Tíminn - 30.03.1963, Blaðsíða 8

Kristbjörg Kjeld og Gunnar Eyjólfsson.
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ:
ANDORRA
ÞAÐ VAR heppileg ráðstöfun
hjá Þjóðleikhúsinu að fá hingað
\Valter Firner leikstjóra frá Vín-
anbong til að setja þetta mikla
leikrit á svið hér. Hvort tveggja
er, ag Firner er afburðamaður á
sínu sviði, svo sem gestir Þjóðleik-
hússins hafa séð með eigin augum
áður, þegar hann tók að sér leik-
stjórn á einu leikriti fyrir jólin
1957. Svo er og hitt, að Fimer er
nákunnugur höfundinum Max
Frisch, og af þeim sökum líklegri
en ella til að koma kjarna verksins
til skila og raunar gefa því þá
túlkun, sem höfundurinn mundi
helzt kjósa. Ekki er því ástæða
til að ætla annað en túlkunin
hér sé svo rétt, sem hún getur
verið. En um leikstjórn Firners
er það annars að segja, að ekki
leynir sér, að þar heldur meistari
á spilunum. Viðast hvar kemur
það fram, þó ekki takist það alls
staðar, og má helzt vera um að
kenna rangri skipun í hlutverk,
og er þó harla ótrúlegt, að leik-
stjórinn hafi gert sér það að góðu
ag fá ekki að ráða um val leikara,
þar eð nokkuð þekkir hann hér til
síðan hann var hér fyrra sinni.
Einkum er það tvennt í leikstjórn
Firners, sem mesta athygli vekur,
sú fágun er hann beitir aöalleik-
endurna Kristbjörgu og Gunnar,
svo að unun er að horfa á leik
þeirra, sem er í senn hnitmiðað-
ur og gæddur skáldlegri fegurð.
Þá sýna hópatriðin, einkum þó
Gyðingaskoðunin, hvílíkt leik-
stjóravald Firner hefur ekki síð-
ur á fjölda en einstaklingum á
leiksviðinu. Er ástæða til að þakka
honum komuna og skora um leið
á leikhúsin hér að hafa það fyrir
reglu að fá hingað annað veifið
slíka menn frá ýmsum löndum til
að setja eitt og eitt leikrit á svið.
Það hlýtur að vera lexía sem ber
góðan ávöxt/ Sem sagt, þökk fyr-
ir komuna.
Gunnar Eyjólfsson leikur Andra
af svo næmum skdningi og algerri
innlifun, að ótrúlegt er að leikar-
inn skuli hafa getað lagt slíka
rækt við þetta hlutverk sitt ofan
á allt það, sem hann hafði á sinni
lcönnu í Þjóðleikhúsinu. Sú
þrælkun hefur höggvið svo nærri
holdafari leikarans, að það var
raunar upplagt að láta hann líka
eftir Max Frisch. — Leíkstjóri Walter Firner.
Þýðing eftir Þorvarð Helgason.
Leiktjöld eftir Þorgrím Einarsson.
taka að sér drengja-hlutveik (hann
hefði þó altént útlitið W.þess!)
Leikur Gunnars er að þessu sinni
meira í samræmi við allt verkið
en ég hef áður séð, svo stílhreinn
er hann, eins og leikritið er meitl-
að og skorið, t. d. hin einlæga
gleði unglingsins og vonbrigðin,
þegar allir hafa svikið hann, að
gerð.
Kristbjörg Kjeld sem Barblin
vex og í list sinni í því hlutverki,
cinkum hlýtur leikur hennar eft-
ir að Barblin hefur misst vitið, að
greypast fast í mi-nni. Ástaratriði
Barblinar og Andra lifa þau Krist-
björg og Gunnar af ógleyman-
legri einlægni og sársaukann sem
á eftir fer, sýna þau af skerandi
list. Þag er sjaldgæft að sjá slík-
an leik. En svo snertandi sem
þessi og önnur atriði í leiknum
eru bæði frá hendi höfundar og
leikstjóra, fá þau aldrei keim af
tilfinningasemi. Traustur og góð-
ur er leikur Vals Gíslasonar í hlut-
verki kennarans, þótt ekki teljist
það til afreksverka Vals. Hlutverk
œóðurinnar í leiknum gefur ekki
marga möguleika, en Guðbjörg
Þorbjarnardóttir nýtir þá til ýtr-
asta. Senóran gefur ekki tilefni
til átaka, en Herdís Þorvaldsdótt-
ir á heldur ekki heima í því hlut-
verki. Þó er enn tilfinnalegra með
Ævar Kvaran í hlutverki Föður.
