Tíminn - 25.06.1963, Blaðsíða 14

lána út peninga og hirða rent-
urnar, lét hann ekkert hafa að
gera, og þegar Schaeht tók við
atjórn ráðuneytisins losaði hann
sig við Feder úr þjónustu sinni.
Smákaupsýslumennirnir, sem
höfðu verið aðalstuðningsmenn
flokksins og búizt höfðu við miklu
af kanslaranum Hitler, urðu þess
hrátt varir margir hverjir, að ver-
ið var að losa sig við þá, og þeir
neyddir til bess að sameinast aftur
fylkmgum þeirra, sem unnu fyrir
föstu kaupi. Lög sett í október
1937 leystu hreinlega upp öll fyr-
irtæki með minna en 40.000 doll-
ara fjármagn að baki sér og bönn-
uðu að stofnuð væru ný fyrirtæki
með minna en 200.000 dollara höf-
uðstól. Þetta batt fljótlega enda
á tilveru eins fimmta hluta allra
§máfyrirtækja. Á hinn bóginn
voru fyrirtækjasamsteypurnar,
sem jafnvel lýðveldið hafði stutt,
stjyrktar af nazistum. Reyndar
voru þær gerðar að skyidu með
lögum frá 15. júlí 1933. Efnahags-
málaráöuneytinu var veitt vald til
þess að Skipuleggja ný stórfyrir-
tæki eða skipa fyrirtækjum að
sameinast þeim, sem þegar voru
fyrir.
Fjöldafyrirtæki og verzlunar-
samtök, sem skipulögð höfðu ver-
ið á lýðveldistímanum, voru látin
halda sér hjá nazistum, enda þótt
þau væru endurskipulögð með
straumlínulagi foringjareglnanna,
samkvæmt lögum frá 27. febrúar
1934, og sett undir stjórn ríkisins.
Öll fyrirtæki voru neydd til þess
að gerast meðlimir í þeim, og yfir
ótrúlega margþættri samsteyþu
réð svo Efnahagsráð ríkisins, en
foringi þess var settur af ríkinu,
og stjórnaði sjö þjóða efnahags-
hópum, tuttugu og þremur efna-
hagsráðum, eitt hundrað iðn- og
verzlunarráðum og sjötíu hand-
verksráðum. Mitt í þessu völund-
arhúsi félagasamtaka og hinum
mikla fjölda starfa innan efna-
hagsmálaráðuneytisins og undir
Fjögurra ára áæfluninni og fossa-
föllum þúsunda sérstakra laga-
setnfnga og laga gat jafnvel hinn
slungnas'ti kaupsýslumaður orðið
ruglaður, og ráða þurfti sérstaka
lögfræðinga til þess að gera fyrir-
tækjum kleift að halda áfram
störfum sínum. Það varð að beita
hreint stjarnfræðilegum aðferðum
til þess að finna yfirmenn, sem
gátu tekið nauðsynlegar ákvarð-
anir, sem pantanir, byggðust á,
eða farið í kringum endalausar
reglur og takmarkanir stjórnar-
innar og verzlunarsamtakanna,
þegar á fjórða tug aldarinnar.
„Efnahagsleg nauðsyn," kallaði
einn kaupsýslumaður þetta í sam-
tali við höfundinn.
Kaupsýslumennirnir högnuðust
vel, þrátt fyrir sína hrjáðu tilveru.
Þungaiðnaðurinn, aðal-velgjörða-
stofnun endurvæðingarinnar, jók
ágóða sinn úr 2 af hundraði gróða-
1 árið 1926 í 6% árið 1938, síðasta
árið, sem fullkominn friður ríkti.
