat greinilega ekki
teiknað sjálfstætt. Myndirnar eru
fremur tilgerðarlegar og líflaus-
ar, eins og lauslegt uppkast arki
tekts, sem er að byrja, og mann-
eskjurnar, sem hann stundum
teiknaði, eru. svo illa gerðar, að
þær minna einna helzt á tei’kni-
myndaseríur. Heiden segir um
þessar manneskjur: „Þær eru
eins og litlir úttroðnir mjölsekk-
ir fyrir utan hinar háu, tignarlegu
hallir".
Liklega hefur Hitler selt kaup
mönnum þessar myndir í hundr-
aða tali til þess að skreyta veggi
lítilfjörlegra verzlana þeirra, smá
sölum, sem notuðu þær til þess
að fylla auða myndaramma, sem
voru til sýnis, eða húsgagnasmið
um til að iíma aftan á ódýra sófa
og stóla, eins og tízka var um
þessar mundir í Vín. Hitler gerði
líka ýmislegt annað. Stupndum
teiknaði hann auglýsingaspjöld
fyrir vörur eins og Teddys-svita-
duft, og svo var eitt spjaldið
sem ef til vill fékkst eitthvað
fyrir um jólaleytið, en á því sást
Santa Claus vera að selja fallega
lit kerti, og annað af grísku turn
'spírunni á St. Stephens, sem Hitl-
er þreyttist aldrei á að teikna,
gnæfandi upp úr fjallháum stafla
af sápustykkjum.
Hingað_ og ekki lengra náðu
„lista“-afrek Hitlers, en engu að
síður áleit hann sig listamann til
síðasta dags.
Hann leit sannarlega út eins
og bóhemi á þessum flakkaraár-
um í Vín, Þeir, sem þekktu hann,
mundu síðar eftir honum klædd-
um svörtum sóðalegum yfirfrakka
sem hékk niður á hæla og líktist
einna helzt KAFTAN, en hon-
um hafði verið gefinn frakkinn af
ungverskum Gyðingi, sem verzlaði
með gömul föt, og bjó á heimil-
inu, þar sem hann bjó, og hafði
verið honum vingjarnlegur. Þeir
muna eftir svarta og kámuga
derby-hattinum, sem hann gekk
með allt árið um kring, matta
hárinu, sem hann burstaði niður
yfir ennið, eins og hann gerði
einnig síðari árin,, og sem hékk
að aftan ógreitt niður yfir skít-
ugan kragann, því ekki lét hann
oft verða af því að láta klippa
sig eða raka, að því er virðist.
Vangarnir og hakan voru venju
lega þakin svörtum skeggbrodd-
um, eins og væri hann að byrja
að safna.
Að einu leyti var Hitler ólíkur
ungu villuráfandi mönnunum,
sem hann bjó með, og það var
í því, að hann hafði enga af löst-
úm æskumannsins. Hann hvorki
drakk né reykti. Hann skipti sér
ekki af konum — ekki vegna nokk
urs óeðlis, svo vitað sé, heldur
einfaldlega vegna rótgróinnar
feipini.
„Ég held,“ sagði Hitler í Mein
Kampf, „að þeir, sem þekktu mig
á þessum tíma, hafi álitið mig
vera einhvern sérvitring.“
Þeir mundu, eins og kennarar
hans, eftir hörðu, starandi aug-
unum, sem bar svo mikið á f and
litrnu og virtust gefa í skyn eitt-
hvað, sem byggi í persónuleikan-
um, og ætti ekki samleið með
hinni ömurlegu tilveru þessa ó-
þvegna flakkara. Og síðast en
ekki sízt minnast þeir þess, að
þessi ungi maður, þrátt fyrir alla
hans leti, þegar um líkamlega
vinnu var að ræða, var mikill
lestrarhestur, og eyddi mestum
hluta dagsins og kvöldanna í að
drekka f sig það, sem í bökunum
stóð.
— Ég las feikimikið og nákvæm
lega þessi ár. Þegar ég var ekki
að vinna, eyddi tímanum í lest-
ur. Á þennan hátt aflaði ég mér
á fáum árum þeirrar undirstöðu-
þekkingar, sem ég enn lifi á.