Hann er eiginlega alltaf utan við
og kemst ekki inn í það, gefur alls
ekki sannfærandi mynd af prest-
inum, að undanteknu atriðinu í
vitnagrindinni, sem er mætavel
gert. Ekki get ég að því gert, að
ég kveið einhvern veginn fyrir því
að sjá Bessa Bjarnason í hlutverki
hermannsins. og vandræðaleg var
fyrsta staðan hans í leiknum, en
hann sótti sífellt í sig veðrið og í
heild leysti hann þetta hlutverk
prýðilega af hendi, dró fram bæði
spjátrungskapinn og fúlmennsk-
una, sem dáti þessi einkennist af.
Jón Sigurbjörnsson beitti sér ekki
nóg í hlutverki gestgjafans. Hins
vegar fyllti Róbert Arnfinnsson
alveg út í hlutverk smiðsins, bæði
til orðs og æðis, auk hins líkam-
lega . En skrýtnasta manngerðin er
læknirinn, sem þykist hafa verið í
ýmsum löndum, neitað sér um
margvíslegan frama til að ganga
í þjónustu heimalandsins. Lárus
Pálsson leikur gerpi þetta af allri
sinni skopgáfu og gerir úr því svo
kynlegan kvist, að ékki er hægt
að verjast hlátri af þessu mann-
skrípi, sem sífellt belgir sig út.
Gísli Alfreðsson og Baldvin Hall-
dórsson gera sínum hlutverkum
ákjósanleg skil. Árni Tryggvason
í hlutverki fávitans segir ekki orð
í leiknum, en látbragðsleikur hans
er svo sterkur, án þess þó að um
oflei'k sér -að ræða, að hann dregur
að sér nærri alla athygli á meðan
hann dvelst á sviðinu.
Þarna gefur að líta hin fyrstu
leiktjöld, sem Þorgrímur Einars-
son gerir fyrir Þjóðleikhúsið, þar
sem hann hefur starfað í mörg ár
sem leikari og sýningarstjóri. Þau
eru gerð í góðum og hóflegum
stíl og af tilhlökkunarefni að fá
að sjá meira af þessu tagi frá
hans hendi í framtíðinni. Flest
hefur sem sagt stuðlag að þvi að
gera þessa leiksýningu eina hina
merkustu og minnisstæðustu, sem
Þjóðleikhúsið hefur sett á svið frá
upphafi.
Gunnar Bergmann.
Tek að mér
fermingarveizlur
upplýsingar í síma 37831 eftir ki. 5.
ÞÁTTUR KIRKJUNNAR
Leyndardómur fórnarinnar
Það var Kaifas æðsti prest-
ur ísraels á dögum Krists, sem
hafði gefið það ráð, að gagn-
legt væri að einn dæi fyrir
alla.
í þessu viðhorfi þessa and-
lega leiðtoga speglast ein af
þyngstu og torráðnustu gát-
um lífsins og tilverunnar.
Hann segir þetta á spámann-
legan hátt, líkt og véfrétt
„embættis mælti andinn þar,
af því holdið ei vissi pai", seg-
ir Hallgrimur Pétursson í sálm-
um sínum.
„Einn fyrir alla“ er hin stór
fenglega hugsun fórnarlundar-
innar. Og er ekki veröldin þrátt
fyrir allt þrungin af þjáning-
um þeirra, sem vilja fórna sér
fyrir aðra og verður það bæði
sársauki og sæla í senn. Eitt
af því, sem enginn skilur, jafn
vel ekki þeir eða þær sem
fórna sér. Það er eins og ein-
hver innri kraftur knýi til á-
taks alla leið út í opinn dauð-
ann.
Gott dæmi um þann undur-
samlega hugsunarhátt kemur
fram hjá einum þekktasta
kristinboða, sem starfaði á
sínum tíma í Kína. Hann segir:
Þegar ég enn var unglingur,
stóð ég eitt kvöld við strönd-
ina heima í Englandi og horfði
út á hið óendanlega haf. Og
allt í einu laust þeirri hugsun
niður í vitund mína eins og
eldingu, að handan þessa hafs
einhvers staðar í austrinu
mikla væru milljónir manna,
sem ekk, þekktu blessun krist-
índómsins. Og þá fann ég, að
ekki vai fyrir mig nema um
tvennt að velja, annaðhvoit
að fara og hjálpa þeim eða
sökkva inér í þetta mikla djúp.
Eg gat ekki annað.
Og hann hjálpaði þúsund
og jafnvel milljónir manna
hafa hlotið blessun af boðskap
hans og fómandi kærleika með
al heiðingjanna. Og hefur ann-
ars nokkuð stórfenglegt og dýr-
mætt gjörzt, án þess að einhver
hafi sýni þá fómarlund, sem
skapar elsku, sem ekki leitar
síns eigin
„Enginn hefur meiri elsku
en þá, sS láta líf sitt fyrir
vini sina', segir Jesús við læri
sveinana að skilnaði.
„Einn tyrir alla“. Hinn sterki
fórnar sér fyrir hina veik-
burða. .Börnin fá mat en for-
eldrarnir svelta“. Hinn hrausti
fórnar sér fyrir sjúklingana.
