Tíminn - 22.09.1963, Blaðsíða 5

BLÖÐ liggja stundum undir
því ámæli lesenda, að þau þegi
um allt nema minnstu yfirsjónir
borgaranna. Þetta stafar af því
að minnstu yfirsjónirnar fá allt
aðra meðferð og fljótvirkari en
meiri háttar mál, þannig að játn
ing, ef um sök er að ræða, ligg-
ur fyrir eftir stuttan tíma. Er þá
ekkert því til fyrirstöðu að birta
frétt um slíka játningu. Þegar
flóknara og umfangsmeira mis-
ferli er á ferðinni er málsmeð
ferðin mikið seinvirkari og lýkur
ekki nema með dómi eða máls-
höfðun hins opinbera. Blöðin hér
birta yfirleitt ekkert um mál
fyrr en annað tveggja liggur
fyrir játning eða niðurstaða
rannsóknar. Hér er ekki venjan
að fylgjast með framburði í rann
sóknarmálum, frekar en fjalla
um þau á annan hátt á meðan
á rannsókn stendur. Einstaka
sinnum er þó verið að minna
á þau með því að birta ákaflega
varfærnislega orðaðar nótur frá
rannsóknardómurum þess efnis,
að rannsókninni sé jú haldið á-
fram, en því miður sé ekkert
'hægt að segja á þessu stigi máls-
ins. Þaö'stig sem dómari virðist
gera sig ánægðan með til að
geta talað, er aðeins lokastigið,
og það getur dregizt að því verði
náð. Þetta læðir inn hjá blaða-
lesendum þeim grun, að blöð
hylmi viljandi yfir verknaði, sem
varða við lög, af annarlegum á-
stæðum, og þeim sé ekki treyst-
andi af þeim sökum. í rauninni
sýnir þetta, að lesendur vilja að
blöðin séu frjálslegri í frétta-
flutningi, og taki með fullri festu
á því, sem úrskeiðis fer í þjóð-
lífinu. Þetta er ekki annað en
réttmætt sjónarmið, en lesendur
gæta þess ekki sem skyldi, þeg-
ar þeir vita meir og betur en
blöðin um ýmislegt, sem er að
gerast, að þögn þeirra stafar
ekki af þýlyndi heldur oft og
tíðum vegna þess að meiðyrða-
löggjöfin gerir þau næsta rétt-
lítil. Og þau blöð, sem vilja
halda virðingu sinni geta ekki
staðið í eilífum málaferlum út
BANDARÍSKl stórmeistarinn
Samuel Reshevsky og hinn arg-
entíski kollegá hans, Miguel
Najdorf, eru vafalaust einhverj-
ir beztu skákmenn, sem fram
■'hafa komið á Vesturlöndum á
ti'öan árum. Þeir voru um langt
vfeeið þeir einu, sem höfðu í fullu
a:é við rússneska skákmeistara
af jafn einföldum fréttaflutn-
ingi og þeim að segja frá kærum
sem ekki hafa verið sannaðar
með dómi. Meiðyrðalöggjöfin er
nefnilega þannig útbúin, að segi
blað frá kæru eða meintum glöp
um, sem síðan verður hrundið
fyrir dómi, fer sá á stúfana, sem
fyrir þessu varð, og rekur harma
sinna við þá er sögðu fréttirnar.
Það er ekki nóg að hann sé
sýknaður af dómi og blöðin
greini skilmerkilega frá sýknu
ha-ns. Hann þarf lika að fá upp-
reisn æru með því að fá frétta-
flutninginn af málsrannsókninni
dæmdan dauðan og ómerkan.
Þetta þýðir það, að blöð velja
yfirleitt þann kostipn að þegja
unz dómur er kveðinn upp og
öllu er óhætt fyrir meiðyrðalög-
gjöfinni. Það er svo annað mál,
að einstök blöð geta hrundið af
stað rannsóknum og gera það,
þegar þau telja sig vita óve-
fengjanlega að um sök er að
ræða. Önnur blöð eiga aftur á
móti illt með að taka undir við
slíkt, vegna þess að þau vita
ekki hvað sannanir krossferðar-
blaðsins eru haldgóðar. Þess
vegna getur eitt blað haldið á-
fram ákærumáli þótt önnur
minnist ekki á það. Meiðyrða-
löggjöfin kúgar þau til að þegja.
