Tíminn - 10.05.1963, Blaðsíða 8

Elías Snæland Jónsson:
Ný kynslóð skap-
ar nýtt þjóðfélag
VIGFÚS Guðmundsson rak
upp örvæntingaróp í Tímanum
3. april s. 1. Hengingaról sú er
læddist að hálsi hans var sá
„hryllingur“ sem nefnist „hin
unga kynslóð!" Og hann lætur
hugann reika til aldamótanna,
þegar allir voru hetjur í þessu
í dag syndum prýdda landi. Og
hann spyr: „Hvað er að ger-
ast?“!
Parkerpenninn minn fengi
vissulega að liggja í friði ef um
væri að ræða venjulega hetju-
dýrkun, sem við unga kynslóöin
heyrum sífellt glymja í eyrum
okkar eins og garnagaul eftir
ævilangan sult, og við leyfum
að standa óáreittri sem huggun
ar- og nöldursefni þeirra, sem
nálgast grafarbakkann; af og
til látum við veikt samúðarbros
fylgja, því líklega föllum við í
þessa sömu gildru er árin fær-
ast yfir!
En hann lét slíkt sér ekki
nægja: Meiri hluti greinarinnar
innibar grimma og óréttláta
ÁRÁS Á
UNGDÓMINN, sem ég
vil andmæla. — Hann fór
einnig skitugum orðum um
það sem hann kallar „negra-
menningu". Sá hluti greinar-
innar verkaði á mig eins og Vig
fús væri skoðanabróðir þeirra,
sem nota fangabúðaaðferðir
Hitlers á Negra í Suður-Afríku
og mun ég víkja að því örfáum
orðum.
UNGDÓMS-
GLÆPIR fara í vöxt! —
Ég neita aldrei staðreyndum
— en ég læt mér ekki stað-
reyndir nægja; ég leita orsaka:
í Islenzku finnst orð, sem kall-
ast þróun. — Hvers konar þró-
un hefur átt sér stað á vorri
öld?
Björn Sehou (ca. 35 ára),
ríkisfulltrúi í norska félagsmála
ráðuneytinu, sagði í vetur í
fyrirlestri um orsakir ungdóms
glæpa: „ Langamma mín átti
hægt með að ala upp ömmu
mína: hún gat einfaldlega notað
sína eigin lífsreynslu, því dótt-
irin gat notað hennar lifnaðar-
háttu! Sama gilti um uppeldi
móður minnar. — En þegar
móðir mín átti að ala mig upp
fór allt að hreyfast: skyndilega
voru gömlu, góðu ráðin ónothæf
.— úrelt! — Við urðum að
aðlaga okkur samfélaginu á eig
ln spýtur. finft-a hinn rétta veg
sjálf! — Ég á unga dóttur; þeg-
ar ég hugsa til þess að hún skal
lifa og samlagast þjóðfélaginu
1970—1980 — sem engirin veit
hvernig verður — þá get ég
ekkert gert! — Hún verður að
samlagast komandi samfélagi á
eigin hönd!“ — Við erum við
kjarnann: Þið aldamótamenn
lifðuð í öðrum heimi en vi?í; þið
gátuð ekki alið okkur upp í
nútíma þjófélagi. Það er ekki
ykkar sök: Þróunin kippti und-
an ykkur fótunum, þið genguð
sem á rúllandi tunnu — o,g
þið óluð okkur upp til að vera
borgarar í þjóðfélagi, sem
löngu er horfið!
Við sem erum ung í dag horf-
um lítið eitt ráðvillt í kringum
okkur, vissulega; allt er nýtt,
óþekkt, framandi. En við höfum
móð og þor tU að halda áfram!
Við höfum hugrekki til að
ryðja nýjar brautir í ósnertan
snjó framtíðarinnar. Við finn-
um erfiðleikana streyma að okk
ur. Margir falla, því erfitt er að
ganga fyrstur; freistingarnar
eru margar, andstæðan sterk
— en krafturinn er einnig sterk
ur! í hugum okkar hljómar
taktvisst: Við vinnum!
— Eitt orð til: Drykkjuskapur
er ekki meiri í dag en fyrr! —
Staðreynd, sem „aldamóta-
menn“ eiga erfitt með að
kyngja!
AÐ FYLGJA
ÞRÓUNINNI er oft erfitt
fyrir þá, sem lifa í horfnum
heimi. Vigfús kallar nútíma
skáldskap leirburð! — Líklega
fæ ég með mér alla þá, sem
hafa víðsýnan skilning á skáld-
skap til að mótmæla slíkri enda
leysu.