í „Mein Kampf ræðir Hitler ýtar
lega um lestur. — Með „lestri" á
ég vissulega við dálítið annað en
allir venjulegir í hinni svokölluðu
vitsmunastétt.
Ég þekki fólk, sem „les“ mjög
mikið . . . en ég mundi samt
sem áður ekki segja, að það væri
„vel lesið“. Það er rétt, að það
hefur yfir að ráða mikilli „þekk-
ingu“, en heili þess er ekki fær
um að skipuleggja eða taka við
því efni, sem það hefur gleypt
í sig.......Á hinn bóginn getur
®á maður, sem kann hina réttu
list að lesa, ósjálfrátt og þegar
í stað skilið al.lt það, sem að hans
viti er þess virði að muna til
frambúðar, annaðhvort vegna
þess, að það hæfir tilgangi hans,
og yfirleitt er þess virði, að mun
að sé eftir því . . . Listin að
lesa, eins og líka að læra, er
þessi . . . . að halda eftir hinu
mikilvæga, en gleyma því einskis
verða .... Aðeins þessi tegund
lestrar hefur þýðingu og tilgang
. . . . Þegar dagar mínir í Vín
eru athugaðir með þetta fyrir
augum, má segja, að þeir hafi
verið sérstaklega frjósamir og
gagnlegir.
Gagnlegir til hvers?
Svar Hitlers er, að af lestrin-
urn og lífi sínu meðal hinna fá-
tæku og einstæðinganna í Vín,
hafi hann lært allt, sem hann
þurfi að vita síðar á lífsleiðinni.
— Vín var og átti eftir að vera
harðasti skólinn og sá nákvæm-
asti, sem ég nokkru sinni gekk í.
Ég hafði komið til borgarinnar,
enn óharðnaður' unglingur, en ég
yfirgaf hana fullvaxta maður, scm
orðinn var þögull og alvariegur.
Þarna var það, sem innra með
mér tók að skapast mynd af heim
inum og heimspeki, sem varð
granítundirstaða allra minna
gerða. Ég hef lítið þurft að læra
til viðbótar því, sem skapaðist
með mér þá, og engu hef ég þurft
að breyta.
Hvað hafði hann þá lært í þess
um skóla harðra átaka, sem Vin
hafði verið svo örlát á? Hverjar
voru hugmyndirnar, sem hann
hafði öðlazt við lesturinn og af
reynslunni, og, eins og hann sjálf
ur sagði, átti eftir að haldast að
mestu leyti óbreyttar til hins síð
asta? Það á eftir að koma í ljós,
jafnvel við aðeins lauslega athug
un, að þær voru aðallega grunn
færar og sóðalegar, oft fráleitar
og fjarri öllum sanni, eitraðar af
útlendingslegtiim hleypidómum.
En það er jafn augljóst, að þær
eru mikilvægar þessari sögu, eins
og' þær voru heiminum, því að
þær áttu eftir að verða hluti af
undirstöðunni undir Þriðja ríkið,
sem þessi bókhneigði flækingur
átti eftir að reisa innan skamms.
Hugsjónir Adolfs Hitlers
byrja að skjóta upp
kollinum
Hugmyndir Hitlers, að einni
undantekinni, voru ekki nýjar af
nálinni, heldur höfðu þær verið
fengnar a ðláni ómeltar, úr hring
iðu austurrískra stjórnmála og
19
11. KAFLI
Þegar ég vaknaði næsta morg-
un, stóð Guy fullklædur við rúm-
ið mitt.
— Þú verður að trúa mér, sagði
hann stirðlega, eins og hann
hefði endurtekið setninguna með
sjálfum sér ótal sinnum. — Það
er ekkert á milli mín og Elisa-
bethar ....
Ég settist upp í rúminu. —
Gerðu það fyrir mig, Guy, stattu
ekki þarna og ljúgðu að mér.
Hann leit þreytulega á mig.
— Og þótt svo væri, hvað
myndi það gagna? spurði hann
mæðulega. — Elisabeth elskar
Sylvester.