Jafnvel lögin, sem takmörkuðu á-
góðann við 6 af hundraði ollu fyr-
irtækjunum sjálfum engum erfið-
íeikum. Þvert á móti. í rauninni
bar samkvæmt lögunum að leggja
allt,, sem fram yfir var, í ríkis-
skuldabréf — eignarnám hafði alls
ekki komið til greina. Flest fyrir-
tæki lögðu hins vegar hagnaðinn,
sem ekki hafði verið greiddur út,
aftur í sinn eigin rekstur, en þessi
hagnaður jókst frá 175 milljónum
marka árið 1932 í fimm billjónir
marka árið 1938, en það ár námu
•heildarsparifjárinnstæður bank-
anna aðeins tveimur billjónum,
eða minna en helmingi þessa óút-
deilda ágóða, og þetta ár var út-
goldinn ágóði í forrni renta aðeins
1,200,000,000 mörk. Kaupsýslumað
urinn gladdist ekki síður yfii því,
hvernig verkamaðurinn hafði ver-
ið settur á sinn stað undir stjórn
Hitlers, heldur en yfir hinum
þægilega ágóða. Reyndin var sú,
að tekjur voru lækkaðar dálítið,
þrátt fyrir 25% hækkun fram-
færslukostnaðar. Og framar öllu
öðru voru nú engin kostnaðarsöm
verkföll, og reyndar engin verk-
föll yfirleitt. Það var verboten
(bannað í Þriðja ríkinu, að sýna
þess konar þrjózku eða mótþróa.
Þrælkun verkamannsins
Þegar þýzki verkamaðurinn
hafði verið sviptur verkalýðsfélög-
unum, réttinum til þess að semja
um launakjör sín og gera verkföll,
var hann orðinn að iðnaðarþræli
í Þriðja ríkinu, bundinn hús-
bónda sínum, atvinnuveitandan-
um, á svipaðan hátt og bændurnir
á miðöldum höfðu verið bundnir
óðalseigendunum. Hin svokallaða
Verkalýðsfylking, sem að nafninu
til kom í staðinn fyrir hin gömlu
verkalýðsfélög, kom ekki fram
fyrir hönd verkamannanna. Sam-
kvæmt lögunum um starfsemi
•hennar frá 24. október. 1934, var
hún „samband skapandi Þjóðverja
með heila og hendur“. Hún veitti
ekki einungis þeim inngöngu, sem
unnu fyrir föstum launum, heldur
einnig atvinnurekendum og þeim,
sem höfðu önnur störf rneð hönd-
um, eins og til dæmis læknum.
Staðreyndin var sú, að fylking
þessi var ekkert annað en stórkost-
leg áróðurssamtök og eins og
verkamennirnir sögðu, stórfelld
svik. Takmarkið var, ekki eins og
í lögunum stóð, að vernda verka-
manninn, heldur „skapa sannt
sósíalistiskt og framleiðandi sam-
félag allra Þjóðverja. Verkefni
fylkingarinnar er að, sjá til þess,
að sérhver einstaklingur sé fær
um . . að framkvæma sem mesta
v:nnu“. Verkalýðsfylkingin var
ekki sjálfstæð framkvæmdasam-
tök, heldur eins og flest önnur
samtök í Nazista-Þýzkalandi, að
hernum undanskildum, hluti úr
NjS.D.A.P.,. eða svo notuð séu
orð foringja hennar, dr. Ley —
„stamandi drykkjumannsins“ eins
og Thyssen kallaði hann — „vei-k-
færi flokksins". Vissulega kváðu
lögin frá 24. október á um það,
að starfsmenn hennar skyldu
koma úr röðum flokksins, fyrrver-
andi nazistasamtökum, S.A. og
S.S. — og það gerðu þeir líka.
Áður höfðu lögin frá 20. janúar
1934, sem skipulögðu atvinnuna í
ríkinu og þekkt vorú undir nafn-
„Réttindaskrá verkamannanna“,
sett verkamanninn á sinn stað og
veitt atvinnuveitandanum sömu
ís með ávöxtum

blönduðum ávöxtum í
glas, því næst tvær ís-
kúlur, spændor með heitri
matskeið úr íspakkanum,
^ síðan bætt við ávöxtum
d*, og ein skeið af þeyttum
** rióma ofan á.
ySéf ásíf w&í w&u d&i
FÖRIINA UTAR ÓTTANS
lyliUliH uihh vi ihhj W. P. Mc Givern
31
að reyna að botna í því, hvernig
Lynch hugsaði. í þess stað braut
hann heilann um, hvernig hann
gæti notfært sér ótta og veikleika
Lyneh.
Þeir flugu þegjandi í myrkrinu.
Lynch skenkti kaffi í tvær krúsir
eg gaf Beecher brauðsneið. Þeir
fiugu það lágt að þeir gátu ljós-
lega greint blikandi hafflötinn og á
vinstri hönd sáu þeir marka fyrir
strönd Marokkó. Loks sáu þeir
liósaþyrpingu breiðast frá strand-
línunni inn á slétturnar.