Skáldskapur er ekkert fyrir-
brigði, sem er skapað á einni
nóttu og stendur slðan fullkom
ið fyrir augum okkar. Einhver
sagði: „Útskýringar eru fyrir
börn“ — en hvað um það, Vig-
fús, tökum sem dæmi leikrit:
— Hversu löng er ekki þróunin
frá grísku harmleikjunum tU
Ibsen? — Og hversu bundin er
ekki sú þróun þjóðfélagsþróun-
inni I heild sinni?
Leiddu hugann að þjóðfélags-
breytingu vorrar aldar; víðtæk
ari þróun en fjölmargra alda
samanlagt áður fyrr! Skáldskap
urinn verður að endurnýjast
með þeirri breytingu: Grlsku
harmleikirnir voru úreltir sem
leikritsform um aldamótin —
aldamótaform eru úrelt I vorri
tíð. Tíðin krefst nýrra forma,
nýrra hugsana, — nýs skáldskap
ar! Við getum ekki ávallt not-
að það gamla, hversu gjarnan
sem við viljum. List verður eng
in list, ef hún skapar ekki eitt-
hvað nýtt. Rembranth væri
ekki I listasögunni sem mi'kill
málari, ef hann hefði ekki kom
ið fram með nýjung!
Þið óluð okkur upp I „sígild-
um“ skáldskap — notuöuð til
og með leiðinlegustu aðferð
sem hugsazt getur. Sá skáldskap
ur er góður, en takmarkaður.
Hann hefur ekkert fram að
bera til að ríkja sem fyrirmynd
í öllum skáldskap! — Við reyn-
um að rífa okkur burt — burt
frá aldamótaformunum, sem
þið notið I hjáróma einstreng-
ingshætti til að drepa allt nýtt!
Við reynum að skapa nýtt
grunnlag: Jón Thoroddsen hóf
skáldsagnagerð; við hefjum
nýtt timabil, við endurnýjum
og sköpum!
Hversu erfiðar eru ekki slík-
ar tilraunir! — Lestu listasögu,
Vigfús: Nýjungarmennirnir eru
venjulega drepnir á blóma-
skeiði sínu. Þið segið venju-
lega: „Þeir, sem guðirn-
ir elska deyja ungir"! — Eftir
nokkrar aldir fá þeir viðurkenn
ingu sem snillingar og byltinga
menn! — Menn með þinn þröng
sýna og einhliða hugsunarhátt
hafa drepið þá!
„SORINN'* ER
„FÍNN“ I dag, segir þú.
Þú talar um vissan hluta þjóð-
félagsins sem „sora“! — Slíkt
ber vitni um einn viðurstyggi-
legasta hugsunarhátt, sem um
getur — ég hélt ekki að þú
værir lítilmótlegur snobbari,
sem liti niður á fólk, einungis
af þvi að það er ekki fullkom-
ið! Þið hafið skapað ykkar eig-
in miskunnarlausu „samfélags-
vél“: Þeir, sem ekki hlita lög-
um ykkar, sem ekki samlagast
þeim — þá kallar þú ,,sora“. í
góðu skáldverki stendur eitt-
hvað um „fHs“ og „bjálka" —
þau orð eru sönn, Vigfús!
GRAÐHESTAHVf
og gleðikonuskrækiri* eru
þér þyrnir I augum, og „Lög
unga fólksins" eru að þínu áliti
hljómupptaka af þessum merki
legu hljóðfyrirbærum.
Langt er síðan ég hef grað-
hest séð, og aldrei hef ég lagt
lag mitt við gleðikonu, svo
ekki get ég um talað af eigin
reynslu. En nokkur orð um tón
list minnar kynslóðar.
Líf ungdómsins er hægt að
skilgreina með einu orði: til-
finningar! Skyndilega vaknar
hið innra með okkur tilfinning-
ar, sem ekkert okkar er tilbúið
aö mæta. Við verðum viðkvæm
ari en nokkru sinni fyrr; sorg-
ir okkar dýpri, gleði okkar tak
markalaus.
Allir lifnaðarhættir okkar og
tilvik stjórnast af þessum til-
finningum, tónlist okkar, dæg-
urlögin, einnig. Þau eru ein-
föld með vekjandi og örvandi
hljóðfall. Textarnir eru einn-
ig einfaldir, en I þeim felast oft
atvlk og ævintýr úr okkar eig-
in lffi, okkar eigin hugarheimi,
og þess vegna eru þau okkarl
— Slgild tónlist er vissulega
„æðri“ tónlist, en I fyrsta lagi
erum við ekki „snobbarar" að
eðlisfari, og svo hitt að allir
venjulegir menn verða fyrst að
læra að stafa til að geta lesið.