Hjálpandi hönd hins sjáandi
leiðir hina blindu. Hinn góði
ber sakir hinna vondu. Bróðir
ber vansæmd bróður. kennir
samvizkukvalanna í hans stað,
gengst undir refsingu. borgar
skuldina hans.
Og svona getum við haldið á-
fram að íhuga hinn undarlega
leyndardóm og lífsgátu þján-
inganna og sektarinnar.
Börnin líða fyrir afbrot
heimsku og skammsýni for-
eldra sinna. Foreldrar líða fyrir
ístöðuleysi og nautnasýki
barna sinna, systir fyrir bróður
vinur fyrir vin, eiginkona fyr-
ir eiginmann og ástvinur fyrir
ástvin. Og þjáningin verður
þeim mun meiri, sem kærleik-
urinn, vmáttan og umhyggju-
semin er dýpri og göfugri. En
um leið verður líka fómin létt-
ari, sjálfsagðari og flytur
a. m. k. stundum með sér
einhverja undarlega og undur-
samlega sæla mitt í ofurmegni
sársaukans.
Þetta sýnist svo mikil fjar-
stæða, jafnvel grimmd. Hvers
vegna eiga saklausir að líða
fyrir seka?
Ekki þarf að líta einungis til
synda, sorga og dauða til að
finna svarið. Það er líka til
svar frá löndum náðar og lífs.
Barnið sefur rótt og öruggt
í faðmi vakandi móður, sem
ekki ann sér hvíldar og svefns
þess vegna Við, sem njótum
áhættu og fórna annarra t. d.
sjómannanna, finnum frið og
traust veita vonir og vellíð-
an, af því að þeir vaka. Og
hversu off er einnig unnt að
fagna sigri þess kærleika, sem
vonar allt og umber allt?
Ekkert, sem er dýimætt og
stórfenglegt verður til án þján
ingar og fórnar. Egill á Borg
yrkir sitt ódauðlega Sona-
torrek i harmafuna, sem hann
taldi sig ekki geta lifað af við
missi glæsilegra sona.
Fæðing barnsins kostar móð S
urina óbærilegar kvalir. Menn
lokast inni í kolanámum og far-
ast á hryllilegan hátt, svo að
aðiir geti notið ljóss og yls
fyrir áhættu þeirra og ósigra.
Heiðarlegt aðalsmerki hvers
göfugs siarfs er einmitt sú fórn
erfiðis og mannrauna, sem
færa þarf til að vinna verkið.
Vart er sú máltíð etin, eða
þeim klæðnaði klæðzt, að ekki
hafi einn eða fleiri orðið að
erfiða, þreytast, þjást og hætta
miklu til.
Vart hefur nokkurt listaverk
verið samið, án þess að áður
væri gengið gegnum elda mann
rauna, þjáninga og misskiln-
ings. „Eg hef aldrei átt þann
harm, sem ekki hafði kristall-
azt í ljóði“, er haft eftir Goethe.
Hin feguista hljómlist, hinar
dýrinætustu bækur og listaverk
eru þannig framleidd af þeim,
sem fundið hafa sárast til í bylj
um og hríðum samtíðar sinn-
ar, eða fórnað mestu af lífs-
krafti sinum og hæfileikum til
að túlka það sem sárast var og
„allir viidu kveðið hafa“. Þetta
mundum við yfirleitt komast
að raun um, ef við þekktum
sögur listaverka og listamanna
ofan í Kjölinn.
Það, sem þú huggast við, þeg ö
ar þú lest góða bók eða hlustar
á góða ræðu, það sem snertir
þig dýpst eða snertir þig, yfir-
leitt þaó er eflf og skírt í
deiglu bjáninga og sársauka.
það er 'ramleitt með fórnum,
og hefur kostað listamanninn
eða predikarann svita, tár og
blóð
Enginn og ekkert sannar
petta beiur en Kristur og þján-
ingar hans. Hann er nokkurs
konar fulltrúi mannlegra þján-
;nga og þeirra fórna, sem hin-
ir saklausu færa fyrir hina
seku. Þess vegna er krossganga
hans alitaf jafn ný og fersk
fyrir allar kynslóðir allra alda.
Allir sjá eða finna speglast í
honum iitt dýpsta og tsárasta,-
sina fóin, sín tár, sína ein
semd „Vorar þjáningar voru
það sem hann bar“. og þessi B
samkenno þessi undarlegi S
bróðurhugur samúðar og kær- a
leika. sem í þjáningum hans H
birtist verður svo óumræðileg @
huggun í öllum mannlegum œ
hörmum Þar kemur svo glöggt |
fram það, sem skáld fórnar |
innar orðar á þessa leið:.
„Gegnum Jesú helgast hjarta 1
í himininn upp ég líta má“.
Árelíus Níelsson @
eBsajf
bw*m
*
8
T í MIN N, laugardaginn 30. marz 1963