Og þegar á það er litið hvað var-
naglar hennar eru margir og yf-
irgripsmiklir, verður ekki annað
séð en sýknudómar séu i sjálfu
sér ómerkilegt fyrirbæri í aug-
um þeirra er settu lögin. Hitt
skipti mestu máli að láta blööin
þegja; að ekki sé skýrt frá
„einkamálum” manna eða
hnekkt „virðingu“ þeirra. Og auð
vitað standa blöðin uppi varn-
arlaus gegn slíkum lagabókstaf,
hafi þau birt fréttir af því, að
NN hafi verið kærður fyrir fjár-
svik, en síðan reynist þessi kæra
ekki vera á rökum reist og NN
er sýknaður, þá á hann samt
eftir ýmislegt ótalað við blöðin,
af því þau birtu fréttir af kær-
unni og ófrægðu þar með mann-
orð hans. Meiðyrðalöggjöfin er
þannig úr garði gerð, að hún
og yfir flestum öðrum vestræn-
um skákmönnum báru þeir æg-
ishjálm. Segja má, að á árunum
um og eftir 1950 hafi vegur
þeirra verið einna mestur, en þá
báru þeir sigur úr býtum í flest
um stórmótum, sem haldin voru
á Vesturlöndum. Þessir yfirburð-
ir sköpuðu að sjálfsögðu sífelld-
gerir sér sérstakt far um að á-
kærðir verði ekki fyrir hnjaski.
Þetta er út af fyrir sig vantraust
á sýknudóma, og í þessum lög-
um er jafnvel kveðið svo á um
opinbera starfsmenn (en rann-
sóknardómarar teljast til þeirra)
að skýri þeir frá einkamálum,
„sem leynt eiga að fara“, varðar
það sektum eða varðhaidi. Aft-
ur á móti veit enginn hvað er
einkamál og hvað opinberir
starfsmenn hafa með höndum,
sem á að fara leynt. Maður hefði
haldið að þá varðaði aðeins um að
gæta öryggis ríkisins. En dóm-
arar taka þetta ákvæði gjarnan
svo bókstaflega, að ætli frétta-
menn að vera viðstaddir réttar-
hald, fella þeir jafnan þann úr-
skurð að réttarhaldifi sé lokað.
Lagagreinin kveður ekkert á um
aðrar skyldur opinberra starfs-
manna. Það er aðeins verið að
hugsa um einkamál sem eiga að
fara leynt. Skrefið væri stigið
til fulls ef þarna væri bætt við,
að óheimilt væri að birta dóma
yfir mönnum opinberlega, en full
komnun næöi þetta ekki fyrr
en hætt væri að kveða upp
dóma yfirleitt og hver og einn
yrði að verjast þrjótum, fjár-
plógsmönnum og þjófum eftir
beztu getu.
í annarri grein kaflans um
ærumeiðingar og brot gegn frið-
helgi einkalífs segir, að hver sem
skýri opinberlega frá einkamál-
efnum annars manns, án þess
að nægar ástæður séu fyrir
hendi, er réttlæti verknaðinn,
skal sæta sektum o. s. frv. Eng-
inn veit hverjar þessar „nægu
ástæður” eiga að vera. Það er
hvergi haft fyrir þvi að skýra
það. Þó myndu fréttastofnanir
eflaust fagna því að fá um þetta
einhverjar leiðbeiningar í stað
meiðyrðadóma. En meðan þetta
loðna orðalag er látið duga, er
ekki nema eðlilegt að blöð veigri
sér við að skýra opinberlega frá
„einkamálum manns“. Á öðrum
stað segir að það varði sektum
að leggja mann í einelti með
„vísvitandi ósönnum" skýrslum.
an núning þeirra á milli og
leiddi að lokum til samkeppni,
sem á stun.dum brauzt út í full-
an fjandskap. Þetta ástand var
að sjálfsögðu óviðunandi, og að
lokum urðu þeir ásáttir um að
tefla einvígi til að skera úr um,
hvor væri hinum fremri. Þeir
tefldu tvö einvígi og bar Resh-
Flestir mundu nú reyna að
bjarga sér með því að halda
því fram að skýrslur hefðu ver-
ið ósannar af því þeir hefðu
ekki vitað betur. Og hverju eru
menn þá nær þótt þetta orð
„vísvitandi“ sé þarna. Er þetta
kannski stílbrigði. Aðrar greinar
laga kveða á um það, að menn
skulu dæmdir vegna tjóns, sem
þeir valda óafvitandi, eins og
á sér stað vig ákeyrslur. Lög
eru því þannig, að stundum eru
menn sekir fyrir að gera eitt-
hvað vísvitandi og í önnur skipti
eru þeir sekir þótt þeir geri eitt-
hvað óafvitandi.