— Ég skil skoðun þína, Vigfús:
Þú ert „alvarleguri* maður,
„mjög alvarleguri* maður —
veizt þú að við getum „kafn-
að“ I skynsemi? — verum glöð
yfir að vélrænan hefur ekki út-
máð mannlegt eðli einnig með-
al ungdómsins!
„NEGRAMENNING**
fellur þér ekki I geð. —-
Raunar er það í samræmi við
aldamótaskoðanir: Þá reynduð
þið að drepa Negrana, í dag
reynum við að hjálpa þeim! —
Heimurinn er svo lítill I dag.
við getum ekki drepið Negrana
lengur þeir eru meðmenn okkar.
Framhala a 13 siðu
Sigurður Viihfálmsson:
Utanferö
ÞÆR tíðkast nú utanferðir ráða-
manna í landi voru. Nú nýlega
var haldinn fundur í svokölluðu
Norðurlandaráði. Forsætisráðherra
Ólafur Thors sótti þennan fund og
sat fund I upphafi ráðstefnu þess-
arar, en fór svo heim aftur, en
utan fór og tók sæti Gylfi Þ.
Gíslason viðskiptamálaráðherra. —
Að eigin sögn og annarra hélt Ól-
afur ræðu. Kvaðst hann fátt vilja
segja af þessari virðulegu sam-
komu, vegna þess að Alþingiskosn-
ingar eru framundan, en bað þess
að litið væri á mál íslands af skiln-
ingi og velvilja.
Það er ómögulegt að segja að
mikil reisn hafi verið á þessum
fulltrúa íslands, eftir því sem
hann sjálfur sagði okkur I útvarp-
inu. Það er miklu líkara því að
hann hafi verið að biðjast hjálpar
og vægðar en hann hafi haldið
fram rétti okkar — eins og hann
væri að beiðast afsökunar á því að
íslendingar skuli vera tíl. Og
þetta er maðurlnn, sem um langt
skeið hefur verið formaður Sjálf-
stæðlsflokksiins og er nú forsætis-
ráðherra flokkslns I núverandi rík-
isstjórn landsins, „Viðreisnarstjórn
inni“. Ef til vill kveður meira að
Gylfa á framhaldsfundunum. Gylfi
er orðinn þekktur hér innanlands
fýrir mikil og margháttug ræðu-
höld, svo þess má vænta að hann
haldi fast á málefnum íslands, þó
flokkur hans sé nú meira þekktur
fyrir ýmislegt annað en skörungs-
skap I sjálfstæðismálum þjóðarinn
ar.
Það er nú út af fyrir sig að þurfa
að greiða fargjöld fyrir þessa sendi
menn „viðreisnarstjórnarinnari1,
sem að sögn Gunnars Thoroddsen
fjármálaráðherra ætlaði að spara
ríkisfé. En þar sem það er nú ver-
ið að eyða fé þjóðarinnar I þessi
ferðalög ætti að mega ætlast til
þess að þessir ráðherrar höguðu
sér á opinberum vettvangi eins
og þeir væru fulltrúar sjálfstæðis-
rikis, sem á sama rétt og aðrir þátt
takendur í þessum fundarhöldum.
Það skiptir I þessu sambandi ekki
máli hvort ríkið er stórt eða smátt.
Smáa ríkinu ríður enn meira á að
framkoma fulltrúa þess auki á virð
ingu fyrir því og efli traust á því
út á við. Minnimáttarkenndin og
uppskafningshátturinn verður að
víkja fyrir öryggi og skynsamleg-
um metnaði.
Það eru nú margháttaðar blikur
á lofti á alþjóðavettvangi. Efna-
hagsbandalag Evrópu sýnist að
vera koma fram I dagsljósið I
þeirri mynd, sem er hin raunveru-
lega. Fríverzlunarbandalagið svo-
nefnda sýnist eins og stendur hafa
önnur markmið, en er þó með öllu
óráðið hvaða stéfnu það kann að
taka. Þungamiðían í EBE eru hin
rómversk-kaþólsku ríki Vestur-
Evrópu, þar sem hin frjálslyndari
ríki eru uppistaðan í Friverzlunar-
bandalaginu.