— 0, nei, það gerir hún ekki.
Henni þykir vænt um hann, hún
elskar hann ekki. Ekki eins og
ég . . . . Eg hefði getáð bitið úr
mér tunguna. Hvers vegna gera
allt verra með þvf að vorkenna
sjálfri mér?
Guy lyfti isvörtum augnabrún-
unum. — Hún gæti aldrei fengið
af sér að særa hann. Auk þess
.... auk þess — hví skyldi hún
elska mig? Enn hljómuðu orð
hans eins og hann hefði spurt
sjálfan sig þess sama hundrað
sinnum.
— Nei, hvers vegna í ósköpun
um skyldi hún gera það? sagði
ég biturri röddu. Farðu! Farðu!
hrópaði ég með sjáltri mér. Ég
reyndi að vera kjánaleg, svo að
ég færi síður að gráta.
— En þegar öllu er á botninn
hvolft, ertu sæmilega myndarleg
ur maður og getur verið þægi-
legur, þegar þú nennir.
Andartak hélt ég að hann
myndi berja mig. Svo harkaði
hann af sér og sagði vingjarn-
lega:
— Fransesca .... Það var
sjaldan, að hann ávarpaði mig
fullu nafni, nafni, sem ég var
stolt af en lét, sem mér mi'slík-
ANDLIT KONUNNAR
Clare Breton Smith
aði. — Mér þykir þetta allt mjög
leiðinlegt. Það virðist kannski fá-
ránlegt að segja svona, en það er
samt satt. Eg vonaði, að þú mynd
ir aldrei komast að því, vegna
þess að það er í rauninni ekki
að neinu að komast. Eg kemst
sjálfsagt yfir það. Eg elska þig
jafn heitt og ég ... .
Ég stökk upp úr rúminu og
ýtti honum til hliðar. Ég veit, að
andlit mitt hefur verið afmyndað
af sársauka. — Eins heitt og þú
hefur alltaf gert — og sú ást er
ekki svo heit, að það geri nokk-
uð til. Ég hef alltaf vitað, að
þú vildir ekki gleyma hinni kon
unni, Guy. Að þú vilt það ekki,
•aldrei. Hvernig þætti þér að vera
kvæntur Elisabethu og lifa með
þá vissu, að hún elskaði annan
mann — og myndi alltaf gera
það.
Eg nam staðar á gólfinu og
sneri við honum baki, því að ég
treysti mér ekki til að láta á hann.
— Gerðu það fyrir mig að tala
ekki meira um þetta. Taktu á-
kvörðun um, hvað þú hyggst fyr-
ir. Ég skal fara burtu — veita
þér skilnað — hvað sem þú vilt.
En talaðu ekki meira um það.
Rödd mín hækkaði tryllingslega,
svo þaut ég fram í baðherbergið
og læsti mig þar inni. Eg var þar
lengi eftir að ég heyrði hann aka
af stað í bílnum.
Mér leið skár við fagnaðarlæti
Rudis. Við borðuðum morgunverð
úti á' svölunum og ég velti fyrir.
mér, hvernig í ósköpunum ég
ætti að þrauka þennan dag . . .
þrauka allar næstu vikurnar,
mánuðina .... allt líf mitt. Eg
hugsaði um barnið mitt ....
Síminn hringdi. Það var Moniea
Tweed, eem spurði, hvort ég vildi
koma með henni til Lousrenco
Marques. *
Það virtist sem svar við bæn-
um mínum. Hálftíma síðar sat égl
við hlið hennar í litla bílnum,
sem hún átti og braut heilannj
um, hvað Guy myndi segja, þeg-
ar hann sæi boðin, sem ég hafði
krafsað á miða og skilið eftir.
Ég hugsaði til þess, að dr. Keet
hafði sagt, að ég mætti ekki fara
í erfiðar feiðir eða reyna of mik-.
ið á mig, en ég gæti bara hvílt'
mig, þegar við kæmum á leiðar-
enda, og það var þó skárra en
að húka ein heima og vola. Auk
þess gæfi það Guy tíma til að
taka sína ákvörðun.