Eitt af því, sém snýr að blöð-
unum í þessum lagakafla og
hafa verður augun á, þegar um
er að ræða að birta fréttir af á-
kærum og ásökunum, eða ekki,
er 235. gr., þar sem segir, að ef
maður drótti að öðrum manni
einhverju því, sem verða mundi
virðingu hans til hnekkis, eða
beri slíka aðdróttun út, þá varði
það sektum. Nú veit enginn hve-
nær grunsemdir, ásakanir eða
kærur leiða til dómsáfellis. Geri
þær það ekki, og verði maður-
inn ekki dæmdur, heldur sýkn-
aður, þá verða öll skrif um mál
hans fyrir dómtöku að virðingar
hnekki, vegna þess að varla er
hægt að fjalla um mál manns,
sem liggur undir ákæru, svo
ekki megi lesa úr því aðdrótt-
anir, þegar hann hefur verið
sýknaður. í næstu greinum er
gefin enn frekari skýring á því,
hvernig beri að haga sér við þá,
sem grunaðir eru um græsku
eöa hafa orðið sannir að sök,
eins og greinin, þar sem segir,
að ef maður bregði manni brigzl-
um án nokkurs tilefnis, þá varði
það sektum, þótt hann segi satt.
Hér virðist þó vera um smugu
að ræða, þannig að hægt sé að
sleppa frá sekt fyrir að segja
satt, vegna þess að sagt ep „án
tilefnis". Það er nefnilega hægt
að sleppa ef sá, sem fyrir brigzl-
inu verður byrjar samtalið á
því að reka út úr sér tunguna,
eða eitthvað í þá áttina. Þá er
komið tilefni til þess að segja
honum sannleikann.
Blöðin verða að biðja lesend-
ur forláts, þótt þau geti ekki
undir þessum kringumstæðum
birt fréttir af ákveðnum málum,
með sektar- og málsóknargrýl-
una hangandi yfir þeim, hvenær
sem þau fara inn á hið for-
boðna svæði meiðyrðalöggjafar.
Hér á landi er ekki hægt að
gagnrýna nema að takmörkuðu
leyti, hér er heldur ekki hægt
að skýra frá ýmsum atburðum,
sem eru á allra vitorði fyrr en
dómur hefur fallið. Þess vegna
koma oft undarlegar eyður í
fréttaflutning blaðanna, sem er
niðrandi fyrir þau í frjálsu þjóð
evsky siguj úr býtum í þeim
báðum. Iíið fyrra vann hann
með nokkrum yfirburðum,
seinna einvígið var jafnara. Það
var eins og sjálfstraust Najdorfs
biði mikinn hnekki við þessi
málalok, þvi að ævinlega síðan
hefur hann átt erfitt uppdráttar
í skákam sínum við Reshevsky.
Ég minnist t. d. atviks, sem skeði
á skákmótinu Dallas 1957. Þá
var Najdorf kominn með yfir-
burða stöðu á móti Reshevsky,
en átti eftir eina mínútu til að
leika 40. leik sínum. Staðan virt
ist fremur einföld, en í s|tað
þess að leika gerði hann ekki
annað en að líta af borðinu á
klukkuna, af klukkunni á borðið.
Svita sló út um andlit hans, það
var eins og hann tryði þvi ekki
almennilega sjálfur að hann
hefði Reshevsky á sínu valdi.