Norðurlöndin eru með samvinnu
sinni að reyna að skapa sér sér-
stöðu en hafa þó mjög sundurleitra
hagsmuna að gæta. Þegar litið er
á aðstöðu íslands er hún algjör-
lega sérstæð. Fámenn þjóð í stóru’
landi. Landfræðilega er ísland
ekki frekar tilheyrandi Norðurlönd
um þó það sé norðarlega, en Bret-
landi eða jafnvel Norður-Ame-
ríku. Þjóðernið og tungan eru einn
ig sérstæð og enn er ekki til fulls
úr því skorið hver er hinn eigin-
legi uppruni þjóðarinnar þó talið
sé að fsland hafi byggzt frá Nor-
egi. Þannig mælir allt með því að
við hér á íslandi látum okkur
hægt um að taka afstöðu til þeirra
bandalaga, sem eru að leitast við
Tf MINN
að skapa sér sess í nútíð og fram-
tíð og alveg fráleitt af okkur að
binda okkur við þessi bandalög
meðan ekki er spð hvað úr þeim
verður. Það er því alveg augljóst
að vegna fámennis okkar ^etum
við engin áhrif haft á stefnu þá,
sem þessar samsteypur taka og
verðum því, ef svo illa tekst til að
við ánetjumst þeim, algjörar undir
lægjur og verðum síkvartandi um
smæg okkar og vesaldóm til þess
að hljóta eitthvað af fríðindum
þeim, sem’ samsteypurnar hafa upp
á að bjóða. Við þekkjum bænar-
skrárnar td „dönsku mömmu“ frá
niðurlægingartíma þjóðarinnar og
íslenzka þjóðin hefur barizt harðri
baráttu öldum saman til þess að
losa sig úr viðjum þeim, sem hún
lenti í vegna utanferða og samn-
ingsmakks höfðingia Sturlunga-
aldarinnar.
Það hvílir mikil ábyrgð á þeým
mönnum, sem fara með völd á ís-
landi nú, á þessum tímum þegar
risarnir I austri og vestri eru að
kanna styrk sinn og sækja eftir sál-
um þeirra, sem utan við þá standa.
Og enn er svo viðleitni til að skapa
enn einn risann úr hinum sundur-
leitust-u frumefum.
Ef til vill er dýrt og erfitt að
halda uppi sjálfstæðu ríki á ís-
landi, en af reynslunni þekkjum
við að það er þó enn dýrara fyrir
þjóðina ag vera bundin í fjötra
erlendrar rikjasamsteypu. Við verð
um því að varast að stíga nokkur
skref, sem geta orðið til þess að
sú saga endurtaki sig.
En getur þjóðin treyst valdhöf-
unum I þessum efnum? Reynslan
er ekki góð af núverandi rikis-
stjórn sbr’ landhelgina og ýmis
ummæli leiðtoganna nm utanrik-
ismálin og sérstaklega þeirra, sem
taka til bandalaganna.
Ég held að of mikið sé úr því
gert aff efnahagsástand og fram-
taksvilji okkar sé svo lamað að
þess vegna þurfum við að skerða
fullveldi okkar með því að binda
okkur bagga efnahagsbandalaga.
Það er alls óvíst að við missum
nokkurs í -við það viðskiptalega,
þó við stöndum utan við slík
bandalög. Ég geri ekki mikið úr
þeim útreikningum, sem fyrir
liggja um þetta. Það hefur sýnt
sig að útreikningar og áætlanir
hafa brugðizt eins og „viðreisn-
in“ er gleggst dæmið um. Þetta er
þó ekki fyrir það að hagfræðingam
ir reikni ekki sín dæmi rétt, að
mestu leyti. Þau virðast þó frá
leikmanns bæjardyrum séð, vera
reiknug innan of þröngs ramma
og ekki tekið nógu margt með í
dæminu.
Við íslendingar leggjum mikið
kapp á persónufrelsi og athafna-
frelsi, sem rétt er. Þess vegna er
það einn af „faktorum" þeim, sem
reikna verður með, þegar við ger-
um áaetlanir okkar. Núverandi rík
isstjórn hefur hvað eftir annað
reynt að girða fyrir að þessir eig-
inleikar gætu notið sín. Beitt til
þess hinum örgustu bolabrögðum
í mynd bráðabirgðalaga og ann-
arra hvatvíslegra aðgerða.
Það er fullvíst að með þátttöku
okkar í hinum umræddu bandalög
um leggjum við hömlur á persónu-
og athafnafrelsi okkar. Skyldur
okkar við bandalögin yrðum við að
rækja á hverjum tíma eins og þær
þá yrðu ákveðnar. Við erum þeg-
ar þátttakendur í Sameinuðu þjóð
unum o.g NATO og ættum um sinn
ag láta það nægja. Það ætti að
vera tiltölulega saklaust að taka
þátt í norrænni samvinnu á sviði
menningarmála og annarra vin-
Framhaid a 13 síðu.
föstudaginn 10. maí 1963 __
8