Monica var ung, gift kona, og
ég hafði nokkrum sinnum hitt hana
í Klúbbnum. Hún helgaði sig ein-
vörðungu manni sínum og heimili,
og eftir því sem ég vissi bezt,
hafði hún engan áhuga á kjafta-
sögum. Hún talaði svo blátt áfram,
að ég var viss um, að hún hefði
ekki heyrt neitt um Guy og Elisa-
beth. Þess vegna slappaði ég af og
hratt þeirri hugsun frá mér, að
hún hafði boð'ið mér með, vegna
þess að hún vorkenndi mér.
Það var hrífandi fegurð við
Stegi, en ég varð hennar varla
vör, vegna margvíslegra hugsana,
sem ásóttu mig. Mundi starf Guys
og frami þola það hneyksli, sem
skilnaður óhjákvæmilega var? Eg
vissi, hversu metorðagjarn hann
var. Hvað áttum við að gera?
Reyna að líma Saman molana af
hinu eyðilagða hjónabandi okkar?
Það hafði verið nógu erfitt stund-
um áður, hvað þá heldur núna.
Hvernig átti ég að geta búið áfram
með honum, með þá vitneskju,
sem ég hafði. Konan, sem Guy
hafði elskað, hafði svikið hann til
að giftast öðrum, því var hún í
sjálfu sér úr sögunni. Og það var
ósennilegt, að hún gerði nokkru
sipi tilkall til Guy. En Elisabeth
. . . ! Aftur og aftur hvarflaði það
að mér, hvað gerast myndi, ef
Sylvester dæi og Elisabeth yrði
þar með frjáls.
Við komum til Lourenco Mar-
ques. Það var merkilegur staður.
Alls staðar var munurinn milli
gífurlegrar velmegunar og sárustu
eymdar. Glæsileg einbýlishús um-
lukt fögrum trjágarði og næst
þeim ömurleg kofahreysi. Monica
hafði pantað herbergi, sem sneri
út að sjónum. Eg fór í bað og
hefði gjarnan viljað leggja mig
smástund, en Monica vildi fara út
og skoða sig um.
— í nótt geturðu sofið, sagði
hún.
Og þannig var það í tvo daga.
Við vorum sífellt á ferðinni, alla
daga og fram á nætur. Við hitt-
um vin eiginmanns Monicu, sem
fór með okkur í næturklúbb. Á
hverju kvöldi kastaði ég mér lé-
magna niður á rúmið mitt og sofn
aði faet og vaknaði svo nokkrum
klukkutímum síðar. En þótt mikið
væri um að vera, gat ég aldrei
hætt að brjóta heilann um vanda-
mál mín.
Eg fann til ónota innan um mig,
rétt eftir að við lögðum af stað
frá Lourenco Marques. í fyrstu
hélt ég, að það væri aðeins mín
venjulega bílveiki að gera vart
við sig, en svo fór ég að fá undar-
lega krampa í móðurlífið. Eg
hnipraði mig saman við hlið Mon-
icu og bað hana að aka hraðar —
hraðar.
Hún leit kvíðafull á mig. — Á
ég ekki að stanza? Ef þú ert bíl-
veik . . .
— Nei-nei. Eg beit á vör mér,
þegar kvalirnar nístu mig gegnum
merg og bein. — Við skulum bara
flýta okkur heim . . . Allt, sem ég
gat hugsað um, var, að komast
heim í rúmið.
Eg man ekki meira af ferðinni.
Eg vaknaði aftur á sjúkrahúsinu.
Og það fyrsta, sem ég sá, var and-
lit Guys, sem hallaði sér yfir mig.
— Eg er . . . Eg sá, að varir
hans titruðu.
Eg vissi, hvað hann var að reyna
að segja mér. Og svo mundi ég
allt, sem gerzt hafði.
— Eg er svo glöð, sagði ég og
sneri í hann baki.
— Ó, Francesca, segðu þetta
ekki! Það var svo djúp örvænting
í rödd hans, að ég varð að líta við
aftur.
14