Auðvitað íéll klukkan og Naj-
dorf tapaði skákinni. Síðan þeir
tefldu einvígin hefur Najdorf
ekki tekizt að vinna skák af
Reshevsky en hins vegar oftast
orðið að láta í minni pokann.
félagi. Þessi ströngu viðurlög
eru úrelt og full af því vantrausti
sem gamalt drottinvald bar til
almennings. x sæmilegum menn
ingarlöndum er hvarvetna reynt
að gefa blöðunum sem mest rými
til starfsemi sinnar í trausti
þess að þau kunni sér hóf og séu
einn af hornsteinunum undir
þjóðfélaginu. Þar ríkja ákvæði,
sem eiga að tryggja það að frétt
ir þeirra stefni ekki öryggi rík-
isins í voða, og það eru sjálf-
sögð ákvæði. Svo undarlega ber
við, að hér er leyfilegt orðbragð
á pólitískum vettvangi, sem
mundi valda eilífum málsóknum
i venjulegum fréttaflutningi.
Kannski 239. gr. ráði mestu um
hinn pólitíska „frið“, en þar seg
ir að heimilt sé að láta refsingu
niður falla ef tilefni ærumeið-
ingarinnar sé ótilhlýðilegt hátt-
erni þess manns, sem telur sér
misboðið, eða hann hefur gold-
ið líku líkt.
Sýknudómur á að vera ruw-
nægjandi fyrir hvern mann,
sem hefur orðið að svara fyrir
ómaklega ákæru, og fréttaflutn-
ingur af máli hans ætti því að-
eins að vera ærumeiðandi, að
honum væri haldið áfram eft-
ir að maðurinn hefur verið sýkn
aður. Að sjálfsögðu þarf ákvæði
um alvarleg brot gegn friðhelgi
einkalífsins. Þau ákvæði eiga að
vera skýr og ljós og ekki marg-
brotin. Ráðiö til að vernda frið-
helgi einkalífsins er ekki það,
að skrúfa fyrir alla meðferö
blaða á málum, sem tekin eru til
rannsóknar og dóms. Það er að
gera lögunum of hátt undir
höfði og vekja óþarfa vantraust
hjá almenningi. Blöð hér verða
alltaf eins og gamlar uppstopp-
aðar hænur, þegar stór hneyksl-
ismál eru á ferðinni og dóms-
niðurstöður, sem þau eru að
birta, koma eins og þruma úr
heiöskíru lofti, af því í blööum
varð aldrei lesíð það, sem á
undan fór. Stundum gerist það
á meðan á málarekstrinum
stendur, þótt um hann ríki al-
gjör þögn í aðalblöðum lands-
ins að í þeim birtast allt í einu
einhverjar yfirlýsingar, sem
koma svo óvænt fyrir augu hins
almenna blaðalesanda, að hon-
um liggur næst að halda að ein
hver hafi orðið geðveikur út í
bæ. Þannig atvik eru ákaflega
óviðkunnanleg fyrir blöðin. En
þau sýna kannski betur en
nokkuð annað hvernig komið er
fyrir þeim. Óskandi væri að blöð
in og löggjafarvaldið reyndu að
hrista af sér hið misskilda dek-
ur við það, sem aflaga fer í þjóð
félaginu, og breyttu lögunum í
það horf að ákveðnir óþægilegir
hlutir sæju dagsins ljós á með-
an þeir eiga þangað erindi.
Don Quixote.
Það var ekki fyrr en í sumar, að
gæfan brostj við Najdorf, á skák-
mótinu i Los Angeles tókst hon-
um loksins að fella sinn forna
fjandmann. Ég hef sjaldan séð
sælli mann en Najdorf, þegar
hann stóð upp frá borðinu að
þeirri skák lokinni, hann bók-
staflega geislaði af gleði. í þessu
sama skákmóti sigraði Najdorf
einnig Keres, en honum þótti
sýnilega minna til um það af-
íek. í skákinni við Reshevsky
tókst honum ekki einungis að
sigra sterkan skákmann, honum
hafði líka tekizt að yfirstíga sál-
rænan veikleika. Hér kemur
skákin.
PIATIGORSKY-skákmótið.
Hvítt\M. Najdorf.
Svart: S. Reshevsky,
Drottningar indversk vörn.
1. d4, Rf6. 2. c4, e6.
(Reshevsky hefur ávallt gengið
vel með Nimzoindversku vörnina
á móti Najdorf og hefur því ekk
ert á móti því að reyna hana
Framhald á 12. síðu.
Friðrik Ólafsson skrifar um
Fró skákmótinu í Los Angeies
'? f M I N N, sunnudaginn 22. september 1963. —
5