„Casablanca? spurði Beecher og
kinkaði kolli í áttina til ljósanna.
„Eg hugsa það“, svaraði Lynch.
„Þú verður bráðum að breyta um
stefnu. Farðu ekki nær strönd-
inni.“
„Fyrr eða slðar verðum við að
fijúga inn yfir landið,“ sagði Beec-
her.
„Hugsa þú um að stjórna vél-
inni. Eg segi til um stefnuna."
„Hvers vegna sveigjum við
svona langt frá Marokkó?"
„Við gátum ekki hætt á að
fljúga þar yfir,“ sagði Lynch. „Þið
Ameríkanarnir hafið flugvelli í
Nouasseur, Port Lyautey og Sidi
Slimane. Ef við yllum ónæði i
slíkum býflugnabúum gætu hæg-
lega hlotizt vandræði af. Þeir hafa
beztu radara, sem hægt er að
kaupa fyrir Kanadollara og vakt
allan sólarhringinn ásamt þotum,
sem alltaf eru reiðubúnar undir
ílugtak. Þeir mundu vera á hælun
um á okkur um leið og þeir fengju
veður af okkur.“
Beecher sat þögull andartak. —
..Heldurðu, að Lára geti fellt sig
við' að lifa neðanjarðar til lengd
sr? Flýja frá öllu, sem var henni
áður kært?“
„Lára lagar sig fljótt eftir nýj-
um aðstæðum. Hún hefur að
minnsta kosti staðið sig vel hingað
til, ekki sagt?“
„En ef hún fengi nú nóg af
þessu. Ef hún skyndilega vildi
hætta við allt saman og fara
heim?“
„Við skulum hætta þessu kjaft-
æði. Hugsaðu um það, sem þú átt
að gera.“
Beecher brosti dauft. „Vertu
rólegur. Eg er fyrsta flokks flug-
maður, mundu það. Þá hélzt hins
vegar til a jörðinni. Þurftir að
hlaupa til með tvistinn, þegar liðs
ioringjarnir komu. Það hefur
væntanlega ekki átt alls kostar
'Mð þig“.
„Bölvaðir snobbar, allt heila
pakki.ð.“ Lynch skyrpti út úr sér
orðunum. „Það voru þessir djöfl-
ar, sem tróðu okkur niður | svaðið
með kjaftæði um heimsveldi og
brezkan heiður. England væntir
þess, að hver andskotans fábjáni
geri skyldu sína. Það þýðir, að
um l’eið og maður sötrai í sig
rammt öl á skítugri knæpu, á mað-
ur að biðja til Guðs, að Hennar
Hátign Drottningin fái ekki maga-
kveisu af kampavíninu. Og allt
annað var eftir því.“
Beecher sagði: „Þið gátuð þó
allavega haft eitthvað til að nöldra
yfir.“
„Reyndu að hugsa um helvítis
flugvélina, og hafðu engar áhyggj-
ur af mér.“
Hálftíma síðar sáu þeir aðra
ljósaþyrpingu við ströndina og
Beecher reyndi að rifja upp,
hvernig marókanska ströndin liti
út. Hann hafði alloft farið til fiski-
veiða á þessar slóðir ásamt íran-
um. Það voru sennilega Ijósin í
Agadir , sem blikuðu á vinstri
hönd. Lynch gaf honum stefnu í
suðaustur af bænum, inn í landið.
Beecher reyndi með sjálfum sér
að gizka á ákvörðunarstaðinn. Ef
til vill Tiznit, eða Goulamine.
Þeir mundu sennilega lenda bráð-
in og Sahara lá aðeins um 150
lega. Framundan risu Atlasfjöll-
kílómetra til suðurs. Hann minnt-
ist þess, að hafa einhvers staðar
lesið að Sahara væri arabískt orð,
sem þýddi auðn. Beecher leit á
benzínmælinn.
Lynch sat álútur yfir kortunum.
Hann gaf Beecher upp nýja
stefnu, til suðurs, til Sahara, auðn-
arinnar.
„Gættu nú að þér“, sagði Bee-
cher og benti á benzínmælinn.
„Haltu þér saman og gættu að
stefnunni. Við verðum yfir Goula
mine eftir fáeinar mínútur. Innan
klukkustundar verðum við á á-
kvörðunarstað. Við verðum að
finna lendimgarstað, sem á að
vera um 150 kílómetra suður af
Goulamine og er um það bil einn
ferkílometri að stærð. Don Willie
sagði, að við mundum eiga hægt
með að finna hann.“
„Nú, en hann er ekki með í vél-
inni. Hvernig kynntistu honum?“
„Ég hitti hann í leyfi á Spáni
fyrir fimm árum. Hann hafði út-
vegað nokkrum vina minna at-
vinnu, svo að ég fór og talaði við
hann. En starfsemi hans þá virðist
hafa mátt þola dagsins ljós, að
minnsta kosti hafði hann ekki not
fyrir mig.“
„Ertu viss um að þú getir treyst
honum?“
„Fullviss."
„Gagnkvæmt traust glæpamann-
anna?“
„Ekki að öllu leyti. Gagnkvæmt
tillit getum við sagt. Hann græðir
ekkent á að vísa lögreglu á mig.“
„Hefurðu gert þér ljóst, að ykk-
ur svipar allnokkuð hvorum til
annars?" sagði Beecher.
„Hvernig þá?“
„Þið eruð báðir með hjartað í
buxunum út af fortíðinni“, sagði
Beecher. „Don Willie á vart aftur-
kvæmt til Þýzkalands og á sömu
leið er með þig gagnvart Englandi.
Þið eruð báðir á flótta. En þið
munu komast að raun um, að það
er ekki fortíðin, sem kvelur ykkur,
Þið óttizt eitthvað í sjálfum ykk-
ur. Það er sá ótti, sem kvelur ykk-
ur mest. Eða hef ég ekki rétt fyrir
mér, Lynch?“
Lynoh sat þögull andartak, en
Beecher gat heyrt að andardráttur
hans varð tíðari og þyngri. Svo
sagði hann blíðlega: „Á ég að
segja þér, hvernig landið liggur,
gamli vinur. Ég er með skamm-
byssu i hendinni og hlaupinu er
beint að hausnum á þér. Og ég
ætla að biðja þig vinsamlegast að
vera að grufla yfir minni fortíð-
Ég kæri mlg heldur ekki um neina
sálgreiningu.1- Hann greip stórri,
beinaberri hendinni í öxl Beech-
ers.
„Hefurðu skilið það?!“
„Það er varla hægt að misskilja
slíkt,“ svaraði Beecher þurrlega.
„En hvað um framtíðina? Hvað
gerist, þegar við lendum?“
„Hafðu engar áhyggjur af mér.“
„Satt að segja hef ég það alls
ekki. En hvað verður Um mig og
spönsku flugmennina?“
„Það fer eftir því, hvort þú hag-
ar þér skynsamlega. Eg ráðlegg
þér að gera það. Annars skiptir
það mig engu máli. Ég verð flog-
inn veg allrar veraldar, áður en
þér tekst að hreyfa litla fingur."
„Með Lauru?“
„Já, vitaskuld. Og viltu nú ekki
vera svo vænn, að halda kjafti.
Við verðum að hafa augun hjá
okkur.“
Þeir voru komnir áttatíu kíló-
metra suður fyrir Goulamine, er
fyrsta skíma komandi dags sást á
himni. Þetta var grá, óraunveruleg
skíma, og virtist hvorki eiga upp-
haf né endi. En nokkrum mínút-
um síðar rann sólin upp við sjón-
deildarhring og einstakir hlutir
byrjuðu að koma í ljós í harð-
neskjulegu, þurru landslagi. Grátt
og grænt skiptist á og þéttar kakt-
usaþyrpingar litu út eins og kál-
hausar langt fyrir neðan þá. Ein-
stök trjáþyrping þaut á móti þeim
— furðulegur vottur þrautseigs
lífs í jaðri endalausrar eyðimerk-
ur. Beecher leit niður, um leið og
þeir flugu yfir trén og ósjálfrátt
festi hann sér staðinn' í minni,
sem góðan lendingarstað Það var
orðið honum eiginlegt eftir
margra ára þjálfun í flughernum,
að skyggnast eftir lendingarstöð-
um, enda gat slíkt alltaf komið sér
vel, þótt nú horfði að vísu öðru
vísf við.
Dagsbirtan jókst óðfluga, og
eyðimörkin teygðist um leið í all-
ar áttir. Gráleit flatneskjan virt-
ist víkka út á allar hliðar og
hverfa í óendanleika. Það setti að
14
T í M I N N, þriSjudaginn 25. júní